Патолошката потреба на нетуркиските источнобалкански народи по секоја цена да се идентификувaат како огурски (туркиски) Бугари

[121314]

503 Заземање на градот Амида на горниот дел на Тигар од страна на шахот Кавад. Продажба (или населување) на христијански пленици од Хуните-Савири. [555]

505-512 Изградба на Долги ѕидови од византискиот император Анастасиј. Ѕидот од Црното Море до Мраморното Море е долг 50 километри.[550]

508 Византиецот Теофан забележува: „Во оваа година Хуните, наречени Савири, навлегле на Касписките Врати, ја нападнале Ерменија, ја опустошиле Кападокија, Галатија и Понт и застанале речиси кај самиот Евхаит“. [463]

512 Германарик ја придвижил војската против Венетите, кои, иако биле презрени поради нивното [лошо] оружје, но моќни по број, на почетокот се обиделе да се спротивстават.

515-516 За прв пат, Хун-Савирите, минувајќи низ Каспискиот Премин (Дербент), ја нападнале Ерменија. [370] Савирите, откако поминале низ Каспискиот Премин, го извршиле својот прв напад на Ерменија и Мала Азија. [555]

516 Прв случај византиската војска да употребува пламенофрлач.

517 Словенски пнапад на Македонија и Илирија.[550] ...за време на царот Анастасиј, „Гетите“-Словените навлегле во Македонија, Тесалија и Епир. Царот претпочитал плаќање на откупнина од 1.000 фунти злато отколку бесплодна потера по подвижен непријател. [517]

518 Смрт на Анастасиј. Финансиската реформа што ја спровел му овозможил да акумулира вишок злато од 320.000 фунти. Јустин I ги истерал словенските орди преку Дунав. [550]

520 Византиецот Теофан пишува: „Во истата година, една жена од Хуните, наречени Сивири, варварка по име Воарикс, вдовица, под чија власт имало сто илјади Хуни, им се придружила на Римјаните; таа владеела со нив во хунските земји по смртта на нејзиниот сопруг, Валах“. Савирите го држеле под своја контрола Каспискиот Премин, наречен Чора од историчарите. Голема група Савири навлегле во Закавкаските степи. [463]

521 20.000-та савирска војска учествува прво на страната на Византија, а потоа на Иран во воените операции во Мала Азија. Обично Савирите учествувале како платеници во Иранско-Византиските војни, било од едната или од другата страна. Желбата за најголема корист ги турна номадите на предавство, што им даде репутација на многу несигурни сојузници. Примарната врска меѓу Савирите и Иран била одредена од нивната локација на северната граница на оваа сила. Директните врски со Византија биле отежнати поради немањето заедничка граница. Бидејќи биле во сојуз со Империјата, тие можеле да дејствуваат против Персијците само самостојно. Тешко им било на нивните помошни единици да се соединат со византиската војска во време кога Аланите кои ги зазеле планинските премини во Закавказје не ја поддржувале Империјата и не им дозволувале слободно да минуваат низ нивната земја. Затоа, трупите на Савирите биле почесто меѓу Персијците отколку меѓу Грците. [555]

522 За време на императорот Јустин (518-527), Азовските Хуни (бидејќи изворот не ја наведува нивната племенска припадност, останува да се претпостави дека тие биле номади на бугарскиот сојуз, кој ги вклучувал Оногурите, Уногундурите, Утигурите и самите Бугари) пристигнала амбасадата на патрициј Пров која завршила со целосен неуспех. Причината за неуспехот, очигледно, била ситуацијата околу Боспор (поранешен Пантикапеум, денешен Керч), кој непосредно пред доаѓањето на Пров бил под контрола на Византија.[555] За време на византискиот император Јустинијан 1 (527-565), кој водел активна надворешна политика, на Крим започнала интензивна изградба на тврдини. На јужниот брег се градат тврдините Алустон (денешна Алушта) и Горжувити (Гурзуф).[202]

 

[121314]

527 Со Хунo-Савирите владеела вдовицата на принцот Болах Боарикс, под чија власт, како што вели изворот, „имало сто илјади Хуни“. Склучување на сојуз со Византија [370] ...државата на Оногурите пропаднала, и била заменета со нов воено-политички сојуз на хунско-бугарските племиња, веќе предводени од Сабирите (или Савирите).

...Хуните го нападнале Боспор, го убиле византискиот трибун Далмациј и војниците од неговиот одред и го зазеле градот. Од пораките на Прокопиј Кесариски се знае дека Боспор некое време бил во рацете на варварите и дека во истото време Кепи и Фанагорија биле заземени и уништени од „соседните варвари“ [555].

...Словените повторно ја нападнале Византија. Јустинијан, кој штотуку се качил на тронот, се надевал дека ќе ги спречи Словените да го преминат Дунав со обнова и реконструкција на околу 600 тамошни тврдини и утврдувања. Храбриот заповедник Хилвуд, кој бил назначен од него да ја брани границата, три години ги одбивал нападите на Словените, ишол во напади на нивната територија, опустошувај села и земал заробеници. Но, на крајот, во еден од овие напади, тој бил опколен и загинал со целата своја војска. Според Прокопиј, изложен во главното дело на неговиот живот, Тајната историја, секој словенски напад однесувал до 200 илјади животи. [517]

529 Принцот Хосрој Нуришван, син на Кавад, го обесил Маздак и наредил неговите заробени поддржувачи да бидат живи закопани во земјата. Во овие превирања, дел од еврејската заедница, на кои им биле драги општествените доктрини на Маздак, се борела на негова страна. Како резултат на поразот на Маздакитите, овој дел од Евреите побегнале со нив од Персија во Северен Кавказ, каде што наводно се населиле во долините на реките Терек и Сулак [Кац].

531 Напредување на ордите против Византија. „Хуните и Антите, Склавените веќе многу пати го преминале (Дунав) и им нанеле непоправлива штета на Римјаните“ (Прокопиј Кесариски). По друг напад на номадските Бугари, Јустинијан го назначува Антот (Словенот) Хвалибуд за заповедник на Дунав.[550]

533 За да го врати Боспор, Јустинијан морал да опреми голема воена експедиција. Во исто време, византиската војска била засилена со значајна помошна војска од Скитите (Готите) со водачите Годила и Бадуриј, испратени од западниот црноморски регион. Боспор и градовите на Таманскиот Полуостров се вратиле под власт на Ромејците... На Боспор му била доверена одговорноста за снабдување со бродови, опрема и поморска опрема на империјата, од што може да се заклучи дека пловидбата и бродоградбата останале негова најважна индустрија.[555]

537 Готска опсада на Рим. На помош на Велисариј дошле четите на Бугарите, Склавените и Антите. [550]

539-540 Поход на Хуните (Бугарите) во Тракија. Византија води три војни истовремено.

540-542 Се случиле три брутални инвазии, а номадските Кутригури кои живееле во Азовската област дејствувале во сојуз со Словените. [531]

540 Савирски напад на Закавказје. [370] Таманските Готи биле под власт на Утигурите, на кои им се приклучиле за време на војната против Кутригурите во 540 година. [540] Амбасадорите на Ерменците кои се отцепиле од Византија, убедувајќи го иранскиот шах Хосрој I Ануширван (531-579) да започне војна со императорот Јустинијан I, наведувајќи ги меѓу другото фактите за агресивната политика на Византија, разговарале и за заземањето на Боспор од страна ма Ромејците. [555]

Со оглед на тоа што Абаџаните биле преобратени во Христијанство, околу 540 година, верата набргу веројатно почнала да се шири меѓу Аланите [540]

541 Аланите им помагале на Персијците во нивната воена кампања против Лазика (Грузија). [540] Персијците го зазеле брегот на Црното Море на Кавказ. За да го одржи своето влијание на Кавказ, Византија побрзала да ја заземе Абазгија (земјата на Абхазите), која се наоѓа северно од Лазика и претходно потчинета на Лазите. Абазгите се покрстени; била обновена старата тврдина Севастопол (Сухуми). Во исто време, Јустинијан ја подигнал и црквата Успение во Питиунта (Пицунда).[555]

 

[121314]

542 Прво спомнување на терминот „Турк“

545 Војна на Иран со Византија.[551]

