Го изгледав и сфатив дека веќе сум го гледал, на телевизија, многу одамна. Не по своја воља, него тоа време немаше друго што да гледаш, освен тоа што го има на едниот од двата канала на теве.
Не се занимавам професионално со филм и може некои термини што ги користам и не се баш најточни (а може и се).
Ноар филм со сите неопходни елементи за полесна дефиниција: убиство, фатална жена, мистериозна атмосфера, очај, копнеж... Кога ќе кажеме ноар-филм мислиме на сето тоа кое го набројав, но и на други карактеристики кои се дел од духот на филмското време, а не на жанрот. Претерувањето со глумата и пренгласените карактерни црти на ликовите имале тогаш функција, во духот на тоа време. Ако кажете не ми се свиѓаат овие работи кај филмов, тоа треба да знаете дека помалку или повеќе, се однесува на сите филмови од тој жанр и од тоа време.
Што е функцијата на филмот? Да те забавува? Да те натера на подлабоко размислување, да ти отвори нови перспективи можеби? Да ти држи лекции за социјална правда, како да се однесуваш, кого да сакаш, а кого да мразиш...?
Ваљда одговорот е комплициран.
Тоа е време кога филмот бил првенствено забава и првенствено не покушавал да им држи лекции на гледачите, како да живеат и сл.
Филмот/сценариото ги пренагласувал/о карактерните особини на ликовите, што било проследено со overacting (во филмов, според мене у тој контекст врв е кога Веб глуми како Валдо умира на крај), што одзема на реалистичност, но им помага на гледачите од широката публика полесно да го примат филмот и сценариото. Мене ми е битно што е целиот филм конзистентен околу тоа и сите ликови се такви. Ако сакате да видите како реалистично се однесувале луѓето од тоа време, дали биле вака чизи у понашање, гледајте некој модерен филм кој е сместен тогаш, на пример, Најтемниот Час за Черчил.
Режија – солидна, карактеристична за тоа време, но без експерименти и без изненадувања.
На самиот почеток нема многу монтирање (а и севкупно). Уводниот кадар, при прва сцена, е долг и хоризонтален, во лево и десно,
но, потоа воглавно плотот се развива низ театaрски сцени: два-тројца во затворена просторија, пљампаат нешто, па после друга таква сцена, па следнa и така се развива приказната.
Додека дејствието не е развиено, темпото е поспоро, па се труди и камерата таква да биде, на пример во уводната сцена со еден хоризонтален кадар. Како се развива плотот, за да се долови атмосферата која станува понапната, се почесто има монтирање и сечење на кадрите, нели - заради доловување динамика.
Уводната сцена има улога да ги претстави ликовите. Режисерот тука малку нападно настојува уште одма у прва сцена да се утврди точно кој што е (што визуелно, што преку нарација, што преку дијалог). Кадарот е хоризонтален и оди долго на десно, во големиот хол на Валдо, доаѓа до протагонистот Мекферсон и потоа тргнува на лево без сечење. Шетањето на кадарот низ екстарвагантниот хол служи да се долови валдовиот социјален статус, па (камерата во тој еден кадар) шета низ витрини, мермери, артефакти и ексклузивни материјали... се до самиот Валдо на крајот – како цар во своето царство (тука веќе друг кадар има). Но, пред да стигне до него, два пати се задржува на часовникот. Дури и Мекферсон се задржува на часовникот, а и Валдо како наратор се убацува и збори за саатот. Се прашувам зошто баш на часовникот, од толку чуда, слики, артефакти...
Да не сака режисерот да ни потенцира нешто?
Чехов помина низ филмот неколку пати.
Така Валдо ни го претставија, а и он самиот се претстави.
Значи, на почеток имаме визуелни информации, дијалог и нарцисоидна нарација, кои ни кажуваат дека Валдо е некој и нешто, што би рекле. Но кога завршува долгиот хоризонтален кадар низ неговиот хол (што требаше да ни го долови неговиот статус), се појавува Валдо на крајот, но е стар, гол и жгољав и тука више почиње филмов со поопстојно експонирање на морално-етички недостатоци - лажна скромност (“местото кај што живеам е раскошно, али го нарекувам дом”), зајадлива осветољубивост (им пишуе хејт-колумни на тие што не ги сака) и тн. Тука одма веќе почнувам да добивам други вајбови од режисерот, во контекст на тоа, кој е убиецот.
