Никој не чувствува вина
Не треба да се бара вина во системот и исправна е политиката ваквите споменици на културата да се предаваат на МПЦ, велат експертите
Пожарот на бигорскиот манастир подгреа многу прашања, но сите водат кон едно - како се дозволи најпосетениот и најпристапниот манастир во земјава да биде неповратно уништен? Можело ли поинаку да се заштити објектот, чија е одговорноста за несреќата, можел ли да се осигури? Дали треба вакви споменици на културата да се користат за верски обреди, каде потфрли државата?
Штетата од огнената стихија што завчераутро го зафати „Св. Јован Бигорски“, според процените на Националниот конзерваторски центар, изнесува над 5,5 милиони евра. Трајно се уништени и објекти и предмети чија историска и културна вредност е ненадоместлива. Дознаваме дека од вкупно 84 икони кои биле изложени во Галеријата на икони, сместена во женската трпезарија, една икона сосема изгорела, една е до половина опожарена, а монасите ги спасиле другите. Од вредното ѕидно сликарство во машката трпезарија веќе нема ниту трага. Резбата на таванот и на долапите е сосема уништена, до темел изгореа стариот конак, двете трпезарии, гостинската просторија, кујната, библиотеката и монашките живеалишта. Екипи на крим-техника од МВР вчера беа на увид, но рекоа дека истрагата ќе потрае.
ОД ПРСКАЛКИ ШТЕТАТА БИ БИЛА ПОМАЛА
Најефикасен начин за спречување пожари во музеи, библиотеки и во религиозни објекти е инсталирањето автоматски систем на прскалки, велат експертите. Тие објаснуваат дека оваа опција се избегнува бидејќи постои неосновано верување оти водата од прскалките може да оштети некој од вредните предмети.
- Овие автоматски системи на прскалки дејствуваат за неколку секунди и веднаш го гаснат пожарот, што е во почетна фаза и може да настане минимална штета од водата. Од друга страна, поголема штета се прави при класичното гаснење со помош на противпожарни возила, бидејќи тогаш се испушта огромна количина вода - велат експерти за противпожарна заштита.
Овие прскалки имаат сензори што детектираат топлина и се активираат само прскалките каде што е детектиран поголем извор на топлина, а не во целиот објект.
Во дел од религиозните објекти во Македонија има инсталирано алармни уреди што сигнализираат за евентуален пожар, но нема инсталирано современи системи за гаснење пожари.
ОДГОВОРНА ФИРМАТА ШТО ИНСТАЛИРАЛА СТРУЈА?
Д-р Јулија Тричковска, раководител на секторот за идентификација, заштита и користење на културното наследство при Управата за заштита на културното наследство, вели дека монасите не можеле да ги спасат конаците, зашто се' се случило мошне брзо. Таа вели дека одговорност за пожарот веројатно ќе се бара од фирмата што ја поставувала новата електрична инсталација во кујната.
- Во Бигорски имаше противпожарни аларми и боци за гаснење пожар, но се' се вивнало во пламен мошне брзо. Монашкото братство имаше зголемени активности, но некаде потфрлиле. Во еден сегмент не успеале да го заштитат манастирот - вели Тричковска.
Зоран Павлов, претседател на македонскиот комитет на Меѓународниот совет за споменици и локалитети (ИКОМОС) при УНЕСКО, вели дека ова е непогода што може секому да се случи. Тие ги информирале колегите во странство за пожарот во манастирот.
- Не гледам грешка во системот. Речиси 90 отсто од Бигорски беа направени од дрво. Гори како чкорче. Мислам дека нема место за обвинување и за префрлање вина - вели Павлов.
Експертите сметаат дека е исправна и политиката ваквите споменици на културата да се предаваат на МПЦ, која доволно помага во заштитата со тоа што на монасите им ги отстапува правата за објектите, а тие се грижат за нив.
Павлов смета дека спомениците на културата во земјава се штитат.
- Не можам да кажам дека не се штитат. Особено Бигорски, каде што се работи во континуитет веќе 30 години. Живописот, ѕидното сликарство, резбите... беа во одлична состојба - вели тој.
Експертот за национална историја на уметноста од 19 век, д-р Тричковска, која докторирала токму на уметноста на бигорскиот манастир, вели дека е исправна политиката за важни споменици на културата да се даваат за верски употреби.
