- Член од
- 7 октомври 2008
- Мислења
- 6.055
- Поени од реакции
- 6.443
Две децении по СФРЈ - Кој до каде стигна
Словенија е далеку напред, Хрватска е убедлива на второто место, за бронзениот медал се борат Црна Гора и Србија, а Македонија им бега само на полууредената Босна и Херцеговина и на полупризнаеното Косово
Поминаа две децении откако СФРЈ престана да функционира како држава. Иако таа формално постоеше до април 1992 година, кога се преименува во Сојузна Република Југославија, сепак 1991 година се зема како година кога старата држава дефинитивно се распадна, откако независност прогласија Словенија, па Македонија, па Хрватска, и почнаа разурнувачките војни.
Досега шест и пол држави произлегоа од СФРЈ, една целосно евроинтегрирана, една речиси евроинтегрирана, три на трнлив пат кон Европа, една полууредена и една полупризнаена. Косово беше последната земја што прогласи самостојност во 2008 година, претходно Црна Гора во 2006 година, а со оглед на политичките идеи во Босна и Херцеговина и во делови од Србија, нема гаранции дека овие процеси се завршени.
До каде стигнаа денес независните држави во развојот на своите општества, демократијата, економијата, безбедноста, државната ефикасност, технолошкиот развој и слично? Според табелите и ранг-листите од разни области, Словенија е далеку напред, Хрватска е убедлива на второто место, за бронзениот медал се борат Црна Гора и Србија, а Македонија им бега само на полууредената Босна и Херцеговина и на полупризнаеното Косово.
ВЕСЕЛИН ВУКОТИЌ
ректор на универзитетот „Долна Горица“ од Подгорица, Црна Гора
Нашата држава во овие 20 години доживеа голема трансформација на сите полиња, дури и визуелно, многу се изгради. Подгорица од паланка стана модерен град, направен е тунелот „Созин“, има нови хотели на приморјето, инфраструктура. Но најмногу се смени начинот на размислување на луѓето, особено за економијата и за отвореноста кон странскиот капитал. Економски толку напреднавме, што сега кај нас доаѓаат да работат околу 45.000 работници од регионот. Едноставно, во Црна Гора е убаво да се живее, а тоа го истакнуваат и странците. Најголем успех ни е независноста. Ја победивме пропагандата од 1990-тите дека економски не можеме да опстанеме како самостојна држава. Неуспехот го гледам во неподготвеноста на политичките елити да направат модерна држава приспособувајќи го повеќепартискиот систем на условите во нашиот регион. Неуспех е и што судскиот систем не ја препознава важноста на неприкосновената заштита на приватната сопственост. Значи, додека во економијата постигнавме многу со ризични и храбри потези (воведувањето на германската марка, ваучерска приватизација), политиката остана премногу имитаторска. Денес Црна Гора е во борба за второто место со Хрватска, но не е далеку времето кога ќе се бориме за врвот со Словенија.
ДУШАН ЈАЊИЌ
политички аналитичар од Белград, Србија
Србија првпат е на страната на историските губитници, што влијае на севкупната состојба во државата. Имаме загуби од војната, од санкциите, загуби во населението и, секако, во меѓународниот углед, бидејќи денес сме несакана држава. Ние не се одвоивме од Југославија, туку сме тоа што остана од неа. Денес Србија е неефикасна држава, во која владее коалиција меѓу партиите и економските моќници, настанати во процесот на тајкунизација во приватизацијата. Немаме индустрија, се враќаме на земјоделството, што е чекор назад. Напредок е што тргнавме во евроинтеграциски правец, но не со силна волја, туку со двоумење. И сакаме и не сакаме да влеземе во ЕУ. Од СФРЈ политички довршени држави се само Словенија, Црна Гора и Хрватска. Ние сме во втората група. Економски, ако се изземе Белград, кој е во врвот, сé друго е на дното.
БЕЉУЉ БЕЧАЈ
политички аналитичар од Призрен, Косово
Ја остваривме главната цел, независноста, но со тоа не се исполнија очекувањата и желбите на граѓаните дека сé ќе тргне напред, особено во економско-политичка смисла и во владеењето на законите. Има мал напредок, но само во формална смисла, не во суштинска. Овде не можеме да зборуваме за човековите права на едни или на други групи. На сите им се нарушени тие права, со оглед на големата сиромаштија. И во Југославија бевме на последното место, и сега сме таму, но другите имаа многу подобри почетни позиции.
