- Член од
- 12 мај 2008
- Мислења
- 338
- Поени од реакции
- 27
Антрополошките наоди од I милениум п.н.е. потекнуваат од шеснаесет археолошки локалитети. Најголем дел е од Повардарието, но за првпат се јавуваат наоди од Источна и Западна Македонија. Хронолошките рамки на серијата се 8- 3 в.п.н.е. Некрополите од кои потекнува скелетниот материјал се одредени во железното време, архајскиот, класичниот и хеленистичкиот период.
Најголем дел од скелетните наоди е од рамни некрополи и инхумиран. Скелетниот материјал од овој период е многу слабо сочуван. Најбројни се поединечни наоди или мали скелетни серии со неколку сочувани скелети, а од четири некрополи потекнуваат поголеми серии. Најбројни и најдобро сочувани се наодите од Дедели (Валандово) и Сува Река (Гевгелија).
Просечните вредности на линеарните мерки и индекси на машките неврокраниуми од Дедели и Сува Река имаат големи сличности. За нив е карактеристична средна должина, средна ширина, нагласена висина, брахикранија, хипсикранија, метриокранија и еуриметопија. Лицата се средно широки, еурипрозопни и еуриен со голема бигонијална ширина на мандибулата. Орбитите се мезоконхи, а носот камерин. Голема меѓусебна сличност имаат и женските краниуми од овие локалитети: кратки, средно широки, високи, со тесно чело, брахикрани, хипсикрани и стенометоп. Лицата се средно широки-широки, хипереури-еурипрозопни и еуриен-мезен. Орбитите се хамеконхи или хипсиконхи, а носот камерин. Поединечните наоди кои се главно од Скопје и околината, покажуваат и меѓусебни сличности и сличности со сериите од Дедели и Сува Река.
Најголем дел од краниумите во I милениум п.н.е. е брахикран што е потврдено и со распределбата на краниумите во категориите на ширинско-должинскиот индекс. Во вкупната популација 71% краниуми се брахикрани, следи мезокранијата, а најретка е долихокранијата.
Помеѓу половите постојат одредени разлики. Брахикранијата е поприсутна кај жените, а долихокранијата воопшто не се јавува.
Споредбата на процентуалната застапеност на категориите на ширинско-должинскиот индекс покажува декаЈфетежната брахикранија од II милениум п.н.е. во овој период е уште понагласена, мезокранијата е незначително пониска, а долихокранијата е значително намалена.
Во споредбата со претходниот период просечните вредности на линеарните кранијални мерки и индекси (вкупна серија на краниуми) покажуваат извесни промени во овој период.
Кај машките краниуми во I милениум п.н.е. доаѓа до зголемување на сите линеарни мерки, а ширинско-должинскиот индекс се зголемува за безмалку една единица (79.3 - 80.1). Кај жените незначително се намалува должината на неврокраниумот, расте ширината, а висината се намалува. Ширинско-должинскиот индекс бележи пораст за повеќе од една единица (81.3 - 82.9).
Статистички значајна разлика на просечните кранијалните мерки и индекси, помеѓу II и I милениум п.н.е. е утврдена само кај машките неврокраниуми во најмалата ширина на челото, висинско-должинскиот и висинско-ширинскиот индекс.
Според просечната телесна височина мажите се во категоријата на средно високи (167.5 см) а жените во високи (160.3 см). Споредбата со претходниот период покажува намалување на просечната височина кај двата пола, кај мажите за околу 1 см а кај жените значително повеќе (4 см).
Според морфо-метриските карактеристики, пред се поради брахикранијата и помалку или повеќе присутната планокципиталија, најголем дел од краниумите од овој период е со динарска антропотиполошка припадност. Ретките мезокрани краниуми му припаѓаат на медитеранскиот антрополошки тип.
Споредбата на просечните вредности на кранијалните мерки и индекси на двете мали серии од Македонија (Дедели и Сува Река) со вкупно единаесет серии на краниуми од Балканскиот Полуостров, хронолошки одредени во I милениум п.н.е., покажува највисоки неврокраниуми со најшироко чело во двете серии од Македонија. Со ретки исклучоци се и значително пократки, а вредноста на ширинско-должинскиот индекс е значително повисока кај двата пола. Разликите се особено големи во споредба со ранотракиските краниуми и двете серии од Грција.
Во најголем дел од I милениум п.н.е. Македонија, конкретно Повардарието било населено со доминантно брахикрано, динарско население.
Во споредба со населението од истиот простор од претходниот милениум постојат големи сличности и на морфометриските и на антропотиполошките карактеристики.
