Штом и Германците стигнаа да даваат бланко чек на својот приватен стектор, тоа доволно кажува колку е сериозна станата ситуацијата.
Иако, тоа говори многу за толку споменуваната европската солидарност, кога и “austerity“ кралевите и параноиците за буџетски дефицити, се спремни да впумпаат 600 милијарди евра за почеток и “колку и да е потребно“ понатаму, па дури и да споменуваат национализации на стратешки индустрии, само за да си ја заштитат својата извозната машинерија. Мал контраст од пристапот кон земјите од Јужна Европа, после должничката криза, кои беа влечени низ спиралата на штедење, ограничено јавно трошење и мал раст.
Берзанските индески во САД, по вчерашниот историски пад, денес имаа историски скок, кој не е виден од 2008 година. S&P 500, Dow Jones, NASDAQ сите имаа скок од околу 10%, европските берзи од друга страна, прав ролеркостер додека беа отворени за тргување, на крај денот го завршија со некои мали плусови. И покрај тоа, после повеќе од 10 години, и официјално дојде крајот на bull market-от. За само еден месец, FTSE 100 падна околу 28-29%, S&P 500, Dow и NASDAQ околу 26-27%, овие од Еврозоната да не ги ни споменувам. Корекција која и онака ќе се случеше, поради тоа што берзите беа превреднувани ради irrational exuberance и даночните политиките на Трамп, меѓутоа не до овој степен. Епидемијата на коронавирус е главниот фактор кој ја предизвика оваа бура, не само на финансиските пазари, туку и во реалната економија. Некои го нарекуваат black swan настан, кој полека може да ја однесе глобалната економија во рецесија и како резулатат на тоа да предизвика многу несакани, трајни, ланчани ефекти.
Иначе, оптимизмот на берзите во САД денес, беше последица на објавата дека Фед спрема инекција од 1.5 трилиони долари за зголемување на ликвидноста на пазарот на пари, односно краткорочните државни хартии од вредност, како и трогателниот говор на Трамп за како ќе му ја скрши кичмата на коронавирусот, исто како што им направи на Демократите. Првата мерка збори за сериозниот предизвик со кој се соочува моментално глобалниот финансиски систем. Проблеми со ликвидноста на пазарот на записи издадени од Трезорот на САД, кој традиционално важи за еден од најликвидните финансиски инструменти на светот, говори дека нешто сериозно не е во ред во позадина. Ова во контекст на наводните проблеми и со ликвидноста на репо пазарот последните години. Особено што, постои ваква волатилност и sell-off на берзите во моментов, а и поради невообичаената волатилност на пазарите на долгорочните должнички државни хартии од вредност. Чудно беше што, во деновите кога берзанските индекси идеа во провалија, се случуваше во исто време да паѓа и цената на државните обврзници на САД и на некои останати развиени земји, што обично не е случај, бидејќи овие се помалку ризични финансиски инструменти, кои би требало да бидат прибежиште на инвеститорите кога се случуваат вакви шокови. Уште почудно што се ова понекогаш се поклопуваше и со пад на цената на златото. Инвеститорите (дури и институционалните инвеститори) изгледаат како стадо што не знае кај тера и паничи, а тоа никогаш не е добар знак. Изгледа дека нешто смрди во позадина.
Проблемот во овој момент е што никој не знае колкава ќе биде магнитудата и импактот на епидемијата на коронавирус, па се прават неосновано песимистички или оптимистички проценки. Некои претпоставуваат дека сите ќе го ограничат ширењето на епидемијата како Кина и дека топлото време ќе биде сојузник, па за неколку месеци се ќе биде back to normal. Меѓутоа, што ќе правиме ако епидемијата продолжи повеќе или помалку неконтролирано да се шири по целиот свет и следат 5-6 месеци со прекинување на глобални ланци на набавка, рестрикција на движење, огромно намалување на трошење и затворени граници. Посебно ако станува збор за големите потрошувачки пазари, како ЕУ, САД или Југоисточна Азија. Плус, Кина не го сопре ширењето поради стекнат колективен имунитет или со ефективни лекарства, туку со карантин и социјална изолација. Што правиме ако, од само еден заболен без симптоми, се појави пак ново жариште во друг регион на Кина, кој е подеднакво населен и економски значаен како Хубеи, а епидемијата паралелно продолжи да се шири во Европа, САД и останатиот развиен свет? Се плашам дека и без такви црни сценарија, лидерите на државите кои се најголеми економии во светот имаат многу опции на располагање, скоро никави. Монетарната и фискалната политика ќе бидат опремени со многу ќорци, место мерки што даваат резулатат, што е последица на 10 години монетарна експанзија и ниски каматни стапки и огромни нивоа на јавен и приватен долг. Глобалниот долг во моментов изнесува 250 трилиони долари, 70 трилиони повеќе од нивото пред кризата од 2008 година. Има аналитичари што повикуваат на пакети за фискален стимул и големи програми на јавно трошење, за да се исконтролираат и намалат негативните ефекти од епидемијата, ама скоро сите земји на Западот имаат проблеми со висината на јавниот долг. Во комбинација со демографските трендови во нивните општества, големи социјални држави и висок јавен долг, ризикуваат трајно да влезат во спиралата на japanification на нивните економии.
И досегашните последици од епидемијата се доста сериозни. Карантинот во Кина предизвикаа глобален распад на синџирите на набавка, проблеми со инпути во производство и залихи за многи преработувачки индустри, кои се веќе трајно врзани со Кина и колапс на некои услужни сектори, како туризам, hospitality, логистика и ред други. Некои веќе предвидуваат дека Кина, првиот квартал ќе го заврши со раст под 2%, најмал од кога ја либерализираа економијата, и дека годишната стапка на раст на БДП ќе им биде под од 4.8-4.9%. Некои ги преполовуваат проекциите за раст на глобалниот БДП. Првично, проблемот беше во понудата ради ширењето на епидемијата во Кина, па најголемата индустрија во светот стави катанец на фабриките, што ги повлече надоле и цените на сите commodities, со оглед на тоа што Кина им е најголем пазар, меѓутоа преработувачката и транспортната индустрија веќе полека им се враќаат на нивото пред епидемијата. Но, сега проблемот е во побарувачката. Најголемите пазари и за кинеските полу-производи и финални производи се ЕУ и САД, а тие во моментов ставаат карантини на делови од населението и епидемијата очигледно допрва им зема замав. На никој не му се купуваат сега смартфони, автомобили, лап-топи, машински делови и електроника.
Колку повеќе пандемијата се влече низ светот, за жал толку поголеми ќе бидат економските проблеми кои ќе ги остави позади себе.