Со поделбата на Македонија по Балканските војни, еден значаен дел од македонскиот народ остана во рамките на Кралството Грција и тоа главно во континенталниот дел на Егејска Македонија. За бројот на Македонците разни извори даваат разни податоци. Но, врз база и споредување на различни статистики, се доаѓа до заклучок дека на територијата на Егејска Македонија до 1912 година живееле околу 330.000 Македонци, потоа 315.000 Турци, 237.000 Грци, 68.000 Евреи, 44.000 Власи и 50.000 припадници на други народности.
Во текот на десетте години што следуваа по Балканските војни, поради теророт и денационализаторската политика на грчките власти, неколку десетици илјади Македонци беа принудени да ја напуштат Егејска Македонија и да бараат свој дом во соседните словенски држави. Бранот на бегалците беше ориентиран, главно, кон Бугарија, во која до крајот на Првата светска војна емигрираа околу 62.000 Македонци. Уште неколку десетина илјади Македонци беа преселени од Егејска Македонија во Бугарија врз основа на Грчко-бугарската конвенција за размена на населението, која претставуваше дополнување на членот 56 од Нејскиот договор за мир (потпишан на 27 ноември 1919 година во Неј на Сена) и конвенцијата Кафандарис - Молов од 9 јануари 1938 година.
Сепак, на територијата на Егејска Македонија остана едно компактно македонско население, кое имајќи ги предвид сите иселувања и природниот пораст - 1930 броеше околу 250-300 илјади. Според податоците што ги дава Димитар Јаранов, професор на Софискиот универзитет, на територијата на Егејска Македонија (без Солун, Халкидики и Кожанската област) во 1941/42 година имало 251.753 Македонци, кои наспроти масовното населување на грчките доселеници од Мала Азија (633.255 во периодот меѓу август 1922 и крајот на 1926) се' уште претставува значаен дел од населението на Егејска Македонија, односно 27,6 отсто на територијата без Солун, Халкидики и Кожанската област.
Ова население, меѓутоа, било подложено на еден процес на асимилација кој не избирал средства за остварување на целта. Под закрила на грчките власти, на територијата на Егејска Македонија беа организирани и дејствуваа разни националистички организации, како што беше „Еленомакедоники пигми“ („Грчко-македонска тупаница“), кои спроведуваа стравотен терор врз македонското население. Теророт врз македонското население достигна своја кулминација во времето на диктатурата на Метаксас, во периодот меѓу 1926 и 1940 година.
Обесправеноста на македонското население во границите на грчката држава било предмет на повеќе протести. Карактеристичен во тој поглед е уводникот на белградска „Политика“ од 24 јуни 1925 година, под наслов „Грчка нелојалност“ во кој пишува:
„Грчката влада не може да ни забележи што и' обрнуваме внимание на фактот дека словенските населби во Западна Македонија - 250 до 300 илјади луѓе - се најнесреќното национално јазично малцинство на светот, затоа што покрај имотната безбедност, што е сведена на нула, покрај личната безбедност што исто така е загрозена, оваа компактна маса денес нема ни една црква и ниту едно училиште на свој мајчин јазик, што го имало и под Турците...“
Поради критиките и притисоците за решавање на статусот на македонското малцинство, кое дојде до израз и во дебатите во Друштвото на народите, грчката влада преземаше некои чекори што оставаа впечаток дека е во тек спроведувањето на обврските што во поглед на малцинствата ги презеде со Севрскиот договор од 1920 година. Во таа смисла при крајот на 1925 година беше објавено формирањето на посебна комисија при Министерството за надворешни работи, со задача да се грижи за малцинствата. Речиси во исто време во Атина беше отпечатен и првиот буквар за употреба во проектираните училишта за Македонците, наречен „Абецедар“, печатен на латиница. Јазикот на овој буквар беше македонски, онаков каков што и денес е во употреба во подрачјето на Лерин и Воден, и претставуваше значајна индикација за расположбата во Грција во тоа време.
Букварот, меѓутоа, никогаш не беше употребуван. Тој на Грција и' послужи како средство за извесно амортизирање на притисоците однадвор, во што грчката политика покажа доста умешност, жртвувајќи ги често и своите влади за да добие во време.
