А штом имаше балисти, четници, усташи и комунистически партизани, зошто немаше и посебно македонско движение?
Народно-ослободителната борба
Споменик на ослободителите на град
Скопје,
Република Македонија.
Народно-ослободителната борба (НОБ) на Македонија е вообичаениот термин за борбата за ослободување на Македонија од окупаторските сили во текот на
Втората светска војна. НОБ започна на
11 октомври 1941 година, со нападот врз бугарската полициска станица во Прилеп („участокот“, сега Меморијален музеј „11 Октомври“), а заврши со ослободувањето на
Тетово на
19 ноември 1944 година.
Почеток на бугарската окупација
На
19 април 1941 г. при навлегувањето на бугарските единици во
Струмица, Месниот комитет на КПЈ организирал масовни демонстрации со учество на неколку илјади граѓани, кои покрај другите, ги извикувале паролите
Да живее слободна Македонија,
Долу шпиони, и пееле македонски револуционерни песни.
На
1 мај 1941 г. во центарот на Скопје, на така наречената дивизиска зграда, било истакнато
македонско црвено знаме.
Во текот на мај 1941 г. месните комитети на КПЈ во
Прилеп,
Битола,
Скопје и во други градови организирале ослободување на видни патриоти од затворите, ги отворале државните магацини од кои стоката ја криеле во скривниците, се организирало криење на војници и на офицери од кралската југословенска војска, како и на македонски патриоти за да не одат во заробеништво.
Бугарски акциони комитети[1][2] настојувале да организираат свечени дочеци на бугарската
ослободителна војска.
Политика на бугарската Влада во Македонија
Со потпишувањето на
Спогодбата Кладиус -
Попов бугарската Влада се обврзала да обезбеди работна сила за рудниците во Македонија, кои биле под управа на Германците.
За тие потреби било ангажирано месното население.
Само во 1942 г. во 700 македонски претпријатија, кои работеле за германски потреби, на присилна работа биле ангажирани 14.000 луѓе.
Освен во месните претпријатија се вршела интернација на македонското население во
Германија,
Италија и во
Бугарија, и тоа по групи (работни дружини).
Група бугарски полицајци позираат пред исечени глави на македонски партизани во прилепско во 1942 година.
Во Германија и Италија биле упатени 19.000 луѓе, а во Бугарија 25.000, па со наведениве 14.000 ангажирани во македонските претпријатија, вкупно 58.000 лица од Македонија биле во интернација.
Покрај интернацијата, бугарската окупаторска власт вршела масовни иселувања на населението.
Почнала со иселувањето на
Србите колонизирани во 1918 г., а до декември 1941 г. иселиле 26.451 Србин, со цел да се создаде чиста
бугарска етничка територија.
По различни основи само до март 1942 г. од Македонија иселила 56.000 лица.
На почетокот на војната, односно од април 1941 г. до средината на 1943 г., во Вардарскиот дел на Македонија биле ангажирани Петтата бугарска армија во состав од две дивизии и бројна жандармериска сила, една италијанска дивизија, еден германски полк и бројни балистички, квислингшки и колаборационистички сили. Во Егејскиот дел на Македонија биле ангажирани еден бугарски корпус, една германска и една италијанска дивизија.
Во 1943 година во Вардарскиот дел на Македонија, Бугарија испратила уште 1 дивизија (17.) и 2 полка од 29. дивизија, 2 баталјона за обезбедување на железничко-патните правци и бројна жандармерија.
Вкупно, во Вардарскиот дел на Македонија, во 1944 г. имало околу четири бугарски дивизии.
По капитулацијата на Италија пристигнале две германски дивизии и се зголемиле балистичките сили на околу 15.000 луѓе.
Во Егејскиот дел на Македонија бугарската влада ангажирала четири дивизии, а Германците испратиле уште 2 дивизии.
Вкупно, на етничката територија на Македонија во втората половина на 1943 г. и во текот на 1944 г., биле ангажирани 8 бугарски, 4 германски и 1 балистичка дивизија и повеќе самостојни и специјални бугарски, германски, квислингшки и колаборационистички сили.
Создавање на Народноослободителната војска
Во Прогласот на ПК КПЈ за Македонија од 15.2. 1943 г., се истакнува:
Создавајте ја својата македонска народноослободителна војска.
Во Прогласот на ЦК КПМ од јуни 1943 г. пишува:
Создавајте ја македонската народноослободителна војска.
Создавање на партизанскиот батањон Мирче Ацев во 1943 година.
Во Прогласот на Поверенството на ЦК КПЈ од август 1943 г. се вели:
Народот, селаните, работниците, граѓаните, младината, обединети во народноослободителниот фронт и во своја македонска народноослободителна војска.
Во Приговорот на
АНОК јасно се истакнува дека обединувањето на Македонија може да се изврши само во една
балканска федерација,
а не во Југославија.
Партизанскиот облик на вооружена борба преовладувал до средината на 1943 г., кога биле формирани поголеми воени формации кои имале маневарски карактер, а сепак организациски биле хомогени и неспоредливо поквалитетни од партизанските одреди.
Примената на комбиниран облик на вооружена борба почнала во втората половина на 1943 г.
Тоа се поклопува со формирањето на првите крупни маневарски единици баталјони и бригади на македонската војска.
Силни удари по комуникациите и упориштата на противникот при извлекувањето на германската група армии Е од
Грција кон север; разбивање, отсекување, обиколување и уништување на посилни непријателски формации;
Неофашизмот стана официјана политика веќе.
На 25 август 1944 година, Втората МНОУБ, Деветтата и Десеттата МНОУБ во село Шешково, Тиквешко ја формираат Првата македонска и 41. Југословенска дивизија. Бригадата водела борби во Тиквешко, Прилепско, Кичевско, а на 19 декември 1944 година била во Тетово и броела 2 312 борци и раководители. Пред да тргне на Сремскиот фронт на 7 октомври 1945 година за командант на бригадата бил поставен Пецо Гудев, а за политички комесар Ристо Стојановски - Железни. Бригадата стигнала во Стара Пазова на 15 јануари 1945 година и влегла во 48 дивизија на 15-ти ударен корпус. Бригадата се вика Тиквешка, бидејќи раководството и борците во поголем број биле од Тиквешијата. Бригадата водела борби на Сремскиот фронт против германските фашистички окупатори сè до завршувањето на војната сè до Целје во Словенија. Бригадата придонела за ослободување на земјата, а дала голем број на жртви, но и 11 народни херои. Бригадата по ослободувањето била одликувана со Орден за заслуга на народот со златен венец и Орден на братство и единство со златен венец.
