Планираната Албанија од крајот на 19 век чии територијални граници беа поголеми од етничките, опфаќала делови кои, по распаѓањето на Турција, во 20 век, ќе влезат во други држави. И покрај тој факт од новата историја, идејата за "Голема Албанија" станува опсесија и "национална цел" на Албанците. А таа национална цел содржеше и програма за формирање на етничка Албанија во рамките на обележаната територијална Албанија каде Албанците беа малцинство. Започнува големиот поход за албанизација на овие територии, и тоа на неколку начини: со колонизација (механички прилив) и населување на Албанци на етнички неалбанските територии; со насилство над словенското христијанско население и негово принудно иселување од одредената територија; со албанизација на другите етнички групи од исламска вероисповед итн., до стратегијата на огромниот наталитет која е евидентна во Македонија во периодот по Втората светска војна, односно во нееднаквиот природен прираст на Македонците и Албанците во Република Македонија на штета на Македонците.
Нови иницијативи за создавање на Албанија, која во почетокот на 19 век била првенствено географски поим, настанале за време на албанското движење за автономија од 1909 до 1912 година. На собирот во Битола, во 1909 г. албанските претставници избрале Комитет за национално обединување и го обновиле барањето за автономна Албанија во границите на скадарскиот, косовскиот, битолскиот и јанинскиот вилает. Со слични барања настапил и Комитетот за одбрана формиран во Скопје во 1910 г. Овој Комитет, на почетокот на Балканските војни, во 1912 г. ги повикал Албанците да застанат во одбрана на турскиот територијален интегритет, истовремено врзувајќи ја својата политичка судбина за стратегиските интереси на австроунгарската и италијанската балканска политика.
Сето тоа, но и благодарение на стратегиските интереси на Италија и Австро-Унгарија на Балканот, вродило плод. На 28.11.1912 г. била прогласена независноста на Албанија. Истовремено, барањата за формирањето на Албанија во планираните вилаетски граници не престанале на меѓународен план. Затоа, не случајно, во Дневникот на италијанскиот министер за надворешни работи од периодот помеѓу двете светски војни, грофот Ќано, стои дека албанската иредента е "она мало светло на дното на ходникот" кое секогаш може да се разгори до потребни размери.
Начелото - Албанија на Албанците веќе беше поставено за национална цел. Истовремено продолжи и се засили ангажирањето на бројни политички сили и организации кои, и по склучувањето на Версајскиот мировен договор по Првата светска војна, продолжија со политиката на албанскиот иредентизам, барајќи приклучување на сите територии кои се сметале за "албански", без разлика колкав е бројот на албанското население што таму живее. Ваквите стремежи на Албанците наидувале на подршка од италијанската дипломатија во целиот период меѓу двете светски војни, а во текот на Втората светска војна дојде и до формирањето на фашистичката творба "Голема Албанија".
3.
Во периодот по 1941 г. во Западна Македонија се одвиваат поинтензивни етнички промени чија основна карактеристика е продолжувањето на процесот на албанизација, започнат некаде по Карпошевото востание, политички зацртан со концепциите за "Голема Албанија" по 1878г. и 1912г, а повторно интензивиран во текот на Втората светска војна во рамките на формирањето на квинслиншката држава Шипнија односно творбата "Голема Албанија" под протекторат на италијанскиот фашистички окупатор.
Масовната вклученост на албанското население во протежирањето на фашистичка Италија, помеѓу другото, произлегуваше и од ставот дека фашизмот го реши "албанското прашање". Минувајќи ги воените години во услови на постојани пропагандни пораки за "нова", "голема", "етничка" и "територијална" Албанија, ова население и покрај политичката (фашисти и антифашисти), идејната (комунисти и други политички сили) и верската поларизација (муслиманство-христијанство) било под силна индоктринација за остварена национална држава. Таквата свест била голема препрека и на разгорувањето на антифашистичкото движење кај Албанците во Западна Македонија.
За време на постоењето на фашистичката творба "Шипнија", албанската интелигенција, која не била бројна, одиграла важна улога сред шиптарското малцинство во окупирана Вардарска Македонија, превземајќи ја врз себе улогата за "подигање на албанската национална свест". Со оглед на тоа што во Македонија имаше "многу мал број интелектуалци (од кои добар дел беа со окупаторот) оваа улога ја презедоа интелектуалците од Албанија, кои во суштина беа еден од најважните фактори сред шиптарското малцинство, а меѓу кои имаше извесен дел на напредни луѓе".
И покрај фактот што сред албанските интелектуалци во текот на Втората светска војна имало и "напредни луѓе", односно антифашисти кои го помагале НОД во Македонија, сепак "сите овие по прашањето на западниот дел од Македонија беа на истата линија со реакционерните учители, т.е. да западниот дел од Македонија требе да се обедини со Албанија". Овие интелектуалци, дојденци од Албанија "имаа голем одраз во албанските маси, а посебно помеѓу новата албанска интелегенција" која под нивно раководство се создавала во Македонија.
Според повеќето оценки на овој период, "албанските маси, особено во западниот дел - Тетово, Гостивар, Кичево и Дебар масовно биле опфатени од балистичкото движење на национална база за велика Албанија". Притоа еден дел од албанското население биле предводници на масите за создавање на "Голема Албанија" која им ја ветувале италијанските фашисти, а потоа германските, а најголемиот дел од масите, свесно или несвесно биле опфатени од националистичката еуфорија на таа идеја.
