четврток 9.5.2013
Најновата уредба на Европската комисија предвидува строги казни за користење на домашните автохтони сорти дури и ако се употребуваат за сеење и садење во приватни градини и за сопствена употреба. По искоренувањето на сончогледот и шеќерната репка, сега на ред дојдоа другите земјоделски култури, што за Македонија, како претежно аграрна земја, е неприфатливо и ќе нѐ однесе на работ на глад, тврдат експертите
ЕМБАРГО ЗА АВТОХТОНИТЕ СОРТИ И СЕМИЊА
Ако на 1 јули, по примерот на Хрватска, и Македонија влезеше во Европската Унија, ќе требаше да се збогуваме со тетовското гравче, кочанскиот ориз, беровскиот компир, ајварот и со редица други домашни видови храна на кои сме навикнале од памтивек и по кои сме препознатливи во светот. Најновата уредба на Европската комисија, која се однесува на користењето семенски материјал, предвидува ригорозни мерки за користење на домашните автохтони сорти. Така, мора да се употребуваат исклучиво стандардизирани и унифицирани семиња, што значи дека користењето на старите, ретки и автохтони сорти од земјоделски култури ќе биде строго казниво, дури и ако се употребуваат за сеење и садење во приватни градини и за сопствена употреба.
За експертите, ваквата одлука е еден вид економски колонијализам и е во интерес само на неколку големи компании, а е погубна за земјоделците и за граѓаните.
Тие стравуваат дека по искоренувањето на сончогледот и шеќерната репка, сега на ред дошле другите земјоделски култури, што за Македонија, како претежно аграрна земја, е неприфатливо и ќе нѐ донесе на работ на глад. Среќа во несреќа е што сѐ уште сме далеку од влезот во ЕУ, па уште некое време ќе можеме да уживаме во сочниот домашен јабучар наместо во увезените домати со пластичен вкус, коментираат тие.
Петиции во повеќе држави
Земјоделците и екологистите од Хрватска веќе почнаа да потпишуваат петиција поради стравување за исчезнување на голем број сорти овошје и житарки.
- Со петицијата сакаме да истакнеме дека со новата уредба на ЕУ за семенскиот материјал, голем дел од пазарот ќе се препушти на рацете на мал број корпорации од семенската индустрија, што е недозволиво. Новата регулатива за семиња треба да дозволи разводност на сортите, за одгледување на мало и еколошко производство. Разновидните сорти треба да бидат достапни не само во ген-банките туку и на отворениот пазар, без никакви бирократски ограничувања - изјавуваат од Еко-мрежата од Хрватска.
Петиција против уредбата се потпишува и во другите европски земји, како Австрија, Германија, Британија, Словенија...
И експертите од Македонија ја критикуваат најновата одлука на Европската комисија. Родот зависи од семето и од дамнина останала изреката што ќе посееш, тоа и ќе жнееш. Сега изборот што ќе посееме веќе нема да биде наш, туку некој однадвор ќе ни кажува што ќе садиме и што ќе јадеме, реагираат тие.
- Таквата одлука ќе направи да се унифицира храната во целиот свет, што е глобализација во ширењето на храната. Тоа е како сите да мора да пиете „кока- кола“ како глобален бренд, иако изборот секогаш треба да биде индивидуален. Од друга страна, не значи дека ако некоја сорта е добра за Германија, ќе биде добра и за Македонија. Тетовско гравче е тетовско гравче, кочански ориз е кочански ориз и не може да биде јапонски ориз - велат експертите.
Дане Бошев, професор на Земјоделскиот факултет во Скопје, тврди дека во Министерството за земјоделство има Управа за семе и саден материјал и во рамките на таа управа е основана комисија за овие автохтони сорти.
- Една од нејзините задачи е да се спроведе истражување какви сѐ автохтони сорти има во државата, дали се типично автохтони од РМ или дошле од други земји, како Бугарија или Србија, на пример. Откако ќе се испитаат тие автохтони домашни семиња, треба да се види дали може да се искористат во комерцијални цели, односно тие што имаат добар принос да се регистрираат и да се користат. Ова е почетната фаза на целиот проект. Ако не се користат комерцијално, може да се употребат како генетска база за вкрстување и размножување, бидејќи Македонија секогаш била извор на таков семенски материјал - вели Бошев.
