SEKAVANJE na skopjankata za ovaa tema/
Radica Bojadzijev Nikolovska
12 ноември 2017
MOETO OSLOBODUVANJE NA SKOPJE za shto veke pishuvav i deneska go povtoruvam so mali dopolnuvanja, za onie koi mozzebi bi sakale da se potsetat ili da dodadat nekoi svoi sekjavanja .I jas samata, zaedno so vas, poslednive godini, ja chekav slobodata; SLOBODA ZA MOJOT RODEN GRAD koj kako da beshe zatrpan vo temnina i taga i so sé pomalku skopjani chija dusha,so godini umirashe, zaedno so *bojata* i duhot na gradot. No,nadezzta e posledna koja umira! Iako poleka taa ni se vrati poslednive godini so pojavata na *bombite*. Posledniot chekor do vistinskata SLOBODA e napraven. Skopjanite pokazzaa i ovoj pat,trpenie i kurazz. DRAGI MOI SKOPJANI, NEKA VI E SRERKJEN 13 NOEMVRI, DENOT NA OSLOBODUVANJETO NA SKOPJE
Ja gledam mojata stara amaterska fotografija, napravena na 12 noemvri 1944 godina, negde oklu 16 casot, na ploshtadot koj deneska se vika Makedonija i vo glavata mi se vrtat sekjavanjata na mesecite, sedmicite i denovite , pred denot *D*, iako bev mnogu mala.Toj den, beshe eden obichen esenski den, prijaten, so blaga magla, povremeno probiena od esenskoto sonce.Vo gradot, nekoe cudno dvizenje, a vo vozduhot edna atmosfera na ne izvesnost, na ochekuvanje, na strav , nadezh i zbunetost. Neshto se *shushkashe* pomegju narodot,neshto se ochekuvashe veke od podolgo. Po kapitulacijata na Bugarija, se spomnuvashe se pochesto za sloboda koja nie decata ja razbiravme deka, ke se vratime po svoite domovi i ke trebe da odime pak na ucilishte vo koe so bombardiranjata odamna prestanaa da rabotat.Golem del od skopskite semejstva bea veke evakuirani nadvor od gradot kade ostanaa voglavno *tatkovcite* .Moeto semejstvo so strina mi, vujna mi i nekoi nashi prijateli se *spasuvavme* vo kukjata na prekrasnoto semejstvo Mickovi koj se navogjashe najvisoko nad seloto DOLNO VODNO (so godini podocna, kukjata postoeshe kako *dokaz* za nepravdata koja im bese nanesena na vodnjancite). Toj kraj , denes e pretvoren vo elitna naselba , a prekrasnoto semejstvo Mickovi, gi razdeli i raskara denacionalizacijata. Vprochem kako i mnogu nasi semejstva! Kaj nim bevme primeni kako da sme im najbliski; spievme site grupno so nim vo istite prostorii. Nemashe nikogash kavgi ili raspravii, duri imashe povremeni veselbi i sheguvanja. Gazdata Dedo Stojan, stogodishnik,beshe slep i koga go prashuvaa za kogo e, veleshe * Za tie od kade puka topot*! Imashe troica sinovi Jordan Pano Rode,nego go vikaa deteto. Jordan i Pano otidoa vo partizani, a Rode *ne chuvashe*, zaedno so ogromnata kukja so chardaci vo prekrasna, vistinska nasha selska arhitektura (od kako go objaviv tekstov, razbrav deka imalo ushte eden sin, Nikola, na chie ime se sekjavam, ama vo taa voena gungjula i polna kukja narod, ne se sekjavam , dali znaev deka Nikola e chetvrtiot sin) . Site znaeva za dvaicata brakja partizani, no vo toa vreme beshe sosema prirodno sekoja kukja da ima nekoja vakva *tajna* Od kukjata na Mickovi dolinata na moeto sakano Skopje , se gledashe kako na tepsija. Dole vo seloto vilite na nekolku skopski semejstva bea * rekvizicionirani* od germanskite okupatori. Vo vilata na semestvoto Macura (mislam) im beshe komandaturata. Poslednite denovi pred denot *D*, gi slushavme nasite majki gledajki od chardacite kon gradot kako zboruvaat se poveke za moznoto skoreshno OSLOBODUVANJE. Toa beshe magichniot zbor koj site go sakavme.Osloboduvanjeto na Skopje se *gotveshe* so denovi i denovi....lebdeshe vo vozduhot i pred oci, sekomu i na sekade...Najubava vest bese koga *zaklucija* deka ; shtom se palat ognovi vo Vilata i gorat nekoi raboti, verojatno dokumenti, znachi