Одредени разлики се забележани во кранијалните мерки и индекси, пред се пораст на ширинско-должинскиот индекс, потоа мерките на долгите коски, зголемување на робусноста (особено на хумерусот) и намалување на телесната височина. За разлика од претходниот период во I милениум п.н.е. значително е зголемена хомогеноста на антрополошките карактеристики.
Покрај малиот број на скелети од двата периода сепак е забележително дека не се утврдени статистички значајни разлики во најголемиот дел на следените краниот - и остеометриски карактеристики.Процесот на динаризација
Со појавата на првите брахикрани краниуми во втората половина на II милениум п.н.е. се јавува за првпат и динарскиот антрополошки тип на територијата на Македонија. На двете некрополи од ова време постојат типични претставници на овој тип и во поединечните наоди (Водоврати) и како вкупна мала серија од исклучиво динарски краниуми од двата пола (Уланци).
Од првото појавување, динарскиот тип е широко распространет на некрополите во Македонија низ сите периоди до доцниот среден век.
На сегашниот степен на истраженост возможно е да се забележат одредени разлики на овој тип низ времето. Во I милениум п.н.е покрај нагласено широки и кратки краниуми кои се најчести на некрополите од овој период се јавува и мал број на високи, тесни и изразито планокципитални черепи. Поприсутни се кај мажите, особено во скопскиот регион. Во римско време се јавува кај мажите и во една нагласено робусна варијанта со масивна мандибула, екстремно робусна телесна градба и голема телесна висина. Во медитеранско-динарска варијанта е почест кај жените кај кои неврокраниумите се пониски, а планокципиталијата не е изразита. Присутен е на најголемиот дел на средновековните некрополи, а на некои и како доминантен антрополошки тип.
Една од најраните појави на динарскиот антрополошки тип е во неолитскиот период на Кипар (Хirotiris N.,1979). На балканскиот простор негова најрана појава е забележана во Бугарија во енеолитските скелетни наоди од Русе (Воev Р., 1972).
Првата појава на динарскиот антрополошки тип во втората половина на II милениум п.н.е. во Македонија се поклопува со неговата појава на територијата на (СФР) Југославија каде е констатиран во наодите од пештерата Бездањача (Р. Хрватска) во средно и доцно бронзено време (Mikić Ž, 1981).
Од овие први појави, динарскиот антрополошки тип е широко присутен во скелетните наоди на балканскиот простор низ сите периоди до рецентното население. Територијата на Македонија не е исклучок.
Најголем дел од скелетните наоди е од рамни некрополи и инхумиран. Скелетниот материјал од овој период е многу слабо сочуван. Најбројни се поединечни наоди или мали скелетни серии со неколку сочувани скелети, а од четири некрополи потекнуваат поголеми серии. Најбројни и најдобро сочувани се наодите од Дедели (Валандово) и Сува Река (Гевгелија).
Просечните вредности на линеарните мерки и индекси на машките неврокраниуми од Дедели и Сува Река имаат големи сличности. За нив е карактеристична средна должина, средна ширина, нагласена висина, брахикранија, хипсикранија, метриокранија и еуриметопија. Лицата се средно широки, еурипрозопни и еуриен со голема бигонијална ширина на мандибулата. Орбитите се мезоконхи, а носот камерин. Голема меѓусебна сличност имаат и женските краниуми од овие локалитети: кратки, средно широки, високи, со тесно чело, брахикрани, хипсикрани и стенометоп. Лицата се средно широки-широки, хипереури-еурипрозопни и еуриен-мезен. Орбитите се хамеконхи или хипсиконхи, а носот камерин. Поединечните наоди кои се главно од Скопје и околината, покажуваат и меѓусебни сличности и сличности со сериите од Дедели и Сува Река.
Најголем дел од краниумите во I милениум п.н.е. е брахикран што е потврдено и со распределбата на краниумите во категориите на ширинско-должинскиот индекс. Во вкупната популација 71% краниуми се брахикрани, следи мезокранијата, а најретка е долихокранијата.
Помеѓу половите постојат одредени разлики. Брахикранијата е поприсутна кај жените, а долихокранијата воопшто не се јавува.
Споредбата на процентуалната застапеност на категориите на ширинско-должинскиот индекс покажува декаЈфетежната брахикранија од II милениум п.н.е. во овој период е уште понагласена, мезокранијата е незначително пониска, а долихокранијата е значително намалена.
Во споредбата со претходниот период просечните вредности на линеарните кранијални мерки и индекси (вкупна серија на краниуми) покажуваат извесни промени во овој период.