Во потрага по поддржувачи, императорот на Западен Веj, Вен-ди, го испратил извесниот Ан Нопанто кај турскиот кнез Бумин за да воспостави пријателски односи. Пратеникот кој пристигнал кај Туркутите бил срдечно примен. „Сите во ордата почнаа да си честитаат, велејќи: сега ни пристигна пратеник од голема сила, наскоро нашата држава ќе се возвиши“. Овој навидум безначаен факт укажува дека владеењето на Жужаните било болно за Туркутите и неизбежноста од војна за слобода не ги исплашила. Во согласност со чувствата на својот народ, Бумин покажал нелојалност кон својот господар - жужанскиот хан, испраќајќи повратна амбасада со подароци во главниот град на Западен Веј, Чанган, и со тоа го зацврстил сојузот со непријателот на својот господар. Сепак, ова не предизвикало прекин со Жужаните: очигледно, преговорите се воделе во строга тајност. Четврт век овие амбасади ја одредувале источната политика на турската сила како сојузник на Западен Веи и неговиот наследник Беј-Чжоу, насочена против Североисточна Кина. Меѓутоа, вклучувајќи се во светската политика, Бумин сфатил дека е премногу слаб за да се бори со Жужаните, на кои им бил поданик. Бумин реши совесно да ја исполни должноста на сојузник и вазал. Бунт на Телесците против Жужаните. Кога Телесците биле на половина пат, од клисурите на Гобиски Алтај излегле уредни редови Туркути во оклопи со долги копја, јавајќи на добро нахранети воени коњи. Телесците не очекувале крилен напад, а освен тоа, не ќе се борат со Туркутите, од кои никогаш не виделе ништо лошо, туку со омразените Жужани. Затоа, тие веднаш му изразија целосна потчинетост на Бумин, а тој, откако го прифати тоа, изврши втор нелојален чин кон Жужаните. Покорноста во степата е заемно обврзувачки концепт. Можете да имате 50 илјади кибитки (јурти) како поданици само ако го правите она што го сакаат нивните жители; инаку ќе ги изгубиш и поданиците и главата. Телесците сакале само едно - да ги уништат Жужаните, а Бумин, очигледно, го знаел тоа кога ги прифатил во својата орда. Но, бидејќи и неговите соплеменски членови го сакаа тоа, војната беше неизбежна. Канот ја делел желбата со своите поданици, и затоа настаните се одвивале брзо. Во обид да предизвика конфликт со Жужаните и во исто време не сакајќи да се најде во улога на престапник, Бумин прибегнал кон провокација. Тој му се обратил на жужанскиот хан Анахуан со барање да му даде принцеза за жена. Со тоа веднаш, според степските обичаи, би се изедначил со ханот, на што тој не би можел да се согласи, без да ја изгуби власта. Гневниот хан одговорил грубо: „Ти, мојот топилничар [Туркутите топеле железо за Жужаните], како се осмелуваш да ми предложиш таква понуда“. Одбивањето го стави Бумин во позиција на навреден, а баш тоа и го бараше. За да го пресече патот до помирување, тој наредил да се погуби жужанскиот амбасадор. [568]

547 Освојување на Северна Африка од страна на Византија.[ 551]

548 Амбасадорите на Готите-Тетраксити, кои дошле во Константинопол со барање да им дадат епископ, „во сосема таен разговор, средба лице в лице, изложиле сè колку би било корисно за Римската Империја доколку соседните варварит (Хуните) бидат во вечна меѓусебна расправија, едни со други“. Готската амбасада ѝ дала можност на Византија да започне преговори со Утигурите, кои први се појавуваат на полето на историјата во приказната на оваа амбасада. Заземајќи доминантна позиција меѓу хунските племиња од Азовската област, Утигурите веројатно исто така биле заинтересирани за обновување на нормалните односи со Империјата, само затоа што Боспор, кој бил во рацете на Византија, претставувал важен пазар за нив, без кој не можеле. Императорот Јустинијан воспоставил врски со нивните сојузници Утигурите преку Готите, по што овие, дури и без христијанизација, се нашле во целосна потчинетост на византиската политика. [555] Словените ја опустошиле Илирија до Епидаурус (сега Драч во Албанија). „Дури и многу од утврдувањата што беа овде, а во поранешните времиња изгледаа силни, бидејќи никој не ги бранеше, Словените успеаја да ги заземат околните области, потполно слободно вршејќи опустошување“ [Прокопиј Кесариски „Војна со Готите“]. [531]

549 Аланите биле на страната на Византиската Империја, од која добиле - заедно со Савирите - награда од околу 300 фунти злато. [540]

550 Лазите настапуваат на страната на Византија против Иран.[551] Аланите заедно со Савирите како дел од персиските трупи навлегле во Колхида. [930]

 

[121314]

551 Алански војнци служат во персиската војска. [540] Кутригурите ја нападнале Тракија. Византија, спроведувајќи вешта дипломатија, ги насочил Утургурите против Кутригурите[550] Поход на Кутургурите врз Византија и Утургурите против Кутургурите.[551] ...кога го преминале Дунав, 12 илјади Кутригури на чело со Хинијалон - „човек кој исклучително добро ги познавал воените работи“ - почнале да ги ограбуваат и пустошат византиските области. [555]

...во лето турскиот хан Бумин ја добил за сопруга кинеската принцеза Чанге, што конечно го уцврстило неговиот авторитет помеѓу номадите.

552 Обидувајќи се да го искористи изненадувањето на нападот, Бумин тргнал во поход во зима и извојувал целосна победа над Жужаните. Анахуан извршил самоубиство, а неговиот син Јанлохен побегнал кај своите сојузници Цисци. Бумин ја зел титулата Ил-хан, но починал на крајот на годината. Неговиот син се искачил на тронот, земајќи ја титулата Кара Исик-хан (т.е. Црниот жежок кан). Жужаните, ненадејно поразени од Туркутите, го избрале за свој водач вујкото на нивниот починат хан Диншуцзи и ја продолжиле борбата. Но, во битката кај планината Лајшан тие повторно биле потполно поразени. Меѓутоа, за нивна среќа, тоа било многу кратко, Кара Исик-хан починал под мистериозни околности, неговиот син Шету бил отстранет, а помладиот брат на Кара Исик-хан, Кушу, го презел престолот со титулата Муган-хн. Новиот хан бил цврст, суров, храбар, паметен и не го интересирало ништо друго освен војни. [568]

Бугарите не успеале да се обединат и да создадат единствена држава. Нивната судбина била решена далеку на исток, во Централна Азија. Турците, предводени од нивниот хан Тумин, ги победиле Рураните, кои доминирале во степите во Централна Азија. Ова било почеток на Турскиот Каганат. [463]

Турскиот хан Бумин (Тумин) ѝ нанел тежок пораз на војската на Жен-Жените (Жужаните), по што ја присвоил титулата каган, т.е. цар. [552] Формирање на Западниот Турски Каганат предводен од каганот Тумен(??). Дел од Жен-Жените, кој вклучувал мешани кланови на Турци, Монголи и, веројатно, Манџурци, се упатил кон запад. Токму оваа гранка на Жен-Жените со присоединетите кланови станале познати на запад како Авари; се нарекуваат Обри во руските хроники. Аварската војска првично броела околу дваесет илјади коњаници; таа била предводена од ханот Бајан. [552]

Савир-Хазарски напад на Албанија.[370] Освојување на Агванија од страна на Савирите, кои биле префрлени од Иран во Византија. [551]

Откако собрале голема војска, која вклучувала 2.000 сојузнички Готи-Тетраксити, Утигурите ги поразиле Кутригурите, чии главни сили ги ограбувале дунавските области на Империјата во тоа време. Земајќи ги за робови жените и децата на победените, Утигурите се вратиле дома. Илјадници византиски заробеници, кои биле поробени од Кутригурите, го искористиле овој пораз и слободно побегнале во својата татковина. Самите Ромеи побрзале да го известат Хинијалон за тоа што се случило и, нудејќи му многу пари, го убедиле веднаш да се врати во својата земја. По поразот, две илјади Кутригури заедно со своите жени и деца дошле во Византија и добиле земјиште во Тракија. Гласините за доделување земја на Кутригурите во Тракија го довеле водачот на Утигурите Сандилх до голема огорченост. Амбасада на Утигурите во Византија. Царот ги тешел Утигурите со богати дарови, тие се смириле и останале послушни на Византија. [555]

553 Албанија била нападната од Хазарите (најверојатно Савирите). Според „Историја на Албанците“, грабежот и уништувањето од овие инвазии биле толку сериозни што резиденцијата на албанскиот католикос во Чола била преместена во новиот главен град на земјата, Партав (Барда). Иранскиот шахиншах Хосро Ануширван I конечно успеал да ги победи Хазарите, по што 10 илјади нивни заробеници сместил во Албанија. [553]

Почеток на ткаење свила во Византија.[ 551]

Кон крајот на есента, Муган-хан повторно ги победил Жужаните. Цискиот ги примил своите несреќни сојузници и ги одбил Туркутите кои ги прогонувале. Западниот поход го водел Истеми-каган, помладиот брат на Бумин. Истеми-каган претходно го придружувал Бумин и командувал со десет водачи, очигледно племенски; најверојатно тие биле водачи на северноалтајските племиња со угриско потекло. Нивни потомци, сега туркизирани, се Шорците, Кумандинците, Лебединците итн. Не случајно името на ханот Истеми не е турско, туку угриско и е име на духот на предците. Кинезите го одредиле бројот на неговите војници на 100 илјади луѓе, но оваа бројка не го одразува вистинскиот број војници, туку чинот на командантот, во овој случај највисокиот, што одговара на неговата титула: „багадур-џабгу“. [568]



554 Персијците ги поразиле Савирите во Агванија.[551]

Жужаните не можеле да се прилагодат во Кина. Лишени од своите стада и имот, ненавикнати на работа, тие започнале да вршат грабежи, а циската влада била принудена да испрати војници против нив пролетта. Жужаите биле поразени.

