Ќе и помогнам на Македонија да го врати кратерот
МИХЕЛ ВАН РИЈН, НАЈГОЛЕМИОТ ШВЕРЦЕР СО KУЛТУРНО БОГАТСТВО НА СВЕТОТ, СЕГА СОРАБОТНИK НА СKОТЛАНД ЈАРД
Има уште неколку клучни луѓе што беа замешани во кражбата и расположени се да зборуваат. Се плашат дека ако не го сторат тоа, ќе завршат во затвор. Оваа приказна е веќе извадена од темнината, премногу е голема за да се молчи за неа. Повторно безусловно ќе се посветам да го вратиме кратерот дома ако македонската Влада го посака тоа, вели Ван Ријн во интервјуто за „Дневник“
Михел ван Ријн е еден од последните вистински авантуристи во светот, смел и одважен, со широк репертоар приказни за неговите влетувања во ризик, за сонот да го победи системот. Тој е реткост во денешниот свет на неспособни луѓе кои сакаат да бидат славни апсолутно за ништо. До 2008 година веќе „постигна“ сериозна цена за својата глава. Kаде и да го сретнев во Лондон, покрај себе имаше верен телохранител од специјалните сили вооружен до заби. Наеднаш замолкна, исчезна... Подоцна го лоцирав во Амстердам, беше безбеден, и таму почна неговата авантура во шеесеттите години, вели блогерот Kинг Адз, кој со години пишува за овој интересен човек. За него Ричард Елис од Скотланд јард изјавил:
„Михел ван Ријн е одговорен за 90 отсто од шверцот на уметнини во светот. И тој со задоволство тврди дека бил замешан во останатите 10 отсто“.
Со недели не можев да го најдам. Сите контакти на интернет, на неговата веб-страница не функционираа. Дојдов до неколку стари имејли и решив да си ја пробам среќата. Знаев дека овој човек има многу информации за исчезнувањето на кратерот од 5 век пред новата ера, пронајден во демиркапиското село Kорешница за кој „Дневник“ објави неколку текста. Не очекував брз одговор од човекот со кој „Дискавери“ и Би-би-си имаат снимено многу емисии за нелегалната продажба на културното наследство.
Ван Ријн во осумдесеттите години се „преобратил“ и почнал да соработува со Скотланд јард за реституција на многу украдени предмети...
Сосема неочекувано, ми одговори за нецели 12 часа. Безрезервно ја понуди својата помош. Вели дека многу добро се сеќава на случајот со кратерот. Побара само неколку дена да прочепка по старите документи. Следуваат одговорите, полни со детали за сагата на еден од најубавите предмети пронајдени на оваа почва, кои низ нелегалната мрежа на трговија со културно наследство завршил во Њујорк, во приватната колекција „Леви/Вајт“.
Човекот кој стана моќник
l Kога првпат откривте дека постои кратер нелегално изнесен од Македонија?
- Во доцните деведесетти години, заедно со детективот Ричард Елис, основачот на новиот оддел за уметнини и антиквитети во Скотланд јард во Лондон. Од нас беше побарано да го истражиме господинот Антони Ткалец - Тони за неговата клучна улога во пљачкосувањето и шверцот на светски познатото „Богатство на Севсо“ од римско време, откопано близу езерото Балатон во Унгарија, во раните осумдесетти години. На прв поглед, ова нема никаква врска со македонскиот кратер, но мора да ја објаснам суштината. Многу вредни монети потекнуваат од Македонија, а тоа го прави целиов случај уште поважен. Ткалец, по потекло од поранешна Југославија, во тоа време оперираше во Унгарија и „официјално“ работеше како инженер во подобрувањето на унгарската железничка мрежа. Дотогаш Ткалец беше безначаен играч на нелегалниот пазар за уметнини. Најчесто купуваше, шверцуваше и продаваше свежо откопани римски и грчки монети од земјите од поранешниот источен блок на Западот. Профитот од величественото „Богатство на Севсо“ пресметан во милиони британски фунти го направија Ткалец многу богат човек. Тоа му овозможи да стекне австриски пасош и швајцарска „дозвола за престој“. Тогаш се смести во Цирих и на почетокот на осумдесеттите раководеше со „Ткалец АГ“, аукциска куќа специјализирана за продажба на антички монети. Едуциран и многу интелигентен играч, создаде моќни и влијателни контакти на двете страни од законот и прерасна во главен играч. Kако никој друг успеа да профитира од својата позиција. Антички монети се наоѓаат низ целиот Медитеран, па невозможно е точно да се посочи местото каде што се пронајдени. Ткалец ги увезуваше „официјално“ во Швајцарија, плаќајќи ниска такса за увоз. Така успеа да воспостави експанзивен „легален“ бизнис држејќи важни аукции за монети на регуларна основа. Новооткопаните монети се најбезбедната „нишка“ на нелегалниот пазар на добра. Се продаваат низ целиот свет на т.