Грција е обврзана да ја нарекува Македонија – Република Македонија
Томаш Милеј, професор на Правниот факултет на Универзитетот во Келн ги објаснува правните аспекти на спорот со името меѓу Македонија и Грција.
МИА интегрално го пренесува интервјуто на Томаш Милеј за Дојче веле.
Што е посебното значење во спорот со името меѓу Македонија и Грција од правна гледна точка?
- Посебноста на значењето во спорот со името е во правото на народите, односно за обичајното право. Тоа подразбира право да можеш да си избереш име. Но, меѓународно-правно погелднато, за овие прашања не постои напишана регулатива. Според мене, бажно е што кажува традицијата, односно постои обичајно право според кое државите можат да се наеркуваат така како што самите сакаат. Но, едно друго обичајно право вели дека таквото име по правило другите го акцептираат. Барем тоа е така во Европа. Европската историја покажува дека државите се нарекувале според државотворниот народ. Данска според Данците, Литванија според Литванците и така натаму. Тоа треба да си го замислите вака: се работи за обичај кој е поддржан од извесна правна убеденост. Тоа значи дека една држава си вели, јас го правам ова зашто правно сум обврзана на тоа. Сега се поставува прашањето дали овие два обичаја, од една страна слободно да си избереш име, а од друга другиот да го акцептира името што си го озибрала државата, дали таквите обичаи се должат на правно убедување. Јас би одговорил потврдно, затоа што државите во меѓународно-правните односи настапуваат под нивното име. Ако некоја држава не е согласна со тоа и има правни забелешки, тогаш тоа треба и да го соопшти. Но, таква традиција не е позната. Во историјата на меѓународното право имаше само еден случај кога избраното име не беше прифатено. Тоа е случајот со таканаречената Република Германо-Австрија од 1918 година. Тогаш државите протестираа и Репулика Германо –Австрија мораше да се преименува во Република Австрија. Тоа беше поврзано со фактот дека со името Република Германо-Австрија истовремено се прогласуваше членство во Германската република, а во уставот за важечки беа прогласени и територијални претензии кон Чехословачка што тогаш беше и правна програма. Овој случај не се вклопува во случајот на Македонија.
Во практиката 120 држави, меѓу нив и три членки на Советот за безбедност на Обединетите нации ја признаа земјата под името Македонија. Што значи тоа конкретно за Грција?
- Тоа за Грција не значи ништо. Ако сепак го земеме широко прифатеното мислење дека прашањето за имињата не е меѓународно правно регулирано, тогаш би се случило секоја земја да може да ја нарекува Македонија така како што сака.
Тоа на пример, значи кога САД велат – ја нарекуваме Македонија – Македонија, Република Македонија, тогаш тоа е изјава која важи само во односите меѓу САД и Македонија. Тој факт врз Грција нема никакво влијание. Но, како што веќе кажав, ако тргнеме од тоа дека според народно обичајното право Грција е обврзана Македонија да ја нарекува Република Македонија, тогаш Грција е обврзана тоа и да го направи. Но, во оваа ситуација има една посебност. Во 1995 година Република Македонија потпиша договор со Грција во кој Македонија се согласи за името да преговара со Грција. Оттогаш за Грција не постои таа обврска, зашто народното право е право меѓу државите. Тоа значи дека Македонија можеше да бара од Грција да го прифати името врз основа на обичајното право, но чекорот беше направен и Македонија се откажа од тоа право. Тоа се случи со договорот од 1995 година.
Да замислиме, чисто теоретски, еден пример. Во граничниот појас меѓу Германија и Франција одеднаш постои малцинство и тоа сака да стане слободна држава под името Алзас или Париз. Дали е тоа во ред?
- Во народното право постои една фигура што се вика злоупотреба на правото. Во основа секоја држава има право на слободно дејствување. Тоа значи дека една држава меѓу Франција и Германија може да се нарече Алзас или Париз, или Бангладеш или Индија... Меѓутоа, постојат извесни граници до кои тоа право може да се користи. Тоа се границите на злоупотребата на правото. Правото не смее да се злоупотребува. А, кога може да се зборува за злоупотреба тоа е мошне прецизно определено. Тоа би било случај кога една држава би се нарекла Париз, за намерно да и наштети на Франција и намерно да предизвика конфузија или пак кога постојат големи разлики во интересите. Или пак, да речеме, таа нова држава, што би било ужасно неразумно, да се нарече Бангладеш. Тогаш може да се зборува за злоупотреба на правото.