555 Во летото, цискиот цар ги протерал Жужаните од неговата територија во степата, каде што веднаш биле поразени од Туркутите и Киданите. Диншуцзи со остатоците од ордата побрзал да побара засолниште во Западен Веј, но таму им требале Туркутите како сојузници против Царството Ци и му дале на туркутскиот амбасадор три илјади врзани Жужани. Амбасадорот наредил да бидат обезглавени сите возрасни, но ги поштедил децата и слугите кои „ги следеле кнезовите“. Жужаните биле докрајчени, а Туркутите станале господари на целата источна половина на Големата степа.

Ако се суди според брзината на движење, Туркутите не наишле на силен отпор. Нивната војска стигнала до „Западното море“, со што не треба да го подразбираме Каспиското, туку Аралското Море, бидејќи Фирдоуси ги означува следните граници на поседите на Истеми: „од Чин [Кина] до брегот на Џејхун [Аму Дарја] и до Гулзариун [Сир Дарја] од другата страна на Чач [Ташкент]“. Согдијана и Бухара во тоа време биле потчинети на Хефталитите, со кои освојувачите се сретнале. Така Туркутите за година и пол го потчиниле цел централен Казахстан, Семиречие и Хорезм. Но, тогаш работите станале потешки. На северните брегови на Аралското Море, Туркутите наишле на отпор од хунските племиња (Хионити), Вари и Огори. [568]

555-567 Борба на Турскиот Каганат со Хефталитската Држава, нејзиниот пораз и формирањето на Каганатот како една од моќните држави [370]

Политичката ситуација во регионот на Црното Море кон крајот на 50-тите години на VI век билa многу сложенa и напнатa, главно поради суптилните и далекувидните политики на Византија. Регионот на долниот тек на Днепар и Дон бил заземен од бугарскиот народ Кутургури. Ним сродните Утургури живееле во Кубан. Византија, која страда од походите на Кутургурите на Тракија, ги поттикнала Утургурите да преземат воени дејствија против Кутургурите со подароци и амбасади. Паметната политика на Јустинијан ги довела двете сродни племиња речиси до меѓусебно истребување.

Источно од Утургурите, во областа на река Кума и Дагестан, живеело крајно воинствено племе Сабири. Сабирите земале активно учество во византиско-персиската војна, прво на страната на Иран, а потоа против него. Во 552 година ја освоиле Агванија, но веќе во 554 година биле поразени од Персијците.

 

[121314]

558 Кутригурскиот хан Заберган го загрозил Константинопол. [552]

Веќе до 558 година, овие хунски племиња (Хионити), Вари и Огор биле поразени и Туркутите отишле на Волга, гонејќи ги пред себе оние што одбиле да се покорат. Тоа биле остатоци од племињата Вар и Хуни - околу 20 илјади луѓе, кои потоа се споиле во еден народ - Авари. Туркутите не ја преминале Волга и се ограничиле на покорување на Приуралските степи. Со ова бил завршен западниот поход на Истеми. Она што било постигнато за четири години, го поставило Каганатот пред голем број нови политички задачи.

Турците го завршиле освојувањето на Поволжје и Приуралие. Остатоци од племињата Хуни, Вари и Обри (Огори) отишле на Запад до Дунав, формирајќи единствен народ Авари. Првата задача на Аварите била да се оттргнат од непријателот. Тие успеале само затоа што во тоа време Хефталитите се активирале во Централна Азија и го оддалечија ханот Истеми, кој изјавил: „Аварите не се птици, за да можат, летајќи низ воздухот, да ги избегнат мечевите на турскиот народ, не се риби, па да нуркаат во водата и исчезнат во длабочините на морето, тие талкаат по површината на земјата, ќе ги нападнам Аварите, а тие нема да избегаат од моите сили. Аварите, под водство на ханот Бајан, го нападнале Северен Кавказ и се судриле со сојузниците на Византијците. [550]

На почетокот на годината, аварската орда стигнала до границите на Северен Кавказ и стапила во контакт со Аланите. Аланскиот цар Саросиј, кој бил во пријателски односи со Византиската Империја, веста за приближувањето на Аварите му ја пренел на заповедникот на византиската војска во Закавказје, Јустин, кој сфаќајќи ја важноста на веста, веднаш испратил гласник во Константинопол. . Византиските дипломати донеле брза одлука да влезат во преговори со дојденците за да ги искористат против Хуно-Бугарите, кои во тоа време силно го притискале Константинопол. Во екот на војната со Бугарите, во Константинопол пристигнал аварски пратеник и бил примен со почести. Во име на ханот, тој ѝ понудил помош од аварската орда во војната против Бугарите, барајќи за возврат значителна сума и земја за населување. Барањата биле прифатени, пратеникот добил богати подароци, а царскиот коњушар (мечувалец), Валентин, бил испратен кај ханот како византиски пратеник. Веста за појавата на Аварите била главната причина за повлекувањето на Бугарите од Константинопол. Бугарите побрзале да се вратат во степите како би го избегнале напад. Иако аварската војска не била многубројна, се покажало дека е посилна од бугарската војска. Една од причините за супериорноста на Аварите била, можеби, таквата навидум ситница како што се узенгиите што ги користеле аварските коњаници. Друга причина за супериорноста била психолошката. Бегајќи од Турците, од кои можеле да очекуваат прогон, Аварите немале друга алтернатива освен да се пробијат во Прицрноморските степи заземени од Бугарите. Тие биле во очајна ситуација, бидејќи немале залихи со храна, немале извори за оружје, немале добиток и немале ковачници. Немале што да изгубат, а можеле да добијат сè; во спротивно тие биле осудени на глад и уништување. [552] Аланскиот цар Сарозиј му помогнал на аварскиот амбасадор да стигне до Константинопол [930]

Наместо да ги нападнат непријателите на империјата, Аварите, откако ги покориле Кутригурите и ги направија нивни сојузници, ја нападнале територијата на Империјата. Веројатно, на тоа биле поттикнати од топлиот прием во Константинопол на амбасадата на нивните заколнати непријатели - Турците, кои пристигнале во главниот град на Империјата во јули 558 година после аварската амбасада.[555] Валентин им донел подароци на Аварите и предложил да преземат акција против непријателите на Империјата, од кои главен во тоа време бил Иран. Нивните први жртви биле Сабирите, кои го помешале новиот народ „Вар“ со вистинските азиски Авари (Абари), кои им нанеле тежок пораз во средината на V век. Ова недоразбирање предизвикало паника кај Сабирите и ја решило победата на Аварите. Така, една мала јазична грешка се покажала како фатална. По Сабирите, страдале Утургурите, исто така лојални сојузници на Империјата, како и Залите што живееле на левиот брег на Долен Дон. Тогаш Аварите, откако го преминале Дон, ги нападнале Антите и целосно го ограбиле овој народ. По амбасадата на Валентин, Аварите ги разбиле токму поддржувачите на Византија - Сабирите, Утургурите и Антите. Бидејќи овие дејствија биле во спротивност со интересите на Византија, нормално дека Иран беше победник. Така, персиската дипломатија била победничка, создавајќи нов силен непријател на Византија и пренесувајќи ги опасните соседи од своите граници на Балканот. [568]



559 Авари во Северен Кавказ. [370] Савирите станале првото хунско племе во источниот дел на Северен Кавказ кое било нападнато од Аварите. [552] Дел од Савирите се преселиле во Албанија, а останатите паднале во вазална зависност од Хазарите. [354] По поразот на Утургурите од Аварите, кутургурскиот кнез Заберган одлучил никој друг да не му се заканува од исток и, откако склучил сојуз со Склавините, ја нападнал Византија. Во март 559 година, тој го преминал Дунав по мраз и ја поделил својата војска на три чети: едната тргнала низ Македонија во Елада и навлегла до Термопилите, втората се заканила на утврдувањата што ја бранеле тракиската Херсонеза, а третата, предводена од него самиот, пробил јаз низ Долгите ѕидини, оштетени од земјотрес и, поради криминална небрежност, необновени. Во Цариград завладеала паника: постариот војсководец Велизариј бил извлечен од темнината на заборавот и ги избркал варварите од главниот град. Одбиени се и други чети. Но, сепак, Заберган поставил логор во Тракија и продолжил да ограбува додека не му била исплатена значителна сума и не ги ветил истите „подароци“ како и Утургурите. Дури тогаш Кутургурите ја напуштиле Тракија. Јустинијан веднаш комуницирал со водачот на Утургурите Сандилх, по што Утургурите нападнале една од четите на Заберган што се враќале од Тракија, ја уништиле, а Сандилх им го вратил заробениот плен на Грците. Војната што следела ги ослабнала и двата народа, толку колку што им било од корист на Аварите. [568]