deka neshto mnogu vazno se gotvi; beganje! Toa beshe radost , no i opasnost kako ke se izvede. Se zboruvashe za minirani mostovi, stanica, banka koi trebeshe da se spasat... Policija ili vojnici , veke ne dovagjaa niz nashiot kraj kako nekogash. Duri se sluchuvashe da vidime, dovagjanje na nekoe *diskretno* lice, verojatno partizan ili nekoa * vrska* da se vidi so nekoga od *stanarite* za da iscezne na brza raka , a ovoj drugiot da zamine isto taka negde kon gradot. Tatko mi so zeleznicharite strajkuvachi po zaminuvanje na Bugarite od Makedonja, *ukradoa*i gi sokrija vo nashiot stan vo Skopje, site instrumenti na poznatiot *Zelesnicki orkestar* (verojatno so tie isti instumenti mu odadoa pocesit pred zeleznichkata stanica vo Skopje, na Bozik 1975 godina koga go isprativme vo posedniot negov dom) Tatko mi dovagjashe povremeno da ne vidi, shushkashe neshto so majka mi i zaminuvashe nekade...Na denesen den, 12 noemvri dojde i nastojuvashe da me zeme i mene so nego, za da *me prosheta*. Mama ne me davashe, no popushti, na moeto nastojuvanje. Otidovme do ploshtadot kade ne doceka eden mlad covek, prozbore neshto so tatko mi, po shto tatko mi zamina da zavrshi nekoja rabota i mi rece da go cekam tuka, so covekot. Za da me zabavuva, toj mi ja napravi ovaa fotografija shto za mene beshe mnogu vazna, bidejki vo tie vreminja, se nemashe doma foto aparati za shtrakanje kako deneska! Vecherta tatko mi ostana da spie vo seloto, no dolgo, mnogu dolgo shushkase so majka mi koja za moja golema taga pushtashe po nekoja solza i potvrduvashe so gavata.... Se razbudiv ushte vo crna temnica, pak od shushkanjeto. Tatko mi se zboguvashe so mama i so mene i zaeddo so eden drug zeleznihar koj ne razbudi, so koj se znaevme od porano (mislam deka se vikash Nikola), na tochaci, zamina nekade daleku od Skopje so zadaca da go SPRECHAT VLEGUVANJETO NA BUGARSKATA ARMIJA VO GRADOT, PRED DA BIDE OSLOBODEN. Za toa bilo odenjeto vo Skopje predhodniot den, na nekoja sredba vo crkvata Car Konstantin i Carica Elena, (Eledin Kostadin za Starite skopjani) kade Otec Kiro Stojanov im pomagal vo *planovite*. Pokasno razbrav deka stignale samo do seloto Trubarevo, no bile sprecheni od germanskata armija i tamu negde ostanale; ni napred ni nazad. Se do osloboduvaneto na gradot bugarskata vojska ne bila pushtena da vleze vo Skopje, a po osloboduvanjeto stignale do nekogashata TROSHARINA, po toa, direkno na Kale vo kasarnite . Taka bugarskiot son i pokraj falbata na Radio Sofija deka go oslobodile Skopje, tvrdam deka e totalno lazno! Denot *D* zapochna kako za inaet, so stud, mislish kamen puka, sé zaledeno, zapochna da pagja i prviot sneg, a niz maglata gi nadziravme, koloni, koloni partizani koi se spushtaa od visinite na GORNO VODNO, kako mravilnici se slivaa od site strani na planinata, itoa, peejki ja * Vo borba smela, borba smela Borba , makedonski narode...*koja za prv pat ja cuvme i koja ne sledeshe niz celata mladost i se obnovi i deneska, vo edna druga *borba smela*….Izlegovme da gi dochekame. Megju nim imase takarechi deca. Im se odushevuvav! Na edno od partizanchinjata mu padnaa kurshumite majka mi sakshe da mu pomogne , rachinajta mu bea premrznati, mama se zaplaka a toa ...otide kon *pekolot* na neizvesnosta,no ja ubeduvase da ne plache i da ne se plashi; * ke bide, ke bide - ke pobedime*. Pukotnici imashe, negde posilni, od negde pomalku se slushaa. Golem moment bil kaj zeleznickata stanica vo centarot koga germanskiot komandant moral da se predade pred nashiot ispartalaven , partizan, vo opinci na mesto kozni chizmi, a i toj, veke smrznat. Od kako go potpishal predavanjeto, Germanecot se samoubil! Nashiot izdrpan