Во Грција постои мислење дека позицијата на Македонија е толку тврда зашто САД решија Косово да го признаат како независна држава. Што би рекле за тоа?
- Јас досега не видов дека една страна во спорот е особено флексибилна, а дуга особено тврда. Јас повеќе би рекол дека обете страни малку од малку се придвижија кон решение. Грција на пример, најави дека би се согласила со сложено име што би го содржело и поимот Македонија, а Македонија дека би прифатила таква сложенка, но само во односите со Грција. Веќе тоа е еден напредок. Мислам дека големата ескалација во спорот со името е зад нас кога Грција воведе економско ембарго во 1995 година против новата држава што за таа држава значеше големи економски штети. Тогаш косовското прашање се уште не беше актуелно, па затоа и не гледам никаква директна врска.
Но, како тогаш да се реши проблемот?
- Тоа треба да го проценат државите. Како што реков, меѓународното право го создале државите и тие го спроведуваат. Државите би можеле, врз доброволна основа, еден спор да го постават пред некој судски орган со кој ќе се согласат двете држави. Треба да се образложи и надлежноста на меѓународниот суд на Обединетите нации, на Хашкиот трибунал, за да се занимава со правниот апсект на ова прашање. Но, ако тоа не го сакаат, тогаш тие мораат самите да најдат решение. На крајот ќе зависи од тоа која држава е дипломатски повешта, односно, конечно и од тоа која држава има повеќе моќ. Која од државите подобро ќе успее да се пробие со својот став. Тоа е атавистичко сознание, но така е.
Значи тоа е прашање на моќ?
- Да, тоа е прашање на моќ. Но, јас сепак ќе речам дека според народното обичајно право, Грција има обврска наскоро да го прифати тоа име. Зашто Грција со нејзината политика доведе до таква ситуација во која Македонија беше вовлечена во преговори за името. Значи јас би рекол дека иако Македонија тогаш беше во право, дојде до ситуација во која новата држава не можеше да го спроведе правото и во која се проби една држава која, според мене, не беше во право. Притоа воопшто не мислам политички или морално, туку чисто меѓународно-правно.
Значи, може да се каже дека од меѓународно-правен аспект позициите на Грција не се сфатливи.
- Не. Од меѓународно-правен аспект, позициите на Грција не се разбирливи. Ме прашавте и тоа дали во овој случај не станува збор за злоупотреба на народното право. За тоа може да се зборува само во исклучителни ситуации. Тоа значи: овде треба да се докаже дека во овој случај Македонија специјално се нарече Македонија само за да и наштети на Грција. Според мене, тоа не е случај. Ознаката Македонија за словенскиот народ таму е прашање на идентитетот. Тие се чувствуваат како Македонци и затоа се нарекуваат Македонци, а не за да и наштетат на Грција. Изборот на името нема намера некому да наштети, туку е поврзано со идентитетот.
Меѓутоа, 25 насто се Албанци, има Роми и други...
- Но, тоа е државотворниот народ. Во Полска во периодот меѓу двете војни Полјаците беа само 65 насто од населението. Французите велат „насион титулер„. Станува збор за внатрешниот состав на државата, а не за народното право. Прашањето е дали Албанците во Македонија ќе бидат третирани како национално малцинство или како конститувен народ, како што се велеше во уставот на поранешна Југославија. Но, тоа е прашње на внатрешната структура на републиката. Освен тоа, во врска со ова станува збор и за принципот за немешање во внатрешните работи.
Тоа значи дека ако Македонија кон светот настапува како Република Македонија, некој би можел да каже дека интерно постојат групи што тоа го ставаат под прашалник.
Грција нема право тоа да го користи , ниту пак која и да е друга држава.