Јустинијан повторно се свртел кон утигурскиот водач Сандилх, поттикнувајќи го со сите средства да се бори против кутригурскиот водач Заберган. Тој ветил дека ќе им ја предаде платата што Византија ја плаќала годишно на Кутригурите доколку Сандилх ги победи. Сандилх одговорил дека иако сака да биде во пријателски односи со Византија, тој смета дека е непристојно и незаконски целосно да ги истреби своите соплеменици, кои не само што зборуваат ист јазик со Утигурите, туку и водат ист начин на живот како нив, носат иста облека и сродни им се, иако се потчинети на други водачи. За да го смири Јустинијан, тој ветил дека ќе им ги одземе коњите на Кутригурите, за да немаат на што да јаваат и да не можат да ѝ наштетат на империјата. Политиката на Византија предизвикала жестока пресметка меѓу овие племиња, што ги довело до речиси целосно меѓусебно истребување. [555]

560 Аварите ја нападнале земјата на Утигурите на источниот брег на Азовското Море. Утигурите биле принудени да ја признаат власта на Аварите над себе. По ова, Аварите ја преминале реката Дон и ги нападнале земјите на Кутригурите. Кутригурите биле поразени, а кутригурскиот хан - веројатно истиот Заберган кој му се заканувал на Константинопол во 558 година - станал вазал на ханот Бајан. Со голема веројатност, токму во тоа време Бајан ја презел титулата каган, по која бил познат подоцна. [550]

Првото вистинско спомнување на Хазарите на Кавказ е содржано во „Црковната историја“ на Псевдозахарија и, судејќи според спомнувањето на Аварите, датира не порано од 560-562 година. Но, тоа било во 60-тите на VI век на Кавказ, каде за првпат навлегле Туркутите, гонејќи ги Аварите. Изворите истовремено ги користат етнонимите „Турци“ и „Хазари“, а не постои ниту еден текст во кој овие два етнонимиа се разликуваат. [628] Хазар – тој пред кого трчаат (Авари), гонител, види во речникот на термини.

Рамнотежата на силите била комплицирана од присуството на Хефталистичката Држава, непријателска и кон Туркутите и кон Иран. Затоа, Истеми хан пронашол дека сојузот со Хосрој Ануширван е попривлечен од преговорите со Јустин. Персијците и Туркутите влегле во офанзивен сојуз: првите со цел да се „одмаздат за смртта на шахот Пероз“, вторите со цел да ги заземат развиените градови на Согдијана. Хефталитите биле принудени да се борат на два фронта, па дури и на три , бидејќи хефталитскиот крал Михиракул, кој ги владеел Кашмир и Пенџаб, упорно се борел против Индијците. [568]

 

[121314]

561 Откако ги елиминираа Кутригурите како непријател, Аварите се приближија до реката Днестар. Нивната следна цел била Бесарабија, татковина на Антите. На почетокот Антите давале жесток отпор, но потоа влегле во преговори со напаѓачите. Според Менандер, името на амбасадорот на Антес било Мезамер, чија непосредна цел била откуп на затвореници. Тој беше син на Идарисиј и брат на Келагаст. Бајан наредил Мезамер да биде убиен. По егзекуцијата на Месамер, Аварите ги нападнале земјите на Антите, опустошувајќи ги и земајќи многу затвореници. Сепак, Антите набргу се опоравиле од првиот шок и извесно време пружале жесток отпор. [552]

Пораз на Савирите од Хосров Нуширван.[551]

Тој започнал активни операции против Истеми Хефталитите кога Хосрој Ануширван склучил мир со Јустинијан и можел да го сврти своето внимание кон исток.

562 Аварите навлегле во Добруџа, каде што решиле да останат. Ваквиот пресврт на настаните бил некомпатибилен со политичките планови на византиските дипломати. Во договорот склучен со Аварите пред четири години (558), тие се согласиле да ги користат Аварите против Бугарите, но не очекуваа, ниту сакаа, зачудувачка победа за Аварите, која можела да донесе - а всушност и направила - напаѓачите да бидат исто толку опасни за Империјата, како што биле Бугарите порано. Напуштајќи ја надежта за инвазија на Тракија, Аварите решиле да навлезат во Панонија. Некои од нив почнале да се движат по Дунав, додека останатите се упатиле по Прут и Днестар кон Галиција, од каде што можеле да стигнат до Панонските рамнини преку планинските премини. Пред да се преселат на југ од Галиција во Панонија, тие ги покориле Хрватите и Дулебите, две антско-словенски племиња кои живееле во горниот тек на Днестар. Потоа, напаѓајќи ја Панонија, ги поразиле Гепидите, германско племе кое било населено таму. Откако ги истерале Гепидите, Аварите ги направиле степите во реонот на Среден Дунав центар на нивното ханство. [552]

Хазарите и другите номадски племиња, кои дејствувале како сојузници во најтешките моменти за Византија, се обидувале да профитираат од богатите градови на Азербејџан и Албанија. Договорот за примирје меѓу Иран и Византија, склучен во 562 година, им овозможил на Грците да ја регулираат ситуацијата на северните граници на Албанија. [553]

Штом шахот Хосров I ја примил веста за доаѓањето на Турците, тој ги пречекал како потенцијални сојузници во борбата. Наскоро Турците и Персијците склучиле договор за заедничка борба против Хефталитите или Белите Хуни (Акацири??, Половци??). Последните набрзо биле поразени од двете војски на Турците и Персијците, кои ги нападнале од спротивни страни. [552]

Сојузот меѓу турскиот каган и царот на Персијците бил зацврстен со бракот на вториот со ќерката на турскиот каган. Од тоа време, царот на Персијците навистина бил поврзан со каганот, но овој настан не датира од IV век и car на Персијците во тоа време не бил Сапор, туку Хосроv Ануширван. [631]

Помладиот брат на првиот турски каган од Туман - Истеми (починал во 576 година) ја носел титулата јагбу (џибу), речиси независен владетел на десет западни турски кланови, го потчинал кралството на Хефталитите и освоил, според кинеските летописи, многу земји на западот. Турксанф, син на Истеми-Силзивул (Ди-забул), бил еден од осумте кнезови кои управувале со регионите на кои соодветно била поделена турската држава. Тарду, синот на Истеми-Силзивул (Ди-забул), ја наследил власта над западната половина од турските поседи по Истеми, а подоцна (599-603) станал врховен каган. [632]

Синот на шахот Кавад (486-531) Хосров I Ануширван (531-579) во 562-571 г. го блокирал Дербентскиот Премин меѓу морето и планините со 40-километарски ѕид од тврдина, ја подигнува моќната цитадела Нарин-Кала и гради пристаниште. Дербент покрива тесен премин помеѓу Каспиското Море и Кавкаските планини. Секое проширување на соседните држави започнувало со обиди да се заземе овој град.

Пораз на Савир-Хазарите од Хосров I Ануширван[370] (?? cр.553)

Аланите тргнале во поход против Источна Грузија, принудувајќи ја да се потчини на Иран. Наоѓалиштата на сасанските монети на територијата на Источна Аланија укажуваат на нејзините блиски врски со Персија.[930]

 

[121314]

563 Во Константинопол пристигнал турски пратеник од кралот Аскел(?). Детали од преговорите не се познати. Но, во овој поглед треба да се забележи дека односите на Турците со Персија и Византија биле водени не само од политички, туку и од трговски размислувања. Нивната главна цел, како и на Хуните пред нив, биле да добијат контрола над големиот копнен пат од Кина до Медитеранот за да го монополизираат извозот на кинеска свила. Од друга страна, шахот Хосров, пак, бил заинтересиран да ја контролира трговијата со свила. Затоа, кога турските пратеници еднаш донеле со нив коли со свила, Хосров наредил да ја запалат. Самите пратеници биле уапсени и убиени, што довело до конечно разидување помеѓу Турците и Персија.[552]

Развојот на трговијата во Семиречие и на југот на Казахстан придонел за брзиот раст на оние градови кои биле на рутата или биле поврзани со неа преку трговски гранки. Казахстанскиот дел од Патот на свилата минувал низ градовите Шаш, Исфиџаб, Тараз, Кулан, Мерке, Аспара, Сујаб, Алмалик, Талхир, Кајалик, Шавгар, Јангикент. Турскиот дел од патот бил разгазена патека, каде што шест, осум и дванаесет камили можеле да се движат по ред, во една група. Растојанието на патот било мерено во фарсаци, што значело дванаесет илјади магарешки чекори, а секој чекор бил приближно 50 сантиметри. Главните трговски предмети биле свила, смирна, јасмин, темјан, морско оревче, дијаманти, теписи, женшен, крзна, оружје, златни и сребрени шипки, овошје, накит итн. Градовите Исфиџаб, Тараз, Кулан и Јаси биле големи трговски центри во казахстанскиот сектор.

565 Јустин II престанал да им праќа подароци на Аварите, сметајќи дека Империјата е доста моќна. Но, силите на Аварите се зголемиле: тие веќе ја уништиле Тирингија и успешно се бореле со франкискиот крал Сигезберт. [568]

Туркутите, кои ги обединиле степите и Согдијана, отвориле одлични можности за трговија, а согдиските трговци станале лојални поданици на туркутските ханови. На Туркутите им било од корист да имаат такви лојални поданици. Така, Централна Азија станала составен дел на Каганатот. Создадената ситуација им го пресекла патот на Хефталитите кон одмаздата и ги принудила да се повлечат во нивните планини, каде што нивните остатоци преживеале до денешно време. [568]

567 Аварите, во сојуз со Ломбардите, ги уништиле Гепидите, на кои им помагала Византија и ја зазеле долината на Тиса. [568] Турците го зазеле Боспор. [550](????)