Економски интереси
Од друга страна, одлуката на ЕУ за користење само унфицирани семиња се коси со работата на оваа комисија. Зошто тие би истражувале и испитувале кои автохтони семиња се добри ако во иднина мора да се користат само увезени сорти. Во нашата држава постои и ген-банка, во која има разновидни видови семенски материјал, иако некои од сортите се чуваат во ген-банката во Ирска во подземни бункери, а некои се пренесени и во САД, уште во 70-тите години од минатиот век.
За разлика од високопродуктивните и интензивни сорти, автохтоните сорти се приспособени на локалните услови. Освен што се неспоредливо повкусни и побогати со хранливи состојки, зеленчукот и овошјето добиени од автохтони сорти не бараат многу вода и заштитни ѓубрива, а не е потребна ниту употреба на големо количество хемикалии, бидејќи се поотпорни на болести, што од друга страна го намалува ризикот за загадување на животната средина. Токму поради ваквите карактеристики се смета дека долго време автохтоните сорти семиња се трн во око на мултинационалните компании, пред сѐ на големите производители на хербициди (хемиските компании), а потоа и на производителите на семиња, кои заедно со нудење на своите семиња на земјоделците им ги нудат и хирбицидите и хемикалиите без кои таа сорта не може да успее.
Во моментов десетина мултинационални компании држат три четвртини од пазарот со семенски материјал во светски рамки. Трите најголеми корпорации, „Монсанто“, „Дупонт“ и „Сингента“, контролираат 53 отсто од светскиот пазар за семиња. Големите компании ги купија речиси сите помали традиционални семејни семенарници, па сега веќе и немаат конкуренција. Има сознанија дека кај новите видови семиња се вградува и ген на самоуништување, што значи дека секоја година земјоделците мора да набават ново количество семе, што секако им носи профит на трговците со семиња. Кај автохтоните сорти земјоделците сами си оставаат семе за расад и тоа се користи повеќе години.
- Ваквата директива не ја прифаќа никој и таа им одговара само на некои компании, кои имаат економски интереси и држат монопол во трговијата со семиња. Ние, како држава, мора да водиме сметка да не останеме без свое семе. Ова е терминатор-технологија со која ќе останеме само со житарки, а и тоа ќе ни се забрани да работиме. На одреден начин ова претставува економски колонијализам. Ние треба да си ја гледаме својата работа до влегувањето во ЕУ - вели Огнен Оровчанец, претседател на Агробизнис-комората при Сојузот на стопанските комори на Македонија.
Домашните сорти се повкусни и поотпорни на болести - плантажа на ориз во Кочанско
Македонски семиња се чуваат во САД
Македонија пред дваесетина години имала сопствено производство на семе и сопствена селекција на сорти. Македонскиот институт за земјоделство има создадено повеќе од 200 различни сорти. Но како што одминувало времето, постепено сѐ замирало, немало пари и не се примале нови луѓе. Порано факултетот имал и свои опитни полиња, на кои се вршеле испитувања. Дел од тоа земјиште, во населбата Бутел, беше одземено со обиколницата, во Штип земјиштето му се додели на универзитетот и така се расцепка.
Дел од нашиот семенски материјал отишол дури и до САД.
- Уште во 1970-тите години нивните експерти собраа сѐ што можеше да се собере од семенски материјал, од нашите најпознати сорти на земјоделски производи и ги однесоа во нивната ген-банка. Никој не знае колку потоа работеле на нив и создавале нови сорти - велат научниците.
Ген-банка од 2006
Ген-банките во последно време стануваат сѐ поактуелни во целиот свет. Суштината на нивното постоење е да се соберат сите стари сорти на земјоделски производи, бидејќи тој материјал има добар вкус, добра боја и е отпорен на болести.
За да не се загуби целото тоа богатство на гени, тие се чуваат во ген-банки, на одредена температура, влага и сл. Овој материјал потоа се користи во селекција за создавање нови сорти. Проектот за македонската ген-банка почна уште во 2004 година, а официјално таа почна со работа во 2006-та.
Удар врз независноста
Деканот на мариборскиот факултет за земјоделство Марио Лешник смета дека прифаќањето на новата директива за семиња претставува неприфатлив ризик за независност на Словенија во делот на семињата. Според него, регулативата го ограничува правото граѓаните да располагаат со природните добра и семиња, кои не се ништо помалку различни од водата, сонцето и земјата.
Автор: Александар Димковски
Фотографија: Игор Бансколиев