beshe Narodeniot heroj kumanovec i mislam se vikashe Burzo ili taka nesto. Ne odamna razbrav deka tamu zaginal i eden drug Heroj za sto ne sum sigurna vo imeto, (Kuzman Josifovski?) no bi trebelo neshto poiveke da se zboruva za tie heroi, za da ne bidat frleni kako bistite.So toa veke na Germancite im bilo jasno kakov im e krajot , no davale otpor, ostro i tvrdoglavo . Najmnogu okulu Ucitelskata shkola kade zaginaa poveke nashi skopjanchinja i drugi koi poznavajki go gradot, se vika deka samite se prijavile za tamu. Zzalam shto veke ne se sekjavam na nivnite iminja , iako se sekjavam na majka mu na eden koja iako mlada ostana stalno vo crnina i sestra mu Rada, zeleznichko dete....Site se plashea od poplava poradi miniranata centrala Matka. tamu se vodele pojaki borbi . Za da ja spasat, pomegju site, se *zrtvuval* italjanski vojnik patizan koj se zatrshal da otfrli nekoja bomba kutija ili slichno koga bil smrtno pogoden, no uspeal vo namerata. Se vikal Nikol, no od milost go vikale NIKOLCHE. Toj, sigurno zasluzuva spomenik kaj Matka poveke od nekoi somnitelni iminja so spomenici niz gradov...Posledno otporishte na Germancite beshe kaj Kamen most; za kogo site se plashevme deka ke bide miniran. No beshe spasen, a zrtvata ja platija , sedmina chesni gragjani sobrani od doma kako posledno zlostorstvo na okupatorot, strelani na samiot most koj kako da e namenet za *osveta*…(Karposhovo vostanie). Dolgi godini toa mesto imase *spomen ceshmichka* koja beshe zaboravena i bez pochit, pa ja nemashe i sega slusham deka e nesho premestena. Skopje na 13 NOEMVRI beshe oslobdeno od nashite Partizani od cela Makedonija, no uchestvuvaa i drugi. Bratucetka mi Makedonka ja vikaa, vleze vo Skopje so Makedonsko Kosovskata brgada. Tatko mi vednash i kupil novi ocila koi gi iskrshila, bash na denot na osloboduvanjeto. I kako samata kazuvase, "ako tetin, novi ke mi kupi" . Ovoa bea nejzini zborovi sega samo da ja potsetam, zatoa shto * Zaboravot e smrt na dushata* i grev kon tetin i koj ja shtiteshe cel zzivot, a komu *sramno mu se oddolzzi*! Tuka taa se sretna so nejziniot bivsh Komandant Kiro CAULE i so preziveanite drugari , so koi se razdelila koga negovata OSMA brigada, predhodno teshko beshe oshtetena kaj Zelenikovo ... Do utredenta pukotnici gore - dole, zavrshija i Skopje deluvashe slobodno, iako prodolzuvashe da se bori zasvojata sloboda. Tatko mi se vrati sledniot den od zeleznichka lozilnica kade ostanal da vidat *kade e sostojbata* Za majkite beshe vazno deka decata se zivi. Brat mi se vrati negde od Vranovci so edna geo karta na Makedonija koj site ja gledavme so voshit i koja naskoro morashe da ja vrati negde...Sinovite na tetka Lenka, dvaicata pokasno briljantni novinari Brazzanski koi se sekjavam deka, ili bea vo zatvor ili partizani, se vratija. Nie decata se raduvavme zaedno so site , KE ODIME VO SHKOLO KADE KE UCHIME NA JAZIK SHTO GO ZBORUVAME DOMA shto beshe teshko opisiva srekja i novost. I taka ni zapochna zivotot vo oslobodenoto Skopje koe PRODOLZZI kako i nekogash pred vekovi da se osloboduva. P. S. Go pishuvam ovoa moe podolgo , no skrateno sekjavanje na *moeto osloboduvanje*,na Skopje kako moja *domasna zadacha* za na shkolo; za da chujat najmladite, za ovoj moment koj nivnite mladi majki ne ke znaat da im raskazat *vo prvo lice* A postarite dali se zivi, dali bile toj den vo moznost da go gledat Skopje *kako na tepsija* dali se Stari skopjani... Moite sekjavanja zapochnuvaa da bledeat, ne na podrobnostite i zbiduvanja, tuku na iminjata, a vrednostite ja gubat svojata snaga...
(imase i slika no ne ja postaviv) inaku imam dozvola od G-ga Radica da go postavam ovoj tekst i tuka.