567-571 Покорување на Хазарите и Бугарите (Утригури??) од страна на Турскиот Каганат [370]

568 Уште еден договор за примирје бил склучен помеѓу Иран и Византија. [553]

Турците испратиле нови пратеници во Константинопол. Тие увезле цел караван свила, со надеж дека ќе ја продадат во главниот град за голем профит. Но, нивните пресметки не се оствариле, бидејќи во тоа време самата Византија почнала да произведува свила. Бил склучен договор за сојузништво помеѓу Каганатот и Империјата. [552]

Откако Ломбардите заминале за Италија, Аварите станале господари на цела Панонија и закана за Централна Европа. Нивната сила се состоела од помошни трупи од Антите, Западните Словени и Кутургурите, кои целосно му се потчиниле на аварскиот хан. Првиот аварски хан Бајан, заканувајќи се на Византија, цинично изјавил во 568 година: „Ќе испратам такви луѓе на Римската земја, чија загуба нема да биде чувствителна за мене, дури и ако сите тие загинат“ - и испратил 10 илјади Кутургури во поход. [568]

Прво спомeнување во пишаните извори на градот Тараз.

 

[121314]

569 Царот Јустинијан, за да ги зацврсти односите со новиот сојузник (со Турците), испратил повратна амбасада предводена од Земарх, која преку Кавказ и касписките степи безбедно стигнала до резиденцијата на врховниот владетел на Турците на Златна планина Ектаг или Ектел, која се поистоветува со Алтај. На враќање, на реката Ател (Волга), Земарх ги нашол номадските логори на Ујгурите, потчинети на Силзибул. [632]

Во „Историја“ на Менандер се содржи интересен опис на патувањето на Земарх до резиденцијата на каганот на Алтајските Планини. Персијците биле огорчени од воспоставувањето пријателски односи помеѓу Византија и Турците. [552]

Познато е дека на враќање Персијците им нанеле заседа на амбасадорите во Кубанскиот крај, но тоа успеале да го избегнат со помош на локалните сојузници на Византија. [302]

Ломбардиска инвазија на Италија. Заземање на Милано. [550]

569-573 Губење на сите територии во Италија освен Ромања, Рим и долниот дел на полуостровот од страна на Византија во војната со Ломбардите. [550]

570 Заедно со другите локални племиња, Хазарите ја признале турската власт над самите нив. [540]

571 Како резултат на раскинувањето на договорот меѓу Иран и Византија, склучен само три години порано, Албанија, која останала во сферата на влијание на Иран, била изложена на инвазии од Византиската Империја. [553]

Во Централна Азија бил склучен конечен мир, дури тогаш Туркутите можеле повторно да се свртат кон запад, но Аварите толку успешно го искористиле одморот што станале недостижни за Истеми-хан.

572 Почнала војна помеѓу Персија и Империјата, која траела три години со различен успех. [552] Умрел Муган-хан. На престолот се искачил Тобо-хан. Сојузот со империјата Ци довело до културна комуникација меѓу Туркутите и Кина. Будистичките монаси се појавиле во седиштето на ханот и го преобратиле Тобо-хан во својата вера.

Стоилјадната маса Словени го преминала Дунав, пустошејќи ги Мезија, Тракија и други провинции. Не потпирајќи се на сопствената сила, императорот Тибериј се обратил за помош кај аварскиот Каган. Повикот на Византија до Аварите за помош против Словените бил голема грешка. Аварскиот каган мислел дека ако ги победи Словените, а Словените ги победил Византијците, тогаш и тој ќе ги победи Византијците. Затоа, тој се ограничил на покорување на неколку словенски племиња, а склучил сојуз со други и заедно со нив почна да ја напаѓа Византија. Словените, иако Аварите им биле огромна пречка, продолжиле масовно да го напаѓаат Балканскиот Полуостров. [531]

574 Византиецот Менандер во своето дело „Историја“ известува дека византиските трупи ја нападнале Албанија и, откако овде се сретнале со Савирите и Аланите, им земале заложници. [553]

575 Градовите како Херсонес и Пантикапеум ја презеле одговорноста да градат бродови за морнарицата на Империјата, во согласност со декретот на Тибериј. Биле подигнати ѕидини за да го заштитат градот Дорас, а на северните падини на Кримските Планини бил изграден синџир од тврдини. Готите се обврзале да обезбедат 3.000 воини против хуно-бугарските племиња. [552] Утургурите се во сојуз со Туркутите.[550]

Било склучено примирје помеѓу Иран и Византија, кое му дозволило на шахот Хусрој Ануширван да ги нападне Турците. [555]

 

[121314]

576 Византијците повторно ја нападнале Албанија, но овој пат ги принудиле Савирите и Аланите да се преселат на десниот брег на реката Кура за „отсега натаму да останат на римска почва“. [553]

Аланската држава била многу потресена од Турците (576). [540]

Аварите не останале во земјите на Бугарите помеѓу Дон и Кубан. Нивната моќ над Бугарите се покажала како кревка и краткотрајна. Меѓутоа, по Аварите, Бугарите биле нападнати од Турците. Бугарите, во сојуз со Аланите, се обиделе да ги одбранат своите земји, но биле поразени. [463]

Турксанф, налутен од примирјето склучено помеѓу Иран и Византија, го уништил Боспор и го нападнал Крим, од каде што, очигледно, набрзо бил принуден да излезе. Сакајќи да стигнат до границите на Византија преку Западен Кавказ, Турците наишле на отпор од царството Ергиси (Лазика), сојузник на Ромеите, чија северна граница минувала по гребенот Кавказ, и биле принудени да се повлечат.[555]

Турците од двете страни на Керченскиот Теснец. Штабот на турскиот воен водач (Тма Тархан) бил организиран на полуостровот Таман (оттука и името на градот Тмутаракан) [370] (види речник на термини)

Турската војска, засилена со утигурските трупи, го преминала Керчскиот Теснец и ја зазела тврдината Боспор (Антички Пантикапеум); со ова Турците обезбедиле упориште на Крим [552]

Византиската амбасада предводена од Валентин, на патот кон Турците, открила дека моќта на вторите се проширила уште подалеку на запад. Тие ги покориле Утургурите и набрзо започнале непријателски дејствија против Византија и го зазеле Боспор. Во исто време, се покажало дека турската држава повеќе не е поделена на 4, туку на 8 региони, а Турксанф бил задолжен за крајниот западен регион, а „најстариот владетел на Турците се викал Арсила“. [632].

576-581 Почеток на војната помеѓу Византија и Турскиот Каганат за транскавкаските поседи на Византија. Успеси на Каганатот. [370].

578 Словенска инвазија на Елада. Сојуз на Византија со Аварите. Аварите ги поразиле Словените, убивајќи го нивниот кнез Даврит. [550]

579 Ултиматум од аварот (каган Бајан) - откажете се од градот Сирмиум. Одбивање на Тибериј. Аварите го зазеле Сирмиум по двегодишна опсада. [550]

580 Турците ја нападнале Лазика. [550] Турците повторно го нападнале Крим. Турците, доминирајќи на бреговите на Иртиш и Урал, вознемирувајќи ги Кина и Персија со напади, околу 580 година ги прошириле своите освојувања до самиот Таурис - го зазеле Боспор, го опседнале Херсон; но наскоро исчезнале во Европа, оставајќи ги земјите на Црното Море под подаништво на Аварите [Карамзин].

 

[121314]

581 Турците се појавија пред ѕидините на Херсонес, со што влеглe во војна со Византија. Иако византискиот гарнизон немал надеж за успешна конфронтација, Турците неочекувано ја прекинале опсадата и се повлекле во внатрешноста на земјата. Причината за нивното заминување била веста што ја добиле воените лидери за внатрешни судири во резиденцијата на каганот во Туркестан. Разорен поход на Словените низ Тракија, Македонија и Елада. Словенска населба во Тракија. [550]

Тибериј царувал во Константинопол: преокупиран со персиската војна, не можел да ги одбие Словените и го убедил ханот да им се одмазди со упад во нивната земја. Бајан беше наречен пријател на Тибериј, па дури и сакаше да биде римски патрициј: тој ја исполни желбата на царот уште поспремно со тоа што долго време ги мразеше Словените поради нивната гордост. Византиските историчари ја опишуваат оваа причина за неговиот гнев на следниов начин. Откако ги понижил Антите, ханот побарал подаништво од Словените; но Лавритас и нивните други водачи одговорија: „Кој може да ни ја одземе слободата, ние сме навикнати да одземаме земја и да не ја даваме нашата на непријателите светот. Така ќе биде сè додека има војна и мечеви во светот“. Амбасадорот на ханот ги изнервирал со своите арогантни говори и тоа го платил со живот. Бајан се сетил на оваа сурова навреда и се надевал дека ќе собере големо богатство во земјата на Словените, кои, откако ја уништија империјата повеќе од педесет години, сè уште не беа вознемирувани од никој во нивната земја. Навлегол во неа со шеесет илјади избрани коњаници, почнал да ограбува села, да пали полиња, да ги истребува жителите, кои спасот го барале само во бегство и во густите шуми [Карамзин].

