09. Црна мајка земја - Кристиан Новак (ПНВ Публикации, 2021 (оригиналот издаден 2013))
Јас сум човек кој речиси никогаш не плаче. Тврд како орев, некогаш и на тешки животни предизвици ми било тешко да пуштам солза. Но затоа имало случаи кога сум плачел како дете на неважни работи како филмови или епизоди од серии и навистина никогаш не сум успеал да најдам рационално објаснување за тоа. Но книга не ме натерала да пуштам солза... До сега! „Црна мајка земја“ („Črna mati zemla“ во оригинал, на чакавско наречје или подобро, по ново, чакавски јазик) ме скрши целосно, ме наежи, распарчи и ме натера не да плачам, туку да липам на последните реченици пред епилогот. Еве и сега, додека го пишувам ова јас сум наежен од глава до пети и не можам да се соземам по се ова што го прочитав. Не знам ни како да ги објаснам сите овие чувства кои ме запоседнаа без да влезам во спојлери, па затоа доколку не сакате да знаете ништо за романот пред да го прочитате, не продолжувајте да читате надолу. Иако, ќе се обидам да не откријам ништо од главниот тек на приказната освен од прологот и ќе запрам со cliffhanger кој секако ќе ве натера да го прочитате ова ремек дело.
„Црна мајка земја“ е интересно структуиран роман. Почнува со еден краток пролог кој е еден новинарски текст што зборува за еден необичен феномен кој се случува во областа Меѓумурје во денешна Хрватска во 1991 година: во таа година само во таа област се евидентирани дури 21 самоубиство, што е меѓу највисоките забележани стапки на суицид во Хрватска. Од нив, само во едно, неименувано село во Меѓумурје, со само 108 жители, и тоа во рок од само неколку недели, забележани се дури 8 самоубиства од кои само во еден случај е пронајдено проштално писмо во кое е објаснета причината за самоубиството - тешката терминална болест. За сите останати 7, интервјуираните жители на селото наоѓаат причина дел во депресијата која доаѓа со распадот на Југославија односно осамостојувањето на Хрватска, дел во немаштијата која почнува да ги погаѓа сите со бавната смрт на комунизмот, дел во сектата „Црна ружа“, дел во фолклорот и приказните, дел во наводната непозната личност која тајно ги посетувала луѓето и ги наговарала на самоубиство, но дури 89 испитаници како причина за самоубиствата го споменуваат лицето М.Д. кој бил во непосреден контакт со сите 8 луѓе пред да ги извршат тие самоубиства. И сето ова можеби нема да е толку чудно, доколку авторките на тој текст не продолжат дека М.Д. во тоа време, во 1991 година имал само 7 години!
Дејството потоа преминува во Загреб, каде младиот, но веќе афирмиран писател Матија Доленчец се мачи со две работи: првата - авторската блокада која настапува по огромниот успех на неговиот роман-првенец. И втората - врската со девојка која ќе почне полека да го губи и трпението, но и интересот за него кога сфаќа дека Матија лаже за многу работи кои се случиле во неговото детство и растење, дека измислува приказни што реално никогаш не се случиле и најтешко од се - што и самиот верува во нив. Но по нивното разидување, Матија сфаќа дека таа е во право, но тој не го прави тоа намерно, туку сфаќа дека навистина не се сеќава буквално на ништо од неговото рано детство. За подоцна, едно универзитетско предавање и еден единствен слушнат збор да му ги врати сите сеќавања...
Она што следува е еден толку збиен текст во кој нема ни нешто одвишок, ни нешто помалку од тоа што треба. Еден текст кој ќе ве насмее, ќе ве замисли, ќе ве натажи, ќе ве врати во времето кога вие сте биле деца, и реков - на крај ќе ве скрши на милион парчиња. Но не е само текстот, односно романот во роман тоа кое е импресивно тука, туку и еден вистински подвиг на преведувачот и издавачот (Сашо Огненовски, ПНВ Публикации). Имено, дијалозите во романот, исто како и неговиот оригинален наслов се напишани, како што спомнав погоре, на чакавски јазик (или наречје) кој во голема мера отстапува од нормите на хрватскиот стандарден јазик. За да го доловат и духот на руралното, но и да останат доследни до оригиналната структура на романот, одлучуваат деловите на чакавски да ги преведат на охридски дијалект, но не градскиот охридски, туку дијалектот од Велестово, за што ангажирале консултантски услуги од повеќе лица: професори, лингвисти, писатели... И навистина испаднало добро тоа што е направено! Јас би сакал да го прочитам ова и во оригинал, на хрватски и чакавски, но претпоставувам дека би ми било тешко, со оглед на тоа што читам дека чакавскиот е предизвик дури и за самите Хрвати, а не пак за мене.
И што уште да кажам за овој извонреден роман кој успеа целосно да ме растури, да ме натера да се вратам во моето детство, да се присетам на некои мои стравови, фобии, места и настани и да посакам да појдам јас во Меѓумурје во 1991 и силно, силно да го гушнам малиот М.Д? Ова е од една страна тежок и мрачен роман, но од друга - со многу хумор, гротескност, магичен реализам и фолклорни верувања - нешта кои го прават неверојатен.
A must read роман! Ова влегува не само во најдобрите романи од Балканот од она многу малку што го имам прочитано од тука, туку (да не претерам, но така е) веројатно во топ 3 романи кои сум ги прочитал во животот! Најтопла препорака до сите вистински љубители на книжевноста!
И едвај го чекам филмот кој ќе го режира сега веќе номинираниот за Оскар режисер Небојша Сљепчевиќ и кој, ако не се лажам, веќе е влезен во продукција.
___________________________________________________________________
Поминаа скоро 2 месеци откако го прочитав овој роман, а се уште ме лазат морници од него при првата помисла. Неверојатно, навистина неверојатно дело!