МАТЕЈ ЛАХОВНИК
професор на Економскиот факултет во Љубљана, Словенија
Постигнавме многу поголем напредок отколку што можеше да се очекува во 1990 година. Денес Словенија е модерна, глобално интегрирана суверена држава без граници кон Австрија и кон Италија, што порано беше само сон. Во економска смисла, нашиот бруто-домашен производ е на ниво на 90 отсто од просекот на ЕУ. Најголем неуспех ни е неефикасното судство, кое и штети на економијата, па предизвикува платна недисциплина и економски криминал. Се соочивме и со проблемот на тајкунизација. Не е добро и што имаме преголема државна сопственост, четири од петте најголеми банки се под капата на државата. Кај многу луѓе владее чувството на неправда, зашто приватизацијата предизвика големи социјални разлики, како и бидејќи судскиот систем ги лови само малите риби, а големите се извлекуваат. Но без разлика на недостатоците, секако дека сме далеку најразвиени од сите земји од поранешна СФРЈ, на сите полиња. Историски ние секогаш сме биле интегрирани во Западна Европа, па затоа поуспешно ја пребродивме и транзицијата.
УГО ВЛАИСАВЉЕВИЌ
професор на Филозофскиот факултет во Сараево, Босна и Херцеговина
Денес Босна и Херцеговина е крајно поделено општество, во една држава функционираат три посебни национални универзуми, со свои училишта, медиуми, телекомуникациски системи, електростопанства... Сепак, изненадувачки добро функционираме, пред сé поради странските донации и помошта од дијаспората. Националните заедници првпат во историјата се територијализирани, ако патувате со автомобил веднаш препознавате во чија територија влегувате. Тешко е да се зборува за некаков напредок, можеби само за мало поместување. Има напредок во градењето, Сараево денес е многу убав град, исто и Бања Лука и западен Мостар, а источен Мостар ја дели судбината со многу краеви што воопшто не се развиле откако заврши војната. Сé зависи од тоа каде се слеваат парите. Ние сме дефинитивно на последното место, подолу дури и од Косово. Таму ситуацијата е јасна со независноста, а кај нас сé уште е нејасна.
ВЛАТКО ЦВРТИЛА
професор на Факултетот за политички науки во Загреб, Хрватска
Хрватска прво беше уназадена со војната, а потоа и со тешкотиите при трансформацијата, па имаше многу лоша почетна позиција во развојот. Од 2000 година се отворивме кон Европа и поминавме многу тежок пат, но можам да кажам дека успеавме да изградиме современа држава, која постигна напредок на сите полиња, членка е на НАТО и се зачленува во ЕУ. Се разви демократијата, човековите права се на високо ниво, има напредок и во економијата, но се чувствуваат последици од војната и од корупцијата. Денес бележиме најголем напредок токму во борбата со корупцијата. Тешко е да се каже на кое место сме во споредба со другите. Економски и евроинтеграциски сме втори, но на многу полиња го делиме првото место со Словенија, која имаше полесен пат, немаше војна.
ИЛИЈА АЦЕСКИ
професор на Филозофскиот факултет во Скопје, Македонија
Ние сме нетипична земја во транзиција, која тешко може да се споредува со другите. Се соочивме со многу тешкотии, непризнавање и други надворешни фактори. Но од економски аспект, имавме најнеефикасна приватизација, која не создаде елементи за перспектива. А кај што има тешки економски услови, демократијата изгледа неприродно. Затоа во Македонија се создаде партократија, сé е исполитизирано, како постојано да седиме во некој политички оптоварен зачаден простор. Мислам дека, за жал, и меѓуетничкиот јаз се продлабочи по 2001 година. Сé повеќе живееме едни покрај други наместо заедно, што води само кон поделби. Ако се споредиме со другите, сигурно сме на последната позиција, секако не сметајќи ги Косово и Босна и Херцеговина, кои се специфични случаи.
