Македонија во Треблинка им се оддолжи на своите убиени Евреи
Треблинка, Полска - Фин, студен, гранитен камен само со еден длабоко врежан збор во него – Македонија, беше откриен вчера во меморијалниот комплекс Треблинка во Полска. Претставници на Еврејската заедница во Македонија и претставници на македонската Влада на кусата, но траурна церемонија поставија обележје во спомен на 7.200 македонски Евреи кои во периодот од 1942 и 1943 година беа убиени во еден од најозогласените конц-логори Треблинка, кој беше изграден од нацистите стотина километри североисточно од Варшава.
Во логорот, кој функционираше од јули 1942 до ноември 1943 година, беа убиени 900.000 Евреи од десет држави. „Цели 65 години Евреите од Македонија немаа свое обележје. Третирани како југословенски Евреи, како што ги третираа бугарските окупациски власти за време на Втората светска војна, или како бугарски Евреи, како што стоеше во прецизната документација, од кои Германците ги примија 7.200 Евреи од Македонија. Да не се заборави кој го изврши тоа, но и кој помагаше да се изврши тоа“, рече вчера во Треблинка заменик-министерот за надворешни работи на Македонија, Зоран Петров.
Претседателот на Еврејската заедница, Миодраг Тодоровиќ Козма, рече дека овој „камен на кој гордо пишува Македонија го ставаме во спомен на сите оние што веруваа во нас. Докажавме дека сме народ кој не исчезнал“.
На церемонијата беа присутни претставници на полската држава, која заедно со македонските власти, а по иницијатива на Еврејската заедница од Македонија од 2000 година, се обидува на просторот на некогашниот логор Треблинка да исправи една историска неправда: да се постави обележје дека 7.200 Евреи потекнувале од Македонија, биле дел од Македонија, а завршиле во оваа машинерија на смртта.
Во Треблинка денеска нема ништо од некогашниот конц-логор кој се покажа како „најуспешен“ во егзекуцијата на Евреите меѓу 21, колку што вкупно ги имаше за време на Втората светска војна на територијата на Полска. По завршувањето на неговата застрашувачка функција, нацистите го срамнија со земја, го уништија до крај за да не се открие никаква трага од злосторството што е направено овде.
Комплексот кој се ширел на површина од 17 хектари денеска е покриен со камења, симбол на вечноста и спомен-обележје кое Евреите според својата традиција го ставаат на гробот. Во малиот музеј, приземна зграда со дваесетина квадрати, нема ниту слика од тоа како изгледал логорот. Има нацрт на некогашниот логор што го направил преживеаниот Самоил Виленберг, Евреин, кој и ден-денес живее во Израел. Од нацртот може да се види каде биле просториите каде што биле дочекувани оние кои доаѓале на патот без враќање во Треблинка, просториите каде што биле „обработувани“ пред да бидат испратени во гасните комори, „црн пат“ кој води до нив и, конечно, до масовните гробници. Зачувани се или пронајдени десетина лажици, неколку матарки, една потпетица, некоја направа за убивање на затворениците... И тоа е се' што остана од логорот.
Македонските Евреи или 98 отсто од целокупната еврејска популација во Македонија завршија во Треблинка. На 11 март 1943 година во скопскиот Монопол беа собрани сите Евреи од Скопје, Штип, Битола и други места од внатрешноста и со три композиции на 23, 25 и 29 март беа испратени за Треблинка во рамките на договорот постигнат помеѓу царска Бугарија, која беше дел од силите на Оската, и Третиот рајх.
Од нив се спасија само двајца, ни го открива овој нов податок Миодраг Николиќ Козма. „Едниот е извесен доктор Насин. Веројатно им бил потребен на Бугарите како лекар и стручњак и не им го испорачале на Германците“, вели Козма. Вториот Илијаш Шпиц, човек кој по барање на другите Евреи што биле со него бил симнат од возот во Владичин Хан поради тоа што наводно еден од родителите бил Унгарец. Илијаш Шпиц доживеа да стане фудбалер на некогашните Партизан, ОФК Београд и скопски Вардар. А животот го заврши на клупа од инфаркт токму на стадионот на Вардар, како тренер на овој клуб. „Другите не се вратија“, вели Козма.
Лилјана Мизрахи, исполнета со емоции, вчера тешко говореше за тоа што претставува Треблинка за неа. Дури 84 членови на семејството Мизрахи завршија овде во конц-логорот. Од бабата Грасија, родена во 1838 година, која беше убиена на 105 години, се' до најмалиот член на семејството, кој имал само четири години. „Замислете како е да гледате кога се' што сте родиле завршува во гасна комора“.
Берта Романов Николиќ во Треблинка дојде како наследник на семејството Романов. Нејзиниот татко Морис Романов се извлече од Треблинка, бидејќи за време на големиот транспорт во март 1943 година бил заточеник во затвор во Варна, Бугарија. Но, неговиот татко Адам, мајката Леа и чичкото Давид завршија во Треблинка.
Пребарувања по Интернет откриваат детали од последните моменти за тоа како завршувале и каква ужасна смрт била наменета за Евреите. Пред да влезат во гасната комора добивале метална паричка која морале да ја дадат пред да се затвори вратата, а некој затвореник Украинец веројатно потоа со мирно пребројување на паричките прецизно знаел колку луѓе во кој „турнус“ влегле и биле усмртени во коморите.
Командантот на логорот, Франц Штангл, уапсен по падот на Германија, има изјавено дека „една композиција од 30 вагони и со три илјади лица била ликвидирана за околу три часа“. Според негови сеќавања, при добра работа од 13-ина часа дневно тој и неговите војници успевале да убијат меѓу 12 и 15 илјади лица дневно. Бројката е стравотна сама по себе.
Во Треблинка досега Евреите од Македонија биле третирани како Евреи од Бугарија и без никакво оправдување меѓу камењата што го означуваат потеклото на земјите од каде што биле депортирани Евреи кон Треблинка стои - од Бугарија. Сега меѓу камењата од Полска, СССР, Југославија, Чехословачка, Австрија, Франција, Белгија и Грција ќе стои и обележјето од Македонија.
„Тоа е она што најмалку можевме да го направиме за нашите предци по 65 години“, вели Лилјана Мизрахи.
Весник