Аварите го зазеле Сирмиум на долниот тек на Сава, важна византиска тврдина која навистина била клучот за целата византиска одбранбена линија во Северна Илирија. За да го спречи нивното понатамошно ширење на југ, императорот Тибериј побрзал да склучи мир со Аварите, ветувајќи им дека ќе им плати годишен данок од 80.000 златници. Набргу по склучувањето на овој договор, Тибериј умира [552]

581-593 Граѓански судири во Турскиот Каганат [370]

582 Владеење на византискиот император Маврикиј. Спомнување на Хазарите во византиските хронологии (Јован Ефески), заедно со Бугарите и Берсилите. Било забележано нивното доаѓање во Византија од Берсилија, наводно лоцирана во Прикасписките степи. [370] Во 582-583 г. Турците под водство на Бури-хан се обиделе да навлезат преку Лазика до границите на Византија, но не успеале.[555]

Маврикиј (582-602), Ерменец по потекло и скржавец по карактер. Меѓутоа, во првата година од неговото владеење, тој, иако неволно, се согласил не само да им ја плати на Аварите договорената сума, туку дури и да додаде уште 20.000 на неа. Неколку месеци подоцна, Аварот Каган побарал уште повеќе пари. Ова било премногу, а Маврикиј остро одбил да се согласи. [552]

Аварскиот каган го назначил Гостун за хан Кутригурите. Судејќи по неговото име, Гостун бил повеќе Ант отколку Кутригур. Наследник на Гостун бил Курт (Кубрат), кому му било судено да ја основа Велика (Опширна??) Бугарија. [540]

Почеток на војната меѓу двете претходно сојузнички држави на Источниот и Западниот Турски Каганат. [632]

583 Аварите ја нападнале Илирија, уништувајќи го секој град и село на патот. Без да наиде на сериозен отпор, Бајан ги преминал Балканските планини и стигнал до брегот на Црното Море во близина на Бургас. Извесно време, седиштето на каганот се наоѓало во Анкиале, каде што постоел прочуениот византиски минерален извор. Според историчарот Теофилакт, жените на каганот уживале во тамошните топли бањи. Инвазијата на Бајан била само увертира за долгата и исцрпувачка војна помеѓу Византија и Аварите, која траела со неколку прекини во текот на периодот на владеењето на Маврикиј. Нападите на Аварите наизменично се менувале со напади на Словените, кои очигледно дејствувале на потстрек на каганот.[552] Аварите ги опустошиле Илирија и Далмација, земајќи откуп (или данок) од 120 илјади солиди од Византијците [531]

 

[121314]

584 Нов напад на Словените на Константинопол. Пораз и повлекување. Почетокот на граѓанските судири во Турскиот Каганат [550]

Воениот конфликт завршил сам од себе, бидејќи започнала граѓанска војна во Турската држава [555]

Распадот на Турскиот каганат во 584 година на Источен и Западен Каганат и превирањата во Западниот Турски Каганат им овозможиле на Бугарите да ја интензивираат својата борба за ослободување од владеењето на Турците. Во оваа борба се поклопиле интересите на Бугарите и Византијците. Наскоро Византија ги вратила своите поседи на Крим, вклучувајќи го и Боспор, што, природно, придонело за успехот на Бугарите во борбата за нивната независност. Слабеењето на Турскиот и Аварскиот Каганат довело до појава на два центри на консолидација на туркојазични племиња во Источна Европа - крај Долен Дон и Западно Предкавказје предводено од Бугарите и крај Долна Волга и Источно Предкавказје предводено од Хазарите [ 463]

585 Савирите се споменуваат во изворите како помошни единици на византиската војска.[463]

587 Мир на Византија со Аварите[551]

588 Распад на Турската Империја на источен дел (Монголија) и западен дел (Туркестан) [370]

Боспор бил вратен од Византија.[551]

589 Командантот на шахот Хормизд IV Бахрам Чубин се побунил и го зазел иранскиот престол. [531]

Инвазијата на турско-хазарските трупи, заедно со Грците и Грузијците преку Даријал во Ерменија, Азербејџан, Агванија, била одбиена од Персијците. [551]

Во исто време, Турците од Јанг Суха, внукот на Истеми, ја нападнале територијата на Источен Иран, но биле поразени во битката кај Херат.[555]

590 Маврикиј бил принуден да се согласи на понижувачко примирје со Аварите. Неговата позиција била комплицирана од фактот дека тој истовремено бил принуден да води војна со Персија. [552]

Синот на убиениот Хормизд Хосров II Парвиз му се обратил на Маврикиј за помош и со негова помош го победил Бахрам Чубин. [531]

Натпис од 590 година, за време на владеењето на императорот Маврикиј, го спомнува обновувањето на кесарскиот дворец во Хермонаса од страна на Еупатериј, Стрателат и војводата од Херсон. Градот добива ново име - Таматарха. Таматарха бил еден од главните градови на новоформираната држава - Велика Бугарија. Под Хазарите, градот станал најголемиот економски и трговски центар на државата - главната претоварна база на Кимерискиот Боспор. Територијата заземена од него ја опфаќала целата област на античка Хермонаса, а на некои места идела надвор од нејзините граници. (Таматарха, Самкерц, Самбареја)

591 Завршила војната помеѓу Византија и Персија, бил потпишан мировен договор со шахот: Маврикиј имаше можност подобро да ги реши работите на Балканот.[552]

...конфликтот завршил со договор корисен за Византија - таа добила дел од „иранското“ Закавказие. Тоа се случило благодарение на немирите во Иран, кои ги искористила Империјата.[300]

Маврикиј за своето помагање добил поголем дел од Ерменија и мир на источната граница. Ослободените сили биле насочени против Словените под команда на талентираниот командант Приск. [531]

 

[121314]

592 Талентираниот војсководец Приск со силен одред бил испратен во Доростол (Силистрија). Аварите изразиле остар протест против овие постапки, кои за нив значеле нарушување на мирот, бидејќи Словените биле нивни вазали. Приск одговорил дека неговата цел била само да ги казни Словените за нивните напади и дека нема непријателски намери кон Аварите. Вториот веднаш замолчел. Словените против кои се борел Приск во изворите се нарекуваат Склавени. Меѓутоа, можно е тие да припаѓаат на Антската група, бидејќи византиските историчари од Седмиот и Осмиот век немале толку прецизни познавања за словенските племиња како што имал Прокопиј отпорано. Името на словенскиот кнез, главниот противник на Приск, како што е забележано во изворите, било Ардагаст - иранско по потекло, поскоро антско отколку словенско. Се разбира, можно е антскиот кнез да бил поглавар на склавенско племе. Плашејќи се од нова војна со Аварите, Приск понудил да го подели пленот, а каганот се согласил. Во согласност со тоа, пет илјади словенски заробеници беа вратени на Аварите, и покрај незадоволството на византиската војска, лишени од нивниот дел од пленот [552]

Мир помеѓу Западниот и Источниот Каганат [550]

593 Единството на Турскиот Каганат беше обновено официјално [555]

597 Братот на императорот Петар, назначен да го замени Приск, решил да го премине Дунав и да ги нападне Словените на нивната територија. Во тоа време, водач на Словените бил кнезот Пејрагаст. Иако ова име е иранско, можеме да претпоставиме дека тој самиот бил, како и неговиот претходник Ардагаст, Ант, а не Склавен. По првичната победа, Византијците претрпеле огромни загуби и биле принудени да се повлечат. Резултатот од овој пораз беше тоа што Маврикиј го разрешил Петар и повторно го назначил Приск на негово место. Едната од аварските орди го опседнала Сингидун (денешен Белград), додека другата ја нападнала Тракија и Македонија до Солун.[552]

Востание на Угрите. Задушено од Турците [550]

598 Првата аварска орда ја опустошила Далмација, додека друга се упатила по јужниот брег на Дунав во Долна Мезија и Скитија (Добруџа). Прискус ги концентрирал своите трупи во Томи (Констанца) на Црното Море, каде што бил опколен од Аварите.[552]

Бил обновен традиционалниот сојуз на западнотурскиот каган со византискиот император [555]

Теофилакт Симоката известува за битката на Византијците со бугарскиот одред во 90-тите години на VI век. Бугарите биле претходница на aварските трупи во 598 година, кога Каган решил да ја продолжи војната со Византија. [463]

599 Пролетта, императорот Маврикиј испратил уште еден византиски корпус под команда на Коментиол да му помогне на Приск, кој се наоѓал во Томи. Пред да стигне до градот, самиот Коментиол бил нападнат од Аварите и бил принуден набрзина да се повлече во Константинопол. Гонејќи ги трупите на Коментиол, Аварите стигнале до Долгиот Ѕид, кој го штитек самиот Маврикиј. [552]