Инаку, на сам старт, малку ме излажа улогата на наратор, која сметав дека го исклучува од списокот на убијци. Али тоа е ефтина финта на режисерот – нараторот да биде убиецот, на која паднав и првично мислев гарант не е он. Али како све повеќе го претставуваа, како дознававме кој е и каков е, почнав да се сомневам.
Потоа, бидејќи режисерот инсистира одма да се утврди кој - што е, Валдо одма у оваа сцена, раскажува за Мекферсон (во дијалог, надвор од уводната нарација). Он можеше да му каже – Еј ти си Мекферсон од тој и тој случај, но не. Мораше (за ние да знаеме уште од прва сцена колку е мадфакр Мекферсон) да каже – Еј ти си Мекферсон, кој пукаше со машинка кон овој и кој го уби оној и кој има олово у нога и кој е мадрфакр и кој бла, бла, бла...? Ти си тој или не си?
Исто и во текот на филмот, ничим изазван Валдо му раскажуе све и свашта на Мекферсон, нешто од тоа има улога да го наведе на погрешен пат, но некои ствари безпричински ги декламира, ваљда ние за да знаеме повеќе.
И така одма установивме дека Мејкферсон е хардмадафкр, кој се пукал со мафија, убивал, има олово у нога and all that shit. Интересно ми е тоа што, он е до толку голем јунак, а нигде после у филмот не му притреба тоа, ниту он имаше потреба да демонстрира некое посебно јунаштво, храброст или што и да е повеќе од регуларна детективска работа. Провалување низ врата и престрелки со мафијаши низ ЊуЈорк триести, не е баш исто. Не најде pay off никаде тој сетап, само требаше да знаеме дека е таков, дека нема трте-мрте со него. Чак не ни пукна ниеднаш.
Друго нешто од техничкиве ствари што приметив, а сум го гледал у филмови од тоа време. На пример, еден начин на сечење кадар. Го приметив у неколку сцени:
Излегуваат од кафана Валдо и Мекферсон. Во кадарот го има влезот/излезот од кафаната, три-четвртински е аголот, тие излегуваат, се раздвојуваат, Валдо се одалечува на друга страна, а Камерата зумира во лицето на Мекферсон и затемнува. Тука гро-планот (како и секогаш) ваљда има улога да насетиме што му се мува низ глава, сумња у Валдо. Неговото лице у тој момент е најбитно и одма брз фејд-аут.
Или пак ова: излегува Мекферсон и уште еден од кола. Камерата исто така ¾, ама повисочко, ја има у кадар и улицата и колата и овие како излегуваат и цепаат кон хоризонтот, право напред, а камерата се спушта и зумира во лицето на рандом лик, кој стои потпрен на улица, до колата и наместо со затемнување, се одјавува со микс - фејд-ин/аут со следната сцена.
Инаку, ми се чини дека севкупно гро-планови тука малку имаше, у споредба со други филмови од овој жанр.
Најинтересни моменти (за мене):
- Meкферсон го удира у стомак Шелби и овој се витка, а Ен Тредвел го прегрнува, по што овој испушта чуден звук, бацувајќи и ја раката.
- Винсент Прајс кога вика - у ништо не се разбрам многу, али у све се разбирам помалку.
- Мекферсон додека ги испрашува другиве, игра бејзбол на handheld конзола (мислам дека беше Game Boy Micro или некое од оние на Tiger или Casio гемчињана), за да смири живци, а другиве тоа ги нервира.
- Сега никој не знае дека си жива, многу ми е битна твоја сигурност, немој да се јавуеш никому, нити да излегуваш надвор! - Ветувам нема! ; овој си отиде, а оваа буквално одма после тоа се јави и излезе, ни секунда дилема! аутоматски, само што затвори врата на излагање детективот.
Сценариото – функционално, со фалинки. Два плот твиста. Дијалозите не се чизи, паметни се и добро е што тој злокобен overacting, за кој толку се збори, тие пренагласени емоции и карактерни особини, се природно вклопени со дијалозите. Си одговараат. Кохезијата е задржана.
Има уште многу да се збори за карактерите, сценариото, режијата... но ме мрзи више.
Дали е бољи од, да речеме, Малтешкиот Сокол? Веројатно не, но е сам по себе издржан и функционира во тој сетинг. Сум гледал неколку ноари и сите ми се мање више тука негде (со некои разлики секако). Ако сакаш шпагети-вестерн, го сакаш и За шаку долара а и другите.