ПРОСЕЧНА ПЛАТА (во евра)
плати
Словенија 964
Хрватска 717
Црна Гора 463
Босна и Х. 409
Македонија 335
Србија 296
Косово 292
извор: државните
статистички заводи 2010
НЕВРАБОТЕНОСТ (во проценти)
процент
Словенија 9,2
Црна Гора 14,7
Хрватска 16,1
Србија 16,6
Косово 16,6
Македонија 32,2
Босна и Х. 40
извор: ЦИА фактбук 2010
БЕЗБЕДНОСТ
(колку луѓе смета дека се безбедни)
процент
Словенија 79 отсто
Црна Гора 70 отсто
Хрватска 73 отсто
Србија 70 отсто
Босна и Х. 69 отсто
Македонија 60 отсто
Косово /
извор: Извештај за човековиот развој на Обединетите нации 2010
МЕДИУМСКА СЛОБОДА
место во светот
Словенија 46
Босна и Х. 47
Хрватска 62
Македонија 68
Србија 85
Косово 92
Црна Гора 104
извор: Репортери
без граници 2010
ЖИВОТНА СРЕДИНА (индекс на грижата за човековата околина)
индекс место во светот
Црна Гора 69,4 29
Србија 69,4 30
Хрватска 68,7 35
Словенија 65 55
Македонија 60,6 73
Б и Х 55,9 98
Косово / /
извор: Универзитет „Јејл“, 2010
БДП ПО ЖИТЕЛ (во долари)
1990 2010 место во светот
Словенија 6.940 27.899 31
Хрватска 5.350 17.608 48
Србија 2.970 10.808 74
Црна Гора 2.330 10.432 78
Македонија 2.180 9.350 84
Босна и Х. 2.490 7.751 92
Косово 1.770 2.500 141
извор: СБ/ММФ-1990; ММФ 2010; за Косово ЦИА фактбук 2007
ЕКОНОМСКА СЛОБОДА (индекс до 100)
индекс место во светот
Македонија 66 55
Словенија 64,6 66
Црна Гора 52,5 76
Хрватска 61,1 82
Србија 58,0 101
Босна и Х. 57,5 104
Косово / /
извор: Фондација „Херитиџ“ 2011
ЗДРАВСТВО
здравствен болнички трошок, персонал, кревети по жител во долари
Словенија 94 50 922
Хрватска 78 56 369
Босна и Х. 63 31 130
Македонија 81 49 124
Црна Гора 91 60 120
Србија 91 60 120
Косово / / /
на 10.000 жители
извор: СЗО 2002-2004
ДЕМОКРАТИЈА (индекс на демократијата, до 10)
држава индекс место во светот
Словенија 7,69 32
Хрватска 6,81 53
Србија 6,33 65
Црна Гора 6,27 68
Македонија 6,16 73
Босна и Х. 5,32 94
Косово / /
извор: Економист 2010
ИНТЕРНЕТ (процент на корисници)
држава корисници
Словенија 64,8 отсто
Србија 55,9 отсто
Македонија 51 отсто
Хрватска 50 отсто
Црна Гора 44,1 отсто
Босна и Херцеговина 31,2 отсто
Косово 20,8 отсто
извор: Интернет статистикс 2010;
Автор: Гоце Трпковски Фотографија: Дарко Андоновск
Словенија е далеку напред, Хрватска е убедлива на второто место, за бронзениот медал се борат Црна Гора и Србија, а Македонија им бега само на полууредената Босна и Херцеговина и на полупризнаеното Косово
Поминаа две децении откако СФРЈ престана да функционира како држава. Иако таа формално постоеше до април 1992 година, кога се преименува во Сојузна Република Југославија, сепак 1991 година се зема како година кога старата држава дефинитивно се распадна, откако независност прогласија Словенија, па Македонија, па Хрватска, и почнаа разурнувачките војни.
Досега шест и пол држави произлегоа од СФРЈ, една целосно евроинтегрирана, една речиси евроинтегрирана, три на трнлив пат кон Европа, една полууредена и една полупризнаена. Косово беше последната земја што прогласи самостојност во 2008 година, претходно Црна Гора во 2006 година, а со оглед на политичките идеи во Босна и Херцеговина и во делови од Србија, нема гаранции дека овие процеси се завршени.
До каде стигнаа денес независните држави во развојот на своите општества, демократијата, економијата, безбедноста, државната ефикасност, технолошкиот развој и слично? Според табелите и ранг-листите од разни области, Словенија е далеку напред, Хрватска е убедлива на второто место, за бронзениот медал се борат Црна Гора и Србија, а Македонија им бега само на полууредената Босна и Херцеговина и на полупризнаеното Косово.
ВЕСЕЛИН ВУКОТИЌ
ректор на универзитетот „Долна Горица“ од Подгорица, Црна Гора
Нашата држава во овие 20 години доживеа голема трансформација на сите полиња, дури и визуелно, многу се изгради. Подгорица од паланка стана модерен град, направен е тунелот „Созин“, има нови хотели на приморјето, инфраструктура. Но најмногу се смени начинот на размислување на луѓето, особено за економијата и за отвореноста кон странскиот капитал. Економски толку напреднавме, што сега кај нас доаѓаат да работат околу 45.000 работници од регионот. Едноставно, во Црна Гора е убаво да се живее, а тоа го истакнуваат и странците. Најголем успех ни е независноста. Ја победивме пропагандата од 1990-тите дека економски не можеме да опстанеме како самостојна држава. Неуспехот го гледам во неподготвеноста на политичките елити да направат модерна држава приспособувајќи го повеќепартискиот систем на условите во нашиот регион. Неуспех е и што судскиот систем не ја препознава важноста на неприкосновената заштита на приватната сопственост. Значи, додека во економијата постигнавме многу со ризични и храбри потези (воведувањето на германската марка, ваучерска приватизација), политиката остана премногу имитаторска. Денес Црна Гора е во борба за второто место со Хрватска, но не е далеку времето кога ќе се бориме за врвот со Словенија.