600 Откако не успеале во обидите да го пробијат ѕидот, Аварите се согласиле да склучат мировен договор. Според условите на овој договор, фарватерот на Дунав бил признаен како гранична линија помеѓу Аварите и Византијците, но Византијците го задржале правото да го преминуваат долниот тек на Дунав кога тоа било потребно за да се спротивстават на словенските напади. Било договорено и плаќањето на царот на Аварите во форма на годишни „подароци“, кои изнесувале 20.000 златни монети. [540]

 

[121314]

601 Победа на Византијците над Аварите.[551]

602 Избувнале немири во византиската војска стационирана на бреговите на Дунав. Војниците биле инервирани зашто не земале плата неколку месеци, а од главниот град стигнала порака дека во иднина ќе им биде намалена платата. Ова предизвикало бунт. Воениот водач Фока бил прогласен за император и ја предводел војската во Константинопол. Како што се приближувала војската на Фока, населението за возврат почна да се бунтува против легитимниот император Маврикиј. Маурициус бил уапсен, неговите пет синови биле убиени пред неговите очи, а потоа и самиот тој бил погубен [540]

Аварскиот каган стапил во сојуз со ломбардскиот крал Агилулф и на барање на каганот испратил искусни италијански бродоградители во Далмација. Така била основана словенската поморска индустрија, која подоцна ќе процвета со Дубровник (Рагуза) како центар. [540]

Аварскиот каган испраќа да го уништи племето Анти како сојузници на Ромеите. Очигледно, тоа било успешно, бидејќи по ова Антите засекогаш исчезнуваат од страниците на византиските извори. Едно е познато: дел од луѓето со самоименувањето „Словени“ стигнале до Ладога и со себе го донеле знаењето за градење тврдини по западнословенски модел, кој пак произлегувал од римскиот. Токму тие ја подигнале првата камена тврдина со светилиштето на Велес на територијата на Русија - во Љубша кај Ладога. Во исто време, животот се појавува во Изборск. Првобитната населба се наоѓала на триаголен локалитет 90X70 m, имала речиси вертикални падини од двете страни, а на третата бил изграден заоблен бедем широк 10 m. Се смета дека и ова бил еден од племенските центри на Кривичите... 602 г н.е., кога еден одред беше испратен од Апсих за уништување на Антите,

Хосров II го искористил убиството на императорот Маврикиј од страна на Фока како изговор за да започне нова голема војна со Империјата. Војната продолжила до 628 година. [302]

603 Избувнала последната иранско-византиска војна. Народите во Албанија беа подложени на нови искушенија. Персијците ги нападнале источните провинции на империјата. За да ги ослободи рацете во борбата против Персијците, Фока бил принуден да го зголеми данокот кон Аварите, бидејќи тоа било единственото средство да ги спречи Аварите да го нападнат Константинопол.[540]

604 Конечен распад на Западниот Турски Каганат [550] Западните Турци се соочиле со два надворешнополитички проблеми: покорување на Аварите и уништување на Иран за непречено воспоставување на караванската трговија со свила. Природен сојузник на Турците во решавањето на овие проблеми била Византија, која во тоа време била мачена и од Аварите и од Персијците. Аланија стекнала независност, која ја одржувала повеќе од еден век. [555]

610 По серијата порази, ситуацијата станала критична, а империјата била спасена само благодарение на соборувањето на Фока. Неговиот наследник Ираклиј, вешт војсководец, сè уште не можел веднаш да ги запре Персијците, бидејќи на византиската војска ѝ била потребна целосна реорганизација пред да преземе активна акција. Така, персиската офанзива продолжила неколку години. Сирија, Палестина и на крајот Египет, житницата на империјата, биле заземени од персиските трупи. Само со огромни напори Ираклиј постепено успеал, прво ги запрел Персијците, а потоа започнал контраофанзива. [540]

616 Персиско освојување на Египет.

617 Аварскиот каган - или Бајан, или синот на Бајан - умрел и, според последователните раширени традиции на меѓународното право, аварско-византискиот договор барал нова ратификација. Каганот, кој го наследил тронот, ја искористил приликата да ѝ зададе удар на Византија. Неговите планови вклучувале заробување на императорот Ираклиј за време на преговорите. [540]



619 Почетокот на владеењето на Тун-шеху, кој го презел престолот на Западниот Турски Каганат, било најбрилијантното време во историјата на истото. Откако ги обновил поранешните граници на царството, кои биле намалени во претходниот период на немири и граѓански судири, тој го зазел Тохарестан до Мерв на запад и Гибин на југ. Кинески извори известуваат дека во тоа време Турците ја нападнале Персија и до доаѓањето на Ардешир II (И-да-чже) во 628 година, Турците владееле со персиската земја. Во тоа време, Турците се бореле со Персија за Кушанското Царство, под името Хазари упаднале во Закавказје и ја зазеле Агванија.[632]

Владетелот на Бугарите Органа со својот внук Кубрат (Коврит) пристигнал со својата свита во Византија и го прифатил Христијанството, но Христијанството не се проширило меѓу бугарското население. По смртта на Органа, неговиот внук, енергичниот Кубрат, станал водач на бугарските племиња. [354] ...амбасада на „Хуните“ (поточно Оногурите, народ со западносибирско потекло, предци на Бугарите) [550]

Органа, напуштајќи го Константинопол по успешните преговори со императорот Ираклиј, таму го оставил својот млад внук Кубрат како заложник. [463]

Курт (Кубрат) хан на Велика Бугарија се појавил во Константинопол со својата главна сопруга и со своите архонти („бојари“), од кои секој ја донел и својата главна жена. Сите тие биле крстени, а Курт беше издигнат до чин патрициј. Според византиските идеи, Курт сега станал не само сојузник на императорот, туку и се потчинил себе си и на царот и на црквата. [540](???)

Уцврстувајќи се на запад од Волга, Турците, како што е познато, ги прекинале сојузничките односи со Византија, го зазеле Боспор и се заканиле со други освојувања, кои не можеле да ги изведат поради внатрешни превирања и неуспешни војни во други насоки. Византија го искористила ова привремено слабеење на Турците, го вратила Боспор и придонела за создавање на бугарската држава на Органа и Кубрат, независна од Турците и Аварите.[632]

619-620 Аварите, во сојуз со Персијците, стигнале до ѕидините на Константинопол, но биле поразени.[463]

620 Со оглед на опасноста од конечното воспоставување на сојуз помеѓу Византија и Бугарите, аварскиот каган побрзал да склучи мир со империјата. Се испоставило дека ова било само привремено примирје, неопходно за Аварите да подготват нов напад на Константинопол. За да го обезбедат нивниот успех, тие влегле во преговори со Персијците за истовремен напад на Византија. [540]

 

[121314]

622 Савирите учествувале во војната на Византијците против Иран. За време на периодот на Хазарскиот Каганат, Савирите формирале кнежество, кое се наоѓало северно од Дербент на брегот на Каспиското Море, познато кај Ерменците како Царство на Хуните, а кај Арапите како Џидан.[463]

623 Византискиот император Ираклиј (610-641), по неуспешен обид да постигне примирје со Персијците, собрал огромна војска и ги преминал Колхида, Иберија и Ерменија, влегол во пределите на Азербејџан; тука тој првин го зазел Нахчиван, а потоа, преминувајќи го Аракс, го зазел самиот главен град на Атропатена - Газака, уништувајќи ги храмовите на поклониците на огнот лоцирани тука. Заробувајќи огромен број затвореници и скапоцености, Ираклиј влегол во Албанија, каде имал намера да презими. [553]

Бунт на Словените против Аварите. Франкискиот трговец Само станал првиот владетел на словенска држава во Централна Европа (Државата Само постоела до 640 година, а подоцна не се споменува во летописите).[550]

624 Повлекување на Ираклиј во Киликија.

625 Василевс ромејски испратил амбасада во земјата на Хазарите кај Џебгу-каган со барање за воена помош против Иран. Сојузот бил склучен и запечатен со веридбата на ќерката на царот Ираклиј Евдокија со Џебгу-каган. [555]





626 Персиската војска стигнала до азиските брегови на Боспор. Во јуни истата година, претходницата на Аварите стигнала до Долгиот Ѕид. Така Константинопол се нашол под закана од опсада од две страни. Наскоро Аварите успеале да ги пробијат утврдените ѕидини, а на 29 јули нивната орда се нашла кај ѕидините на самиот Константинопол. Аварската линија на фронтот, која имала облик на лак, се протегала од Златниот Рог до Мраморното Море. Покрај својата орда, аварскиот каган ги имал под своја команда и чети на Бугари, Гепиди и Словени. На 7 август 626 година, аварскиот каган дал наредба да го нападнат Константинопол од копно и од море. Меѓутоа, како и во нападот на Виталијан еден век претходно, византиските воени бродови лесно ги поразиле лесните словенски пловила. Во исто време, гарнизонот започнал успешен напад, соборувајќи го опсадниот непријател. Каганот дал наредба да се повлечат до Долгиот Ѕид. Меѓутоа, недостигот на храна и ширењето на епидемии ги принудиле Аварите целосно да ја прекинат опсадата и да се вратат во нивните населени места во Панонија.