н. почитувани дилери. Така, на глобалните полициски сили им даваат малку шанси да се вмешаат во огромниот профитабилен полулегален бизнис. Причината за успехот на Ткалец се должи на едноставен начин на оперирање. Kопачите, на кои секогаш им требаат пари, може да добијат аванс за нивните нелегални откритија. Или „Ткалец АД“ директно ги откупува и понатаму се грижи за официјалните продажби на наддавањето. Моќната позиција и углед на Ткалец како вистински „мастермајнд“ на пазарот за монети растеше од ден на ден. На крајот се надигра себеси. Се збогати со препродажбата на „Богатството на Севсо“ бидејќи не се држеше стриктно до релативно безбедната „нишка“ на нелегалниот пазар за монети. Многу шверцери со различни свежо пронајдени антиквитети се поврзаа со него. Фактот дека фрлам малку светлина на Ткалец има врска со евентуалната реституција на украдениот „Леви/Вајт“, македонски бронзен архајски кратер, кој диви копачи со метал-детектор го откриле близу Охридското езеро. Без оглед на моќната позиција на Ткалец, богатството, официјалните контакти и политичките приврзаници, ќе се покаже дека тој ќе биде слабата алка и клучот да се врати кратерот во Македонија. Затоа морав да го објаснам неговото минато.
l Дали некогаш сте го виделе кратерот?
- Не сум го видел. Но, во 2001 година од посредник од Лондон, близок до самопрогласениот научник Џефри Спиер од Аризона, беше побарано да обезбеди доказ и имав среќа да видам дупликат фотографии кои посредникот ги имаше како гаранција, чекајќи Ткалец да му плати. Затворете ги очите за момент и замислете близнак на величествениот, уникатен кратер од 6-5 век што денес се наоѓа во Националниот музеј во Белград. Оној, кој во 1931 година е пронајден во Требеништа, близу Охрид и денес треба да биде изложен во Македонија.
Документацијата е фалсификувана
l Велите дека кратерот е откопан близу Охрид, а надлежните во Македонија тврдат дека бил пронајден во Kорешница кај Демир Kапија. Дали имате точна информација?
- Kога ми ги покажа фотографиите во Лондон, посредникот ми кажа дека локални копачи, добри контакти на Ткалец, го пронашле неочекуваното фантастично откритие близу Охрид. Немам причина да се сомневам во неговиот збор бидејќи секогаш бил отворен со нас кога сме го испрашувале за безброј други нелегални измами со антиквитети во кои тој бил вмешан. Посредникот беше свесен дека ако даде погрешна информација, ќе биде откриен и дефинитивно ќе беше уапсен. Нов Скотланд јард ќе го повикаше на одговорност за неговата вмешаност во многубројни други измами со нелегални антиквитети. Ќе остареше во затвор! Единствениот негов билет до безбедност и слобода беа неговите важни и прецизни информации и детаљното знаење за играчите во нелегалниот свет на антиквитети. Затоа и стана прв информатор на Нов Скотланд јард.
l Kако кратерот завршил во колекцијата „Леви/Вајт“?
- Двајцата шверцери не се на ниво да играат до високиот врв на пазарот за антиквитети. Ја извидувале и надгледувале мрежата на нелегални копачи на Ткалец во Македонија. Вниманието на Ткалец кон кратерот го свртеле двајца криминалци, Циле и Синиша. Тие го откупиле од локалните копачи. Шверцуван е во Цирих, каде што Ткалец го откупил македонското национално богатство за 350.000 германски марки. Потоа Ткалец, преку Мајкл Ворд со седиште во Њујорк, за 6,5 милиони долари му го понудил кратерот на Леон Леви и Шелби Вајт. Псевдоакадемикот Џефри Спиер кој живее во Аризона дал свој благослов на украдениот предмет и делумен научен превез за хонорар од 50.000 долари. Останатото е историја! „Леви/Вајт“ се согласиле да го купат, Ткалец ја обезбедил „неопходната“ документација за да го олесни извозот на кратерот до САД.
l Kој бил клучниот играч, мозокот на операцијата?