ДУШАН ЈАЊИЌ
политички аналитичар од Белград, Србија
Србија првпат е на страната на историските губитници, што влијае на севкупната состојба во државата. Имаме загуби од војната, од санкциите, загуби во населението и, секако, во меѓународниот углед, бидејќи денес сме несакана држава. Ние не се одвоивме од Југославија, туку сме тоа што остана од неа. Денес Србија е неефикасна држава, во која владее коалиција меѓу партиите и економските моќници, настанати во процесот на тајкунизација во приватизацијата. Немаме индустрија, се враќаме на земјоделството, што е чекор назад. Напредок е што тргнавме во евроинтеграциски правец, но не со силна волја, туку со двоумење. И сакаме и не сакаме да влеземе во ЕУ. Од СФРЈ политички довршени држави се само Словенија, Црна Гора и Хрватска. Ние сме во втората група. Економски, ако се изземе Белград, кој е во врвот, сé друго е на дното.
БЕЉУЉ БЕЧАЈ
политички аналитичар од Призрен, Косово
Ја остваривме главната цел, независноста, но со тоа не се исполнија очекувањата и желбите на граѓаните дека сé ќе тргне напред, особено во економско-политичка смисла и во владеењето на законите. Има мал напредок, но само во формална смисла, не во суштинска. Овде не можеме да зборуваме за човековите права на едни или на други групи. На сите им се нарушени тие права, со оглед на големата сиромаштија. И во Југославија бевме на последното место, и сега сме таму, но другите имаа многу подобри почетни позиции.
МАТЕЈ ЛАХОВНИК
професор на Економскиот факултет во Љубљана, Словенија
Постигнавме многу поголем напредок отколку што можеше да се очекува во 1990 година. Денес Словенија е модерна, глобално интегрирана суверена држава без граници кон Австрија и кон Италија, што порано беше само сон. Во економска смисла, нашиот бруто-домашен производ е на ниво на 90 отсто од просекот на ЕУ. Најголем неуспех ни е неефикасното судство, кое и штети на економијата, па предизвикува платна недисциплина и економски криминал. Се соочивме и со проблемот на тајкунизација. Не е добро и што имаме преголема државна сопственост, четири од петте најголеми банки се под капата на државата. Кај многу луѓе владее чувството на неправда, зашто приватизацијата предизвика големи социјални разлики, како и бидејќи судскиот систем ги лови само малите риби, а големите се извлекуваат. Но без разлика на недостатоците, секако дека сме далеку најразвиени од сите земји од поранешна СФРЈ, на сите полиња. Историски ние секогаш сме биле интегрирани во Западна Европа, па затоа поуспешно ја пребродивме и транзицијата.
УГО ВЛАИСАВЉЕВИЌ
професор на Филозофскиот факултет во Сараево, Босна и Херцеговина
Денес Босна и Херцеговина е крајно поделено општество, во една држава функционираат три посебни национални универзуми, со свои училишта, медиуми, телекомуникациски системи, електростопанства... Сепак, изненадувачки добро функционираме, пред сé поради странските донации и помошта од дијаспората. Националните заедници првпат во историјата се територијализирани, ако патувате со автомобил веднаш препознавате во чија територија влегувате. Тешко е да се зборува за некаков напредок, можеби само за мало поместување. Има напредок во градењето, Сараево денес е многу убав град, исто и Бања Лука и западен Мостар, а источен Мостар ја дели судбината со многу краеви што воопшто не се развиле откако заврши војната. Сé зависи од тоа каде се слеваат парите. Ние сме дефинитивно на последното место, подолу дури и од Косово. Таму ситуацијата е јасна со независноста, а кај нас сé уште е нејасна.
ВЛАТКО ЦВРТИЛА
професор на Факултетот за политички науки во Загреб, Хрватска
Хрватска прво беше уназадена со војната, а потоа и со тешкотиите при трансформацијата, па имаше многу лоша почетна позиција во развојот. Од 2000 година се отворивме кон Европа и поминавме многу тежок пат, но можам да кажам дека успеавме да изградиме современа држава, која постигна напредок на сите полиња, членка е на НАТО и се зачленува во ЕУ. Се разви демократијата, човековите права се на високо ниво, има напредок и во економијата, но се чувствуваат последици од војната и од корупцијата. Денес бележиме најголем напредок токму во борбата со корупцијата. Тешко е да се каже на кое место сме во споредба со другите. Економски и евроинтеграциски сме втори, но на многу полиња го делиме првото место со Словенија, која имаше полесен пат, немаше војна.