Грчко-југословенските преговори во 1925 година доведоа до заклучување на низа договори, познати како Атински конвенции, а во нивниот состав се наоѓаше и посебна изјава за националностите, со која грчката влада ги призна Македонците како српско малцинство и се обврза да им обезбеди некои културно-просветни права. Но, десет дена по нивното потпишување, на 26 август 1926 година, владата на генерал Пангалос беше соборена - со главен мотив дека премногу и' попуштила на Југославија - а грчкиот парламент потоа одби да ги ратификува спомнатите спогодби.
Најголемиот дел на македонското население од Егејска Македонија ја зачува свеста за својата национална припадност и во текот на Втората светска војна, а уште повеќе во текот на Граѓанската војна во Грција (1946-1949), на недвосмислен начин ги изрази своите чувства. Во овој период Македонците од Егејска Македонија масовно беа вклучени во вооружена борба, во која националноослободителниот елемент (покрај класно-социјалниот) беше доминантен во определувањето. Затоа, иако во вкупното население во Грција, македонското малцинство претставуваше десетти дел, секој трет припадник на Демократската армија на Грција (ДАГ) беше Македонец.
По поразот на ДАГ, во 1949 година, Македонците станаа предмет на прогони во Грција. Неколку десетици илјади Македонци, меѓу нив голем број деца, беа принудени да избегаат во соседните земји, а потоа беа распрснати речиси по сите источноевропски социјалистички земји. Оние што останаа на територијата на Егејска Македонија беа подложени на нови мерки на притисок - одземање државјанство и конфискување на имотот, постојани сослушувања и закани, економска политика што ги тераше кон емигрирање и друго - и врз сето тоа една интензивна активност на психолошки план, која имаше за цел кај Македонците да создаде чувство на несигурност.
Денес Грците го негираат постоењето на македонското национално малцинство во Егејска Македонија, дозволувајќи како можност да постојат само Грци кои говорат словенски јазик („славофони“). Неофицијално се наведува дека во оваа категорија спаѓаат близу 40 до 60 илјади луѓе, но - иако зборуваат словенски јазик - ним им се припишува грчка национална свест.
За разлика од овие грчки тврдења, годишниот „Американски алманах“ за 1972 година, излезе со процена дека во Грција има 140.000 Македонци. Нашите согледувања, базирани врз податоците на бројниот состав на населението во Егејска Македонија во времето на Балканските војни - земајќи ги предвид сите можни иселувања, политички и економски - водат кон процена дека во Егејска Македонија се' уште живеат околу 250 до 280 илјади Македонци. Постојат низа градови во кои соодносот на населението е 50:50, додека голем број села се населени исклучиво со Македонци, или има по неколку грчки семејства. Според тоа, може да се говори за компактно национално малцинство, а не за етнички групи.
Официјалната грчка политика, инаку, денес манипулира со тврдење дека по три мировни преговори (потпишани меѓу 1912 и 1945), Југославија има мошне слаба аргументација за поставувањето на прашањето за положбата и правата на македонското национално малцинство во Егејска Македонија. Сепак, постојат два договора на кои ние можеме да се повикуваме.
Со Севрскиот договор од 1920 година, кој Грција го потпиша со Англија, Франција, Италија и Јапонија (како претставници на Антантата), грчката држава е обврзана да ги заштити националните малцинства што останаа на нејзина територија по Првата светска војна. Одредбите на овој договор беа ставени над грчкото национално законодавство и Грција не можеше да ги менува со своите внатрешни прописи.
Потоа, иако нератификуван, протоколот за националностите што влегуваат во рамките на Атинските конвенции од август 1926 година претставува правна основа врз која може да се повикува Југославија.
Постојат, исто така, две карактеристични изјави на грчки официјални претставници, во случајот претседатели на владите. Елефтерос Венизелос, на пример, на конференцијата за печат од 11 октомври 1930 година, кога изјави: „Прашањето за македонското национално малцинство во Грција ќе биде решено и јас ќе бидам првиот во Грција кој ќе се ангажира за отворање македонски училишта, ако народот го сака тоа “.