- Бевме исклучително задоволни од активностите на монашкото братство. Галеријата на икони беше направена со нивна заложба и тие одлично се грижеа за неа и за целиот комплекс. Иконите беа сосема заштитени. Монасите не преземаа никаква активност без претходно да се консултираат со нас, за каква и да е ситница. Не е во ред од нив да се бара одговорност, бидејќи тие направиле се' за да спасат што можело да се спаси. Зборував со игуменот на манастирот. Додека ги спасувале иконите и другите вредни предмети, вжарени греди паѓале врз нив, едвај спасиле жива глава - објаснува таа.
Според Тричковска, МПЦ доволно помага во заштитата на спомениците на културата, со тоа што на монасите им ги отстапува правата за објектите, а тие пак се грижат за нив.
- Монасите ги заживуваат манастирите, а владиците го поддржуваат тоа. Автентично е иконите и другите вредни дела да бидат изложени во храмовите, бидејќи тоа им било матичното место. Иконите во Бигорски беа изложени во женската трпезарија. Тој простор беше поубав од која било галерија што може да ја изградите. Така многу луѓе ги гледаа иконите, бидејќи кога ја посетуваа црквата влегуваа и во Галеријата на икони - вели Тричковска.
ТЕШКО СЕ ОСИГУРУВА МАНАСТИР
Многу е тешко да се осигури имотот на манастири, цркви, музеи, кои имаат исклучително вредни предмети, велат во осигурителните компании. Според осигурителите, во вакви објекти има предмети што имаат непроценлива вредност.
- Во тој случај мора посебна комисија да се формира и да излезе на терен за да се направи посебен записник на предметите, во кој би се предвидела најголемата можна вредност за да се знае коклу ќе чини осигурувањето. Потоа се осигурува од кражба, поплава, земјотреси и слично. Ако се случи ваква несреќа, треба комисијата да излезе на терен и да ја процени штетата. Ако некој се сомнева во процената, можно е и вештачење од трета страна. Многу е тешко ваквите предмети да се осигураат бидејќи тешко се задоволуваат страните, а има предмети за кои не може да се докаже вредноста и проценителите треба да имаат големо искуство за да ја завршат работата - истакнуваат осигурителите.
Помошта пристигнува
Владата ќе му додели еднократна финансиска помош од 610.000 денари на монашкото братство од манастирот „Св. Јован Бигорски“. Владата заклучила надлежните институции да почнат со проекти за реставрација на уништените манастирски делови.
Мобилниот оператор „Космофон“ ќе донира 10 илјади евра, телекомуникациска опрема и бела техника. И компанијата „Тинекс“ донира 90 пакети прехранбени и производи за лична хигиена. „Фершпед“ ќе додели помош од 500.000 денари, а издавачката куќа „Макавеј“ ќе донира 1.000 книги.
Апел за парична помош за обновата на бигорскиот манастир упатија вчера Светиот синод на МПЦ и монашкото братство. Владиците на МПЦ повикаа итно да се интензивира завршувањето на Источен палат, конак во кој треба да се сместат монасите за престојната зима.
Парична помош за манастирот може да се донира преку телефонот за донација 143 444 на трите мобилни оператори - со предзнак 070, 075 и 077, како и преку денарската жиро-сметка: МПЦ Дебарско-кичевска епархија, Бигорски манастир Свети Јован Крстител, 500-000000-3835-65 Депонент: Стопанска банка АД Битола и девизната жиро-сметка: МПЦ Дебарско-кичевска епархија, Бигорски манастир Свети Јован Крстител ИБАН МК07500701000133139, Депонент: Стопанска банка АД Битола, SWIFT STBBMK22.
И Хиландар гореше
Слична трагедија во 2004 година се случи на Света Гора, кога изгоре светата српска царска лавра Хиландар. Ноќта меѓу 3 и 4 март изби пожар од големи размери. На ист начин во текот на 20 век се запалија и светогорските манастири Ватопед и Симонпетра.
Во Хиландар пожарот ја зафатил целата дрвена конструкција. Пожарникарите успеале да го совладаат непристапниот терен и да стигнат дури наутро, кога пожарот бил стивнат. Од вкупно 42 икони, 4 иконостаси во 4 параклиси, зачувани се 14 икони и една царска двера од иконостас.
Се очекува реконструкцијата на Хиландар да трае до 2014 година. Од почетокот на обновата српската влада и Министерството за култура ја даваа главната поддршка на потфатот. Секоја година од буџетот се одвојуваат по околу 1 милион евра. Во првите две години големи донации даде и Српската православна црква, која собра околу 2 милиона евра. Според процените, обновата на Хиландар ќе чини околу 25 милиони евра.
Весна Ивановска
http://www.dnevnik.com.mk/?ItemID=8CC8B7CC253AE54BB24D62415D91AE3D