ИЛИЈА АЦЕСКИ
професор на Филозофскиот факултет во Скопје, Македонија
Ние сме нетипична земја во транзиција, која тешко може да се споредува со другите. Се соочивме со многу тешкотии, непризнавање и други надворешни фактори. Но од економски аспект, имавме најнеефикасна приватизација, која не создаде елементи за перспектива. А кај што има тешки економски услови, демократијата изгледа неприродно. Затоа во Македонија се создаде партократија, сé е исполитизирано, како постојано да седиме во некој политички оптоварен зачаден простор. Мислам дека, за жал, и меѓуетничкиот јаз се продлабочи по 2001 година. Сé повеќе живееме едни покрај други наместо заедно, што води само кон поделби. Ако се споредиме со другите, сигурно сме на последната позиција, секако не сметајќи ги Косово и Босна и Херцеговина, кои се специфични случаи.
ПРОСЕЧНА ПЛАТА (во евра)
плати
Словенија 964
Хрватска 717
Црна Гора 463
Босна и Х. 409
Македонија 335
Србија 296
Косово 292
извор: државните
статистички заводи 2010
НЕВРАБОТЕНОСТ (во проценти)
процент
Словенија 9,2
Црна Гора 14,7
Хрватска 16,1
Србија 16,6
Косово 16,6
Македонија 32,2
Босна и Х. 40
извор: ЦИА фактбук 2010
БЕЗБЕДНОСТ
(колку луѓе смета дека се безбедни)
процент
Словенија 79 отсто
Црна Гора 70 отсто
Хрватска 73 отсто
Србија 70 отсто
Босна и Х. 69 отсто
Македонија 60 отсто
Косово /
извор: Извештај за човековиот развој на Обединетите нации 2010
МЕДИУМСКА СЛОБОДА
место во светот
Словенија 46
Босна и Х. 47
Хрватска 62
Македонија 68
Србија 85
Косово 92
Црна Гора 104
извор: Репортери
без граници 2010
ЖИВОТНА СРЕДИНА (индекс на грижата за човековата околина)
индекс место во светот
Црна Гора 69,4 29
Србија 69,4 30
Хрватска 68,7 35
Словенија 65 55
Македонија 60,6 73
Б и Х 55,9 98
Косово / /
извор: Универзитет „Јејл“, 2010
БДП ПО ЖИТЕЛ (во долари)
1990 2010 место во светот
Словенија 6.940 27.899 31
Хрватска 5.350 17.608 48
Србија 2.970 10.808 74
Црна Гора 2.330 10.432 78
Македонија 2.180 9.350 84
Босна и Х. 2.490 7.751 92
Косово 1.770 2.500 141
извор: СБ/ММФ-1990; ММФ 2010; за Косово ЦИА фактбук 2007
ЕКОНОМСКА СЛОБОДА (индекс до 100)
индекс место во светот
Македонија 66 55
Словенија 64,6 66
Црна Гора 52,5 76
Хрватска 61,1 82
Србија 58,0 101
Босна и Х. 57,5 104
Косово / /
извор: Фондација „Херитиџ“ 2011
ЗДРАВСТВО
здравствен болнички трошок, персонал, кревети по жител во долари
Словенија 94 50 922
Хрватска 78 56 369
Босна и Х. 63 31 130
Македонија 81 49 124
Црна Гора 91 60 120
Србија 91 60 120
Косово / / /
на 10.000 жители
извор: СЗО 2002-2004
ДЕМОКРАТИЈА (индекс на демократијата, до 10)
држава индекс место во светот
Словенија 7,69 32
Хрватска 6,81 53
Србија 6,33 65
Црна Гора 6,27 68
Македонија 6,16 73
Босна и Х. 5,32 94
Косово / /
извор: Економист 2010
ИНТЕРНЕТ (процент на корисници)
држава корисници
Словенија 64,8 отсто
Србија 55,9 отсто
Македонија 51 отсто
Хрватска 50 отсто
Црна Гора 44,1 отсто
Босна и Херцеговина 31,2 отсто
Косово 20,8 отсто
извор: Интернет статистикс 2010;
Автор: Гоце Трпковски Фотографија: Дарко Андоновск
![[ Македоникус ]*](/data/avatars/m/26/26045.jpg?1373015970){kind=avatar}