Маршал Папагос, на конференцијата за печат во Хаг, во 1954 година, исто така, рече дека во Грција постои „погранично словенско малцинство“.
Комунистичката партија на Грција, од своја страна, секогаш го признавала постоењето на македонското национално малцинство во рамките на грчката држава, а во еден доста долг период се залагаше и за негово право на самоопределување, односно отцепување од грчката држава. Во текот на Граѓанската војна во Грција, кога на територијата на Егејска Македонија постоеја организации на Македонците (НОФ, АФЖ, Младинска организација и други), КПГ јасно се искажа во прилог на посебноста на македонската нација.
Репатрирањето на политичките емигранти од Граѓанската војна претставува мошне актуелно прашање за грчката политика. Во тек е континуиран притисок врз владата на Караманлис за побрзо донесување закон со кој би се регулирала оваа материја, а во тој притисок - изразен и во купиштта писма што секојдневно се испраќаат до владата од роднините на бегалците - се вклучени сите леви политички движења и една поширока граѓанска структура, демократски ориентирана.
Од околу 100.000 лица кои потпаѓаат под категоријата политички емигранти од Граѓанската војна во Грција, околу 65 отсто се Македонци, другите се Грци. Во Македонија живеат околу 50.000, од нив само неколку стотина Грци, а другите се распрснати по источноевропските социјалистички земји.
Нашата појдовна основа е залагањето за еднаков, недискриминаторски однос на грчката држава кон Македонците кои ќе се определат, на доброволна основа, за репатрирање во Грција. Од грчка страна, меѓутоа, се забележува настојување да се изнајде решение кое би ги заобиколило Македонците.
Постои мислење дека 1959 година, кога беше потпишана Спогодбата за малограничен промет, Грците ја сметале како еден вид своја концесија кон Југославија поради поддршката околу Кипар. Нејзината примена, исто така, беше дозволена откако во пограничните подрачја беа извршени низа подготовки, вклучувајќи и „заклетви“ по селата, во текот на кои Македонците беа принудени свечено да се обврзуваат дека повеќе нема да зборуваат на својот мајчин јазик, туку само на грчки.
Обновата на малограничниот промет на лица, а и евентуално воведување пограничен промет на стоки (често предлаган од наша, но никогаш неприфатен од грчка страна), претставува наш посебен интерес. На тој начин се обезбедува комуникација со дел од македонското национално малцинство во Грција, и тоа со оној дел што останува настрана од можните врски што ги овозможува масовниот туризам во поново време, во рамките на кој околу 100.000 Македонци ја посетија Грција минатата година!
За топонимите:
Тодор Христов Симовски вели дека од нејзиното формирање како држава во 1830 година Грција се нашла во непријатна ситуација поради многуте негрчки, пред се' словенски имиња на нејзината територија. Странски научници дури тврделе дека Грците немаат никаква врска со античките Грци и претставуваат сосема друга раса и дека се мешавина на многубројното население што живеело на тие простори. „Покрај многубројната историска фактографија, странските научници се повикуваа на топонимите, кои претставуваа сериозна аргументација за нивните тврдења“, пишува Симовски во „Населените места во Егејска Македонија“, сеопфатно истражување во кое, како што вели академик Ташко Георгиевски, со филигранска прецизност и јасност зборува за географската местоположба на населените места во коишто живееле Македонците и за судбинските пресвртници во текот на временските периоди исполнети со принудни иселувања.
Уште во 1909 година до кралот Георги Први бил поднесен посебен извештај во кој се нагласувала потребата од итно формирање специјална комисија која треба да подготви план за преименување на населените места и другите топоними кои не се од грчко потекло. За официјална Атина проблемот со имињата станал уште посложен кога по Балканските војни освои нови територии на кои Грците било во малцинство, а преовладувало македонското и турското население. Во Егејска Македонија топонимите каде што претежно живееле Македонците биле словенски, а таму каде што најмногу имало Турци - турски.
„Стануваше сосема јасно дека Грција навлезе, односно присвои територија која ниту етнички, а уште помалку географски и историски и' припаѓаше“, подвлекува Симовски. Според неговите истражувања, тогаш во Егејска Македонија од вкупното население само 10 отсто биле Грци.
