^
Чинам дека уште на почетокот од постот нагласив дека зборувам исклучиво за станови во центар, а тие не очекувај да паднат на 500 евра квадрат, дури и оние комунистички +40 дупки што го спомнуваш. Илузорно е да се очекуваат такви цени за центарски реон, едно дека (како што и самиот спомна) лимитиран е просторот за нови згради, второ што секогаш, ама секогаш, ќе има (побарувачка) народ што ќе сака да купи во центар, трето што голема е концентрацијата на сопственици кои (ако се одлучат да продадат) не им се брза со продажбата, ерго немаат притисок да спуштат цени. Околу ова третово пишав погоре зошто е така, познавам едно чудо раја што не живее во центар, но потекнува од центар, грото со решено станбено прашање, а центарските станови на нивните им се наследство во иднина. Тоа што ти не сакаш да живееш во центар, не значи и дека другите не сакаат. Можеби е бетонска џунгла со твои зборови, но фактот што имаш се` на располагање (продавници, пазари, големи маркети, трговски, градинки, школи, амбуланти, па дури и клинички, 24/7 аптеки, гратски парк, кеј за шетање, работа, државни институции) во walking distance од максимум 10-15 минути од кај и да тргнеш, дава огромна комоција, а таа комоција кошта и тоа не помалку од 1.000 евра квадрат. И ќе остане така во догледно време, тоа е бафер што тешко ќе се пробие. А и покрај џунглата, се` уште има "џебови" (ретки се, но се наоѓаат) во центарско подрачје, каде не се чувствува гратскиот метеж воопшто.
Инаку, новоградби за 500 евра квадрат и сега се наоѓаат, некаде уџум Богу иза леџа, на излез за накај аеродром, па повели живеј на сред пространо поле. Мене таков стан да ми го понудат и за 200 евра нема да го купам. Ем што не е урбанизирано, ем што на свети никад ќе можам да го продадам.
Кога станува збор за реализирана купопродажба, само во последнава година лично познавам 5 случаи и тоа сите на куповна страна. Од новоградби во Ѓорче кај Св. Лазар за 750 евра, кај Броз кафе карши Универзална за 1.150 евра (продаден во брзање, што значи зортска цена) и на почеток на Козле кај хотел Гранит за 1.150 евра поткровје без лифт. Од стара градба два стана во гратски ѕид, еден кај Дом на Градежници за 1.170 евра (со подземна гаража) и еден кај зелен пазар за 1.110 евра. Овие двата последни руинирани целосно, со стари прозорци, врати, тоалети, паркет, така што сметај дека уште минимум 10К ќе одат на реновирање.
Само реално остварените купопродажби (како овие) се валидни за оценка на пазарот, огласите се ништо повеќе од желба, а не реалност. Одамна велам дека е потребно да се воведат јавно достапни листи на реално остварени трансакции, нешто што Град Скопје го има како тековна информација (поради данокот). Само така ќе може и купувачите и продавачите вистински да проценат како стои пазарот, се` друго е во доменот на матна вода и wishful thinking.
Примерот со колите ти е класично мешање на баби и жаби. Не можеш да влечеш паралела на однесување на пазарот за два целосно различни производи. Ако пазарот на коли паднал 30% не очекувај дека и пазарот на недвижности ќе ги следи истиот тренд, од проста причина што човек купува/менува коли многу почесто, а живеалиште можеби и никогаш. Не само што е различен обемот на продажба помеѓу овие пазари, туку пред се` е различна и почетната капитална инвестиција, и за продавачите и за купувачите. Што не` води до муабетот за чифлиганците, каде забораваш една многу важна работа, а можеби и две. Чифлиганците влегуваат со голем капитал кој (многу значајно) не им е врзан на едно место, градат не само во различни делови, туку и во различни градови. Башка што имаат и различни други бизниси, па не се притиснати за ликвидност. Можат да си го дозволат луксузот да врзат пари на подолг временски период, ако сакаат да држат цена. Класичен пример ти е комплекс Македонија на (не ме фаќај за збор) чинам дека беше Змејковски. Зградата е пуштена во употреба неколку години, повеќе од пола не е продадена, цените за продажба забетонирани. Освен тоа, чифлиганците имаат пари за фрлање и на маркетинг, а имаат и нетворкинг за врзување со банките за давање на поволни кредити на купувачите (чинам последно прочитав дека Адора имаше ваков дил со некои банки). Додека малите фамилијарни бизниси, кои градат малечки згради на откупени дворови од 500 квадрати, кубурат повеќе со обрт на пари, но кај нив е друга приказната. Не почнуваат со градба додека барем 70% не ја продадат зградата. Освен тоа, градат со туѓи пари, самите купувачи го кредитираат (бескаматно) инвеститорот, становите се плаќаат на рати во текот на самата изградба, што значи дека и тука нема притисок за цената да оди надолу. Тие се многу попретпазливи и покрути за надолна корекција на цена. Ем што сите пари им се врзани за еден проект, ем што ги тепа по врат economies of scale, споредено со чифлиганците. Не е исто да се гради комплекс од 200 стана и мала зграда од 20 стана. Ако првиот да изгради квадрат го кошта 400 евра, овој вториов ќе го кошта барем 20% поскапо, па оди натерај го да спушти цена. Таквите инвеститори спушаат цена на последниот непродаден, а изграден стан, кој се наоѓа на поткровје и северна страна (никој не сакал да го купи). И спуштаат цена кога сакаат да си ги повлечат последните пари од тој проект, бидејќи веќе безицирале и почнале нова зграда на друго место.
Уште нешто на кратко. Кризата кај населението се рефлектираше некаде 2009-10, а кај фирмите подоцна 2011-12. Не сакам да шпекулирам за иднината, но има неколку работи што се очигледни. Депозитите растат (народ има пари, колку и да вика дека нема), Богов изјави дека банките последните две години ги исчистиле кредитните портфолија и се постабилни во тој поглед. Пари за кредити има, каматите паѓаат (мошне воеројатно и да останат на тоа ниво некое време), банките воведуваат кредити на 30 години (поголема пристапност за обичниот човек), проектот продај нива-купи стан на Владата, и како последно, има уште многу неплатени случаи на денационализација, што значи паричен потенцијал во рацете на рајата, која кај нас најчесто го врзува за недвижност.