По повод објавеното мое интервју во „Актуел“ околу унијатството и можното основање на Македонска унијатска црква во северна Грција, сакам да дополнам уште неколку работи за кои во раководството на „Виножито“ веќе подолго време се разговара. Пред се би сакал да напоменам дека во мојата изјава има два клучни зборови, односно изрази со кои се дефинира рамката на оваа политичка иницијатива на „Виножито“. Тоа се зборовите „размислуваме“ за можно основање унијатска црква во северна Грција и дека би сакале да почне една „широка дискусија“ по ово прашање.
Би сакал да кажам и нешто повеќе за политичките мотиви на овие наши размислувања и иницијатива за да почне дијалог на оваа тема.
Ако гледаме како се разви македонштината и современиот македонски идентитет, треба објективно да заклучиме дека на овие балкански простори тие се развиваат, односно се појавуваат хронолошки по веќе развиените други национални идентитети на другите балкански народи. Тоа, пак, донесе овие (народи) да си формират национални држави пред Македонците. Уште во 19 век тоа го сторија Грција, Србија и Бугарија, со исклучок на Албанија, која тоа го стори во почетокот на 20 век.
Неоспорно е дека со самото формирање на националните балкански држави полека почна да се губи „екуменскиот карактер“ на православието поради државните антагонизми на православните балкански народи. Во рамките на балканските држави почнаа да се основаат таканаречените православни национални цркви во секоја држава посебно со свои државно-црковни интереси.
Факт е дека најсилните балкански национализми во смисла на „силината“ на државата (грчкиот, српскиот, бугарскиот) уште од порано биле најголемите противници на развивањето на македонскиот национализам и на македонштината пошироко, вршејќи разни притисоци континуирано на македонското население во овие простори.
Факт е исто така дека државните православни цркви играле и се уште имаат главна улога во оспорувањето на македонштината до ден денес.
Само да напоменам дека грчките попови и грчката црква биле најголеми противници на македонските комити во почетокот на минатиот век во северна Грција. На антимакедонската борба на грчката држава и предводеше грчката православна црква соработувајќи континуирано со отоманските власти против ослободителното македонско движење. Овие податоци лесно можат да се најдат во мемоарите на самите Грци учесници, во грчките архиви. Во „Виножито“ тоа го истражувавме, имаме такви документи и можеме аргументирано да зборуваме за овие настани.
Да не зборуваме, пак, за бугарската егзархија и нејзиното дејствување не само во северна Грција туку и пошироко во улога на одбрана на бугарските национални интереси против македонските во овие простори.
За Српската православна црква, пак, доволно е да се види што и ден денес се прави и како дејствува за да се потврди, односно да се донесе заклучокот за негативната и непријателска улога на овие субјекти во однос на македонските интереси.
Интересно е да се потенцира дека македонското население има традиција, односно отсекогаш изразуваше негодување, па дури и одбојност кон улогата на таканаречени православни „браќа“, конкретно против самата патријаршка власт. Најверојатно дејствувањето на патријаршките власти, а можеби и инстинктот на македонскиот народ постојано ги тераше да гледа со сомневање кон нивната улога. Такво е Богомилското движење, кое несомнено беше антипатријаршко движење многу силно токму на овие простори (Преспа и поширокиот регион) . Тука е писмото на жителите на Кукуш испратено до Папата Пии Деветти за пристапување кон унијатството во 1859 година. Познатата песна на Глигор Прличев „1762 лето“ многу сликовито ја опишува улогата на патријаршијата при укинувањето на Охридската архиепископија и негативната улога во македонските простори.
Темата унијатство ние во „Виножито“ не ја поврзуваме директно или само со македонското малцинство во Грција. Само кусоумен човек може да тврди дека со пристапувањето кон православното унијатство ќе бидат решени или нерешени проблемите на Македоците во Грција.
Мотивите се сосема поинакви. Целите на еден таков потег на „Виножито“ се многу пошироки и се однесуваат на перспективите на македонштината. Тука значи не се допира само интересот на македонското малцинсто во Грција туку и на другите македонски малцинства во балканските држави.