Кога Персијците, кои биле логорирани на азискиот брег на Боспор, дознале за неуспехот на каган, немале друг избор освен да се повлечат. Походот од 626 година бил последниот обид на Аварите да го заземат Константинопол. Друг подеднакво важен резултат од походот од 626 година бил конечното ослободување на кутригурската орда од аварска контрола. За време на повлекувањето на Аварите од Константинопол, Курт (Кубрат) ја прогласил својата независност. Поранешното непријателство меѓу двете главни бугарски племиња - Кутригурите и Утигурите - престанало и меѓу нив биле воспоставени кооперативни односи. Кутригурите биле угнетувани од Аварите, а Утигурите од Турците. Секое од племињата било премногу слабо за да може сам да се бори со своите поробувачи. Откако се обединиле, тие станале многу посилни. Исто така, треба да се забележи дека Утигурите можеле да сметаат на поддршката на Оногурите, угорско (маѓарско) племе кое било во пријателски односи со нив уште од Шестиот век. Ова било основа за обединување на бугарските и угриските племиња при Црноморските и Азовските степи. Центрипеталното движење меѓу овие племиња вешто го организирал Курт (Кубрат). Иако првично бил само кутригурски хан, Утигурите и Оногурите, за возврат ја признале неговата доминација. Така настанала таканаречената Велика Бугарија, чиј каган станал Курт (Кубрат). Бидејќи Курт (Кубрат) бил крстен заедно со неговите болјари во 619 година, нема докази за ширење на Христијанството во неговите области во голема мера. Но, нема сомнеж дека тој самиот се придржувал на христијанската вера доста долго. Сосем е возможно да се откажал од неа поради незадоволство на дел од својот народ и да се вратил на својата првобитна религија, која најверојатно била од алтајско потекло. [540]

... кога Аварите и Персијците се обиделе да ја преземат контролата над Константинопол, Турко-Хазарите ги опустошиле Агванија и Атрпатакан. [555] ...Словените биле жртви на смел потфат. Тие би го зазеле главниот град на империјата ако предавство не им ја откриело нивната тајна намера на Грците: опкружени од непријателот, тие очајно се бореле; малкумина избегале и, во знак на благодарност, биле погубени од аварскиот кан. [Карамзин]

За време на владеењето на императорот Ираклиј бил склучен сојуз со Хазарите против Арапите. Навлегување на турко-хазарските трупи во Закавказје. Заземање на Дербент. [370] Според Мојсеј Каланкатујски, „Хазарите со безброј орди извршиле напади низ нашата земја (Албанија) под команда на Иракл“. Откако ја нападнале земјата, Хазарите го зададоа првиот удар на Дербент. По долга опсада, тие ги уништиле нејзините „прекрасни ѕидини, за чија изградба персиските цареви ја исцрпија нашата земја, мобилизирајќи архитекти и барајќи многу различни материјали“. При преземањето на градот, Хазарите се однесувале толку сурово кон неговите жители што започнала паника меѓу населението во Албанија. Маса луѓе, напуштајќи ги своите домови и имот, се упатила кон главниот град на земјата, Партав (Барда), но стравот од „волците-грабливци“ бил толку голем што луѓето почнаа да бараат засолниште во непристапните планини на Арцах. Меѓутоа, Хазарите, откако го зазеле Партав и „дознавајќи за тоа што се случило, кренале во потера по побегнатите и стигнале до некои од нив“. Откако ја зазеле територијата на Албанија, Хазарите се преселиле во Тифлис, каде што се сретнале со војските на императорот Ираклиј. [553]

Дербентскиот Ѕид бил изграден од големи издлабени плочи и достигнувал висина од 18-20 m. Бил зајакнат со уште 30 кули свртени кон север. Три од портите биле железни, а источниот крај на ѕидот одел во Каспиското Море до длабочина доволна за да се спречи заобиколувањето. Но, секоја тврдина е силна само кога сакаат и знаат како да ја одбранат [Гумилев]

Поразот на Аварите кај ѕидините на Константинопол довел до можност за формирање на држава на Чесите и Моравците предводена од Само. По поразот на Аварите, дел од словенските племиња се ослободиле од аварската власт.[550]

 

[121314]

627 Во екот на iранско-византиската војна, во близина на ѕидините на опколениот Тифлис, Ираклиј се сретнал со своите нови сојузници - Хазарите и склучил договор со нив [553] Опсада на Тифлис од страна на Турците и Византијците. Повлекување од градот поради зимата [370] Сојузниците се сретнале во околината на Тифлис, а Ираклиј го почестил каганот со раскошна гозба, по што на каганот му го подарил неговиот златен сервис за јадење. Опсадата на Тифлис траела два месеци без резултати. Уморен од неактивноста, каганот се вратил дома, оставајќи му на Ираклиј воен корпус - четириесет илјади луѓе [540] под водство на неговиот син (Бури-шад) Зиевил (џебу-каган) [631] водачот на „сличен на ѕверовите, златољубен народ на косоносците“. Титулите јабгу (џебу) и шад ги означувале меѓу Турците највисоките достоинственици по каганот и најчесто им припаѓале на неговите најблиски роднини - синови или браќа. [632]

Царот му покажал на Зиевил портрет на својата ќерка Евдокија и ветил дека ќе ја омажи за него доколку Хазарите му помогнат против Персија. И покрај големиот број трупи на „северот“ (Хазарите) и „западот“ (Византија), разновидноста на машините измислени од римските инженери, „со кои тие прецизно удираа во ѕидовите и кршеа огромни камења“, и покрај огромните надуени мевови за вино исполнет со камен и песок, кој опсадувачите се обиделе да ја преградат реката Кура за да ги пренасочат нејзините води кон градот, и покрај сето ова - опсадата на Тбилиси била неуспешна: градот не можел да се преземе, неговите бранители не се предале. Персијците успеале да внесат значајна војска во градот и нејзината одбрана ја довериле на „вештиот и храбар“ командант Шаркаган заедно со царот на Иберија Стефан, под кого Грузија се оддалечила од Византија и се приклучила на Персија. По двомесечна неуспешна опсада, хазарските и византиските трупи биле уморни и ослабени од загубите. [631]

Во Турскиот Каганат зимата била снежна; говеда и коњи угинале во огромен број; тоа предизвикало глад. Даноците на канот биле тешки, а племињата Сејанто, Ујгури и Бајирку се побуниле. [Гумилев]

628 Главниот град на Кавкаска Албанија Барда (Партав) (се наоѓа на пресекот на најважните трговски патишта, градот бил резиденција на последните Аршакиди и Михранидски кнезови кои дошле на власт по нив, бил центар на трговија и занаетчиство) за време на иранско-византиските војни бил уништен од Хазарите, кои се бореле на страната на Византија, но набрзо бил обновен. Како резултат на пуч во палатата, Хосров II бил убиен. Неговиот син Шируја (Кавад II) дошол на власт.[553]

Заземање на Тифлис од страна на Турко-Хазарите и освојување на Албанија [370] Откако заробил голем плен во Тифлис и го одвоил својот дел од него, џебу-каганот се вратил во Хазарија и му доверил војска на својот син Шад за освојување на Агванија. Му дал наредба: во случај владетелите и благородниците на оваа земја доброволно да не се покорат, да не ги предаваат градовите, тврдините и трговијата (приходите од трговија?), да одржуваат во живот само жени и деца помлади од 15 години, претворајќи ги во робови [631]

Интересно е што тврдината, која се спротивставувала на машините за разбивање на византиските инженери, паднала под притисок на Туркутите, вооружени само со оружје за борба гради во гради. Малку порано биле заземено утврдувањето Чор (Дербент). Сепак, мора да се мисли дека тоа е заслуга на Хазарите, а не на самите туркутски единици, бидејќи Туркутите не покажале добри борбени квалитети ниту во Кина, ниту во Централна Азија за време на опсадите на градовите [Гумилев].

За време на византиско-хазарскиот поход на Ираклиј во Персија, биле заземени храмот во Шиз и царската резиденција Дастакерд. Никифор наведува една интересна епизода во која Ираклиј, по општа гозба, му ги подарил сите чинии на водачот на Турците. (Претпоставката за слично потекло на перешчепинската керамика овозможува нејзин сопственик да бил самиот хазарски каган). Фактот за присуството на црковниот прибор во Перешчепинскиот комплекс, кој до номадите можел да стигне само како резултат на грабеж на цркви (црковен прибор никогаш не бил подарен). Грузиските и ерменските пишани извори директно зборуваат за такви факти за време на уништувањето на Грузија и Агванија од страна на Хазарите во 629-630 година.

Наследникот на Хосров, неговиот најстар син Кобад Ширује, учесник во заговорот против неговиот татко, бил принуден да бара мир. Како резултат на војната која траела повеќе од четвртина век, двете сили биле доведени до крајна исцрпеност и не можеле да ѝ се спротивстават на младата арапска држава, чија главен цел на освојување станале.[302]