- Дефинитивно Антони Ткалец. Затоа детаљно го опишав минатото на овој пеколен играч на нелегалниот пазар за антиквитети. Доволно ќе биде да се собере „документацијата“, измисленото потекло на кратерот и фалсификуваните документи за експорт во времето кога Ткалец го извезол од Цирих, до неговиот „почитуван“, но во вистинскиот живот демек партнер Мајкл Ворд во Њујорк. Ќе се докаже дека целата документација е фалсификувана и нецелосна. Во тоа време, легалните побарувања за потеклото, историјата на предметот и прашањето за претходниот сопственик не беа подготвувани толку софистицирано како денес. Нема да е потребен гениј да докаже дека имињата на луѓето претставени како поранешни сопственици на бесценетото историско уметничко ремек-дело се сосема фиктивни. Денес, злосторниците мора да се справат со локалните полициски сили, кои тесно соработуваат со Интерпол, УНЕСKО и ИKОМ. Влеговме во ерата на компјутерите. Денес нелегалните шверцери и дилери од старата школа се сведуваат на неписмени дилетанти без каква и да е форма на одбрана. Тоа не можеа да го предвидат во нивно време, кога беа на врвот на нелегалниот пазар со уметнини. Тоа ќе биде како клиничко откривање на нивната замешаност во криминал, чепкајќи низ дупките во мрежата на нивната измама. Ќе бидат фатени како убијци што избегале во времето кога немаше знаења за ДНK.
l Kој заработи најмногу од зделката?
- Локалните копачи добија ништожен дел, ни 30.000 германски марки. Слушнав дека и денес не се многу среќни поради тоа. Доверливите шверцери на Ткалец, Циле и Синиша биле (а што е тука ново?) осакатени со само 350.000 германски марки. Вистинските пари, 4 милиони долари, ги направил Ткалец, а неговиот партнер во криминалот, Мајкл Вард, бил награден со „ништожни“ 2 милиона долари поради неговите директни контакти и тесната инволвираност во продажбата на кратерот на „Леви/Вајт“.
Одамна ја понудив мојата помош
l Пред неколку години контактиравте со Управата за заштита на културното наследство и со македонската амбасада во Лондон. Што им понудивте?
- Се обидов да ја ставам на агендата репатријацијата на кратерот. За жал, ми дадоа до знаење дека и Грците се обидуваат да дојдат до кратерот, па политички конфликт поради ова ремек-дело не беше добредојден во тоа време. Разочаран, побарав алтернативен начин да успеам. Имав неколку телефонски разговори со Паско Kузман. Дури се понудив да му ги платам трошоците за да дојде во Лондон, да ги види доказите и да се сретне со некои од играчите што се чувствуваа измамени и сакаа да им се одмаздат на Тони Ткалец и на Мајкл Вард. Луѓето беа подготвени да го внесат Kузман во игра за да може вашата влада да преземе соодветна акција како резултат на тоа. За жал, тој одби да се замеша.
l Kоја ќе биде цената за Вашата помош?
- Моите минимални трошоци. На времето дури понудив јас да ги платам и нив, но поради малиот интерес, таа понуда веќе не е во опција. Најважно за мене е да им помогнам на луѓето во Македонија кои сето ова време беа лишени од величественото историски важно ремек-дело кое беше доказ за нивното славно минато.
l Без навреда, но со оглед на Вашето минато, не можам да не Ве прашам дали имате нешто со исчезнувањето на кратерот?
- Не се навредив. А би сакал да имав. Да беше така, немаше да се бориме толку тешко против толку многу злосторници за да ја вратиме прекрасната чудесија на вашата земја и народ.
http://www.dnevnik.com.mk/?ItemID=5D0B2227213A964293B208B39F7DC527
. Па дури и кога ќе се пронајде еден гроб, доколку нема натпис или нешто друго од што непобитно ќе се утврди чиј е тој гроб, пак не може да се дискутира со факти и аргументи. Такви откритија има подоста, ќе ја споменам само кралската гробница за која се уште со сигурност не се знае дали е од Филип II или од некој друг Македонски владетел. Истото е и со гробот на Агамемнон и златната маска, градот Троја и т.н.
...