Многу причини се. А најголемиот број од нив водат потекло од времето на распадот на бившата држава. Со распаѓањето на Југославија овие големи компании практично ги изгубија пазарите каде ги пласираа своите производи, а не успејаа да ги продадат на новите европски пазари поради тоа што не ги задоволуваа пропишаните критериуми. Големите компании поради тоа не успеваа да си ги подмират ниту фиксините трошоци кои ги носеа со себе големите капацитети, па така преминаа во загубари. Плус тука е криминалната приватизација, каде компаниите беа буквално разграбани во текот на стечајните постапки.
Најпрво и најосновно е тоа што сме на последно место по странски директни инвестиции. Прчините за таквиот податок се многу. Премногу мал пазар, високи каматни стапки на кредитите и премногу ниска инфлација (со оглед на фактот што не сме ни отпочнале преговори со Европа), ова се само некои од основните макроекономски предуслови кои не ги исполнуваме. Оптимистички е фактот што имаме ефтина работна сила, меѓутоа и нискоквалификувана работна сила, без искуство. Друг податок кој не смее да се занемари е политичката стабилност на земјата. Властите постојано ни гарантираат безбедност, додека некои странски агенции тврдат дека имаме зачеток на радикален ислам во Македонија. Ваквите извештаи само придонесуваат странските инвестиции да не стапнат на наше тло, а згора на се се и споровите што ги имаме со нашите соседи кои не блокираат во сите меѓународни организации.
Друг битен фактор за кој би можело да се говори е трговскиот дефицит. Намалувањето на дефицитот за оваа година е доста добра вест, плус имавме и втор најмал дефицит во Европа, сепак генерално веста и не е нешто радосна ако се земе во предвид целосната слика на трговската размена на Македонија. Македонскиот извоз според одредени показатели како Гинихиршмановиот и Лојдовиот индекс претставува концентриран извоз со неколку носечки производи, доколку би можеле да ги класифицираме како такви. Бидејќи проблемот не може да го лоцираме во концентрацијата на извозот, туку во структурата на извозот. Ние не извезуваме производи, ние извезуваме репроматеријали и полупроизводи. Глвните извозни елементи се полупроизводи од железо и челик, деривати на нафтата, фероникел, облека (нефинален продукт), земјоделски производи. Додека пак главни увозни елементи се сурова нафта, струја, коли, технолошка опрема (хардвер). И сите овие податоци само потврдуваат дека ние увезуваме ресурси и високо софистицирани финални производи а извезуваме репроматеријали и полупроизводи, што говори дека ние спаѓаме во групата на нискоравиени земји. Како додаток на ова ќе го спомнам само фактот што ние сме втора земја по извоз на наливно вино во Европа. Што говори тоа? Тоа говори дека немаме брендиран продукт. Немаме придружни индустрии, конкретно во случајов, на винарската индустрија, па така винопроизводителите мораат да се мачат флаши и тапи да купуваат дури од Португалија. Во последно време почна да се зголемува извозот на флаширано вино, сепак бренд сликата на македонското вино е уништена, токму од извозот на наливно вино. Па така сега имаме случаи каде македонското вино се продава по ефтина цена на странските пазари. А јас тврдам дека македонското вино заедно со француското вино се најквалитетните вина во светски размери, дури имаме и уникатна врста на вино Вранец, која се произведува само во Македонија и никаде на друго место. Постојат апсурдни ситуации каде други земји го флашираат нашето вино и го продаваат по поскапа цена од нас самите, само затоа што на време не сме успеале да создадеме бренд. Ова беше само конкретен пример со виното. Би можеле да се превземат и други чекори како што се гасификација, така што би се намалил увозот на електрична енергија, која би ја користеле исклучиво за индустрииски потреби. Би можело да се вложи во капацитети за производство на електрична енергија, при што владата направи добар чекор со тоа што даде концесија за изградба на мали хидроцентрали. Свртување кон алтернативни извори на енергија исто така е препорачливо, тука спаѓа изградбата на ветерници и увоз на сончеви колектори. Генерално доколу сакаме вистински раст на економијата, потребни се инвестиции во призводствени високософистицирани технолошки индустрии. Вистинска штета е што не се остварија најавуваните инвестиции на владата од претходните години, кога поголем дел од инвестициите беа одложени поради светската економска криза. Да се надеваме дека ќе бидат остварени во наредниот период.
Други фактори кои што влијаат на малиот број на странски инвестиции се преголемата, бавна, неефикасна и нетрaнспарентна администрација. Секоја влада ја избегнува превработеноста во администрацијата, бидејќи се плаши од незадоволството на населението. Дури и многу ме изреволтира владава што наместо да ја крати администрацијата, почна да прима дури и нови вработени по партиска и национална линија, па дури и платата им ја накачи. А од преголема превработеност луѓево немаат дури ни канцеларии, па шетаат по ходници и доаѓаат на работа само да земаат плата. Понатаму доаѓа бавното судство и неефикасниот катастар, долги имотно-правни предмети кои се влечат по судовите со години, нетранспарентност на администрацијата во однос на документите кои што инвеститорите треба да ги обезбедат (бирократијата е убиец на бизнисот). Понатаму потребно е инвестирање во индустрииски и безцарински зони (кои се забранети од Европа), некои инфраструктурни придобивки како на пример обезбедување на приклучок за струја, вода и асвалтиран пат до зоната. Генерално подобрување на патната мрежа, чекор на кој се нафати владата, иако неколку пати беше поништуван тендерот за да им се даде повеќе време на концесионерите да ја соберат конкретната документација. Некои даночни олеснувања, меѓу кои владата некои исполни како што се рамните даноци и елиминирање на данокот за реинвестирана добивка. Сепак за странските инвеститори би било добро и да се елиминира сегашната стапка на данок на добивка од 15%.
Малите и средни претпријатија треба да бидат рбетот на стопанството, меѓутоа тоа не е така поради некои од горенаведениве причини. Не е доволно само да се реализираат конкретните даночни олеснувања, потребни се пониски каматни стапки на кредитите, како најосновна мерка. Потоа би било добро да се креираат таканаречени Business angels joint-ventures. Тоа се приватни мрежи на инвеститори кои се спремни да инвестираат во одреден бизнис или во добра бизнис идеја со јасна визија и бизнис план кој би се покажал како профитабилен на среден и долг рок во замена за посед на акции, место во бордот на директори на компанијата, процент од профитот итн. Или пак бизнис инкубатори кои претставуваат компании кои им помагаат на најразлични начини на веќе основани бизниси. Со тоа што им нудат инфраструктура, експертиза, финансиски ресурси во замена за акционерски удел, удел во раководството и големи удели во профитот во зависност од тоа во која фаза на развој е превземен бизнисот од страна на бизнис инкубаторот.