Кај машките краниуми во I милениум п.н.е. доаѓа до зголемување на сите линеарни мерки, а ширинско-должинскиот индекс се зголемува за безмалку една единица (79.3 - 80.1). Кај жените незначително се намалува должината на неврокраниумот, расте ширината, а висината се намалува. Ширинско-должинскиот индекс бележи пораст за повеќе од една единица (81.3 - 82.9).
Статистички значајна разлика на просечните кранијалните мерки и индекси, помеѓу II и I милениум п.н.е. е утврдена само кај машките неврокраниуми во најмалата ширина на челото, висинско-должинскиот и висинско-ширинскиот индекс.
Според просечната телесна височина мажите се во категоријата на средно високи (167.5 см) а жените во високи (160.3 см). Споредбата со претходниот период покажува намалување на просечната височина кај двата пола, кај мажите за околу 1 см а кај жените значително повеќе (4 см).
Според морфо-метриските карактеристики, пред се поради брахикранијата и помалку или повеќе присутната планокципиталија, најголем дел од краниумите од овој период е со динарска антропотиполошка припадност. Ретките мезокрани краниуми му припаѓаат на медитеранскиот антрополошки тип.
Споредбата на просечните вредности на кранијалните мерки и индекси на двете мали серии од Македонија (Дедели и Сува Река) со вкупно единаесет серии на краниуми од Балканскиот Полуостров, хронолошки одредени во I милениум п.н.е., покажува највисоки неврокраниуми со најшироко чело во двете серии од Македонија. Со ретки исклучоци се и значително пократки, а вредноста на ширинско-должинскиот индекс е значително повисока кај двата пола. Разликите се особено големи во споредба со ранотракиските краниуми и двете серии од Грција.
Во најголем дел од I милениум п.н.е. Македонија, конкретно Повардарието било населено со доминантно брахикрано, динарско население.
Во споредба со населението од истиот простор од претходниот милениум постојат големи сличности и на морфометриските и на антропотиполошките карактеристики.
Одредени разлики се забележани во кранијалните мерки и индекси, пред се пораст на ширинско-должинскиот индекс, потоа мерките на долгите коски, зголемување на робусноста (особено на хумерусот) и намалување на телесната височина. За разлика од претходниот период во I милениум п.н.е. значително е зголемена хомогеноста на антрополошките карактеристики.
Покрај малиот број на скелети од двата периода сепак е забележително дека не се утврдени статистички значајни разлики во најголемиот дел на следените краниот - и остеометриски карактеристики.Процесот на динаризација
Со појавата на првите брахикрани краниуми во втората половина на II милениум п.н.е. се јавува за првпат и динарскиот антрополошки тип на територијата на Македонија. На двете некрополи од ова време постојат типични претставници на овој тип и во поединечните наоди (Водоврати) и како вкупна мала серија од исклучиво динарски краниуми од двата пола (Уланци).
Од првото појавување, динарскиот тип е широко распространет на некрополите во Македонија низ сите периоди до доцниот среден век.
На сегашниот степен на истраженост возможно е да се забележат одредени разлики на овој тип низ времето. Во I милениум п.н.е покрај нагласено широки и кратки краниуми кои се најчести на некрополите од овој период се јавува и мал број на високи, тесни и изразито планокципитални черепи. Поприсутни се кај мажите, особено во скопскиот регион. Во римско време се јавува кај мажите и во една нагласено робусна варијанта со масивна мандибула, екстремно робусна телесна градба и голема телесна висина. Во медитеранско-динарска варијанта е почест кај жените кај кои неврокраниумите се пониски, а планокципиталијата не е изразита. Присутен е на најголемиот дел на средновековните некрополи, а на некои и како доминантен антрополошки тип.
Една од најраните појави на динарскиот антрополошки тип е во неолитскиот период на Кипар (Хirotiris N.,1979). На балканскиот простор негова најрана појава е забележана во Бугарија во енеолитските скелетни наоди од Русе (Воev Р., 1972).
Првата појава на динарскиот антрополошки тип во втората половина на II милениум п.н.е. во Македонија се поклопува со неговата појава на територијата на (СФР) Југославија каде е констатиран во наодите од пештерата Бездањача (Р. Хрватска) во средно и доцно бронзено време (Mikić Ž, 1981).
Од овие први појави, динарскиот антрополошки тип е широко присутен во скелетните наоди на балканскиот простор низ сите периоди до рецентното население. Територијата на Македонија не е исклучок.