--- надополнето ---
Dali smeam da odam ponatamu
osleden tekst:
Албанците ги "чистат"Македонците од Западна Македонија уште од 1945
Пишува: Д-р Виолета Ачкоска, Филозофски факултет - Скопје
Од своја страна, КП на Албанија, формирана во ноември 1941 година, со очекување најпрво да се определи положбата на Косово и Метохија, но и на другите делови на "Голема Албанија", останала на позициите на албанските иредентисти и националисти. Критикувајќи го обединувањето на Албанија врз "фашистички основи", и според проекциите на Бали комбатар, Легалитет, Втората призренска лига и Независните националисти, кои повикувале на "етничка" Албанија, Енвер Хоџа го образложувал концептот на КПА со зборовите: "... ние не сме ни за голема нити за мала Албанија туку единствено за Албанија која како земја и нација ќе претставува единствена целина". Очигледно дека албанските комунисти биле опседнати од идејата за таквата Албанија, која ја негувале и во целиот повоен период. Сепак, во годините на вопоставувањето на картата на "анитфашистичкиот свет" во 1945-46 година, Енвер Хоџа не се обидел да го покрене прашањето за статусот на Косово и Метохија и на други тогашни југословенски делови (Западна Македонија) кои биле зацртани во картата на "Голема Албанија". Само благодарејќи на залагањето на комунистичкиот режим во Југославија, Албанија на Париската мировна конференција во 1946 година го избегнала статусот на соучесничка во кругот на фашистичките сили и била ставена во редот на земјите кои дале придонес во борбата против фашизмот. Како брзо да се заборавило на трагичните злодела на албанскиот окупационен режим и на неговите помагачи и експоненти.
Останувајќи под советскиот идеолошки чадор и несомнено под југословенска контрола, свесен за Сталиновата благонаклоност кон Тито дека може да ја "проголта" Албанија, Енвер Хоџа се притајува во своите националистички стремежи. Меѓутоа, југословенско-советскиот судар од 1948 година и политиката на Информбирото, делувале во правец на радикалната промена и на ставовите на Енвер Хоџа во однос на Тито и Југославија. Примајќи инструкции од Сталин, Енвер Хоџа ја критикува Југославија за империјалистичкото однесување кон Албанија и ја започнува повеќедецениската иредентистичка кампања со извиците: "Албанија на Албанците" и "Албанија е единствената религија на Албанците". Оваа политика имаше бројни следбеници и во границите на Албанија и особено надвор од неа, кои и по паѓањето на комунистичкиот режим на Хоџа се конзистентни во таквите определби. Во целиот период по 1948 година, Енвер Хоџа настапува со агресивна пропаганда против Југославија, уфрлуваќи бројни агенти на Сигурими во Македонија, распирувајќи ги "романтичните големоалбански идеи" од 19-от век. Дури, во 1961 година, југоловенската влада издава Бела книга во која ги внесува сите упади, убивства, погранични провокации и други антијуголовенски дејствија на албанските власти за периодот 1948-1961 година. Во 1959 година забележани се шовинистички настапи во Охридската околија кои се својата екстремност биле најизразени во Струшко и Дебарско. Дошло до судење на некои врбувани граѓани од НРМ во служба на албанската Сигурими. Во есента 1968 година се случија немири во Тетово и Гостивар под влијание на немирите на Косово истата година. Под паролата за употребата на албанското знаме беа јасно изразени сепаратистички тенденции на албанската народност во СРМ, според косовското сценарио.
А што се случуваше на етнички план во Македонија по завршувањето на Втората светска војна и прогласувањето на македонската државност, на 2 август 1944 година? Процесот на етничкото чистење на Западна Македонија, на штета на македонското население продолжува со несмален интензитет, без оглед на фактот дека сега тоа не се остварува под туѓински власти, туку во ослободената македонска држава. Паролата за братство и единство останува само парола бидејќи во тоа братство и единство се споиле луѓе и народи, политички и национални стремежи на кои, Македонија, таква каква што излегла од антифашистичката народноослободителна војна, не им била иста цел, нити им била некоја посакувана иднина. Сонот за "Голема Албанија", под патронатот на албанската држава, останал крајниот национален идеал на бројни политички сили на Албанците вон границите на Албанија, така што, во тие рамки, продолжува и процесот на албанизација на Западна Македонија. Наспроти Албанците, македонската раководна политичка структура и македонските политички сили, воопшто, од завршувањето на Втората светска војна па до денес, заробени во секојдневниот прагматизам, немаат консензус за една целосна национална програма ни обмислена (или реализирана) конзистентна популациона политика како нејзин составен дел, но и како програма за иднината.
6.
Во нашите историографски истражувања дојдовме до заклучокот дека, помеѓу другите, и неколку клучни причини, главно, во периодот 1945-1953 година, кога новата држава настојува да "воведе социјализам" со административен притисок, одат на рака на оваа перманентна и долгорочно осмислена програма на движењето за "Голема Албанија". Како најосновен и најбитен фактор кој предизвикал трајни миграции на македонскиот народ од Западна Македонија и тоа најпрво на релацијата село-град, а потоа и трајно иселување во странство, била аграрната политика, спроведувана во рамките на прифатениот советски модел на економска политика.
Една од мерките кои најдиректно и масовно го погодуваат македонското селанство и која во голем степен ја иницира депопулацијата на пасивните планински села била забраната за одгледувањето кози на територијата на НРМ која почнува да се спроведува од септември 1947 година. Во периодот од 1947 - 1949 година македонскиот селанец во планинските села води своевидна битка со државната администрација да ја сочува својата коза како еден од основните извори за прехрана на семејството. Козите биле уништувани масовно, без некоја посебна грижа за тоа што ќе биде со семејствата на кои тие им биле речиси единствен извор за прехрана (со месо, млеко и млечни производи), бидејќи селаните во најголем број случаи не добивале некој друг вид домашни животни како соодветна замена. Со акцијата за забрана на одгледувањето кози, бројот на козите во НРМ опаѓа од 516.831 во 1947 година на 41.671 во 1950 година.