Живеејќи како Македонци во една средина во која балканските национализми постојано го напаѓаат македонскиот идентитет, илузорно е да верува човек дека другите православни цркви или кругови како најагресивни претставници на државниот национализам во нивните држави наредните години да не кажам децении ќе ја променат политиката кон ова прашање. Ако другите балкански држави почнат да го признаваат и да го почитуваат македонскиот идентитет како таков (признавањето и почитувањето се однесува главно на Грција и на Бугарија и делумно на Србија) , тогаш нивните цркви тоа сигурно нема да го направат барем во првиот период.
Тука треба да се спомене и негативната улогата во македонските работи на некои клучни фактори во светот на православието и надвор од Балканот, како на пример Руската православна црква, која никогаш како впрочем и руската политика на Балканот не одигра позитивна улуга во однос на интересите на македонскиот народ во целина.
Пред се нека се запознае македонската јавност што значи унијатство. Нека се искажат по ова прашање не само поповите и владиците, туку и историчарите и политичарите и стручњаците по религија и догма. Нека се каже дека унијатство не е исто што и католицизам. Нека се каже дека има илјадници православни унијати во другите православни држави, како на пример во Романија или во Украина. Тука вреди да се спомене дека „портокаловата револуција“ во Украина беше поткрепена и од западот, не случајно се разви токму во западна Украина, токму во регионот каде што православните унијати се најсилни. Нека се информира македонската јавност за посебностите-разликите и во самата догма и црковни ритуали, или, подобро речено, за сосема малите разлики според нас на православните унијати со останатите православни христијани.
Нека се каже на пример дека најголемата разлика помеѓу православните унијати верници и останатите православни верници е дека како главатар на црквата на православните унијати се спомнува папата, а не патријархот.
Прашањето дали треба името на патријархот, кој не го признава македонскиот идентитет и народ, да се спомнува и во македонските православни цркви е реторичко, но и политичко прашање.
Нека се запознаат Македонците насекаде со ова тема без страв и демонизирања.
Ако зборуваме, пак, за денешната македонската идеологија и македонштината пошироко од политичка гледна точка сметаме дека треба да се отворат сите полиња на перспективите кон западот. Црковната и религиозната компонента се важни во овај процес.
Западните буржоаски демократии, сакајќи тоа некој да го признае или не, последните децении се главните играчи на нашите простори и единствените кој давале поткрепа (мала или голема е дискутабилно) на македонската борба за национална еманципација. Врските меѓу унијатството и католицизмот се блиски и сериозни, а католичката црква пак на многу европски силни држави игра значајна улога. Нека се спомнат тука Италија, Шпанија, Австрија, Германија (новиот папа има германско потекло) , како и Полска, Чешка, Словачка, Словенија. . . А каде е тука патријаршијата и православните власти?
Тука следуваат неколку прашања.
Кои европски држави денес не го оспоруваат македонскиот идентитет? Со кои држави можеме рамноправно да развиваме односи и врски на сите полиња на соработка како народ и како политички субјекти индивидуално или колективно без оспорување на нашиот идентитет? Со кои идеологии можеме да се солидаризираме и да гледаме во иднината? Со нашите „православни браќа“ во балканските држави, кои не сакат ни нашето име да го спомнат или со прагматичните европјани? Каква улога може во ова да одигра унијатската компонента, гледајќи од македонска перспектива?
Ние во „Виножито“ не случајно велиме дека ја гледаме само политичката страна на црквоната и религиозната компонента во македонскиот мозаик и дека духовното и догмите е сосема друг свет што не се поврзуват со полтичките мотиви.
Да одиме уште подалеку.
Кои се политичките перспективи во иднина на условно речено „западот“ и на „истокот“? Балканските национализми неоспорно спаѓаат во „источниот политички амбиент“. Зашто македонштината во пошироки рамки да не реши веќе еднаш засекогаш дека ќе чекори кон западот немајќи што да чека од Балканот, давајќи посебен печат преку православното унијаство на посебноста на „православна македонштина“ како таква (зборувам само за религиозната православана компонента на македонштината) , дејствувајќи во едно објективно „непријателско“ православно опкружување?
Ајде да разговараме и да промениме мисли без паника, клевети, сомневања со добронамерна размена на мисли, културно, на ниво значи на вистински македонски начин. Нека се разговара.
Павле Филипов Воскопулос, член на колективното раководство на „Виножито“
