Англиската археологија за Словените на британските острови
Saturday, 5. May 2007, 15:38:12
Мирољуб Зариќ
Српскиот писател Милош Црњански во периодот од 1941 до 1965 година живеел во Лондон и утврдил дека на британските и ирски острови има голем број словенски топоними од праисторијата и Стариот век. Топонимите се веродостојна и неретко единствена сочувана историска граѓа што сведочи за постоењето на еден народ на одреден простор и дава и други податоци за науката. Повеста учи дека поробувачите секогаш настојувале да ги искоренат топонимите на поробените народи. Во Словенија во текот на многувековното ропство под австриското царство словенската топонимија била во целост заменета со германски називи. По падот на царството 1918 година биле повратени словенските топоними. Колку тоа ги засегнало експанзионистичките великогермански апетити сведочи повикот на Хитлер од окупираниот Марибор припоените краишта на Словенија повторно да бидат погерманчени.
Односот кон топонимијата и јазикот воопшто е показател на животоспособноста и творечките можности на секој народ. Ова е од битно значење за опстанок на малобројни народи како што е македонскиот, особено во услови на глобализацијата. Како стојат работите со топонимијата во Република Македонија доволно е да се погледаат законот за утврдување на македонско-српската државна граница во делот кон покраината Косово и Метохија и законот за општините, кои беа објавени во Службен весник на РМ.
Секој јазик според особините и традицијата ги приспособува изговорот и писмениот облик на топонимите од друго јазично подрачје. Неприфатливо е домородните топоними да се заменуваат или преведуваат на други јазици. Не се почитува традицијата на македонскиот јазик на употребата на топоними од други јазични подрачја. Така, на пример, традиционалниот облик Вилна за главниот град на Литванија е напуштен и денес се употребува во обликот Вилњус. Исто се случува и со традиционалните називи Цариград и Петроград, кои се заменети со Истанбул и Санкт Петербург. Посебна приказна е недоследноста во употребата на топонимите во пиринскиот, егејскиот и малопреспанскиот дел на Македонија.
САВА, ТИСА, ТАМИШ, ТАРА, ДРИНА И ШАР
Во британските архиви и библиотеки Црњански пронашол голем број летописи, стари мапи и податоци за обичаите и уметноста во Велика Британија и Ирска во првите векови на новата ера. Истражувањата укажувале на истоветноста на древните жители на Британија и на Ирска од една и на Балканот од друга страна. Називите на британските планини, езера, реки, потоци и населби имаат имиња истоветни или слични со оние на словенските простори на Балканот: Сава, Драва, Тиса, Тамиш, Тара, Дрина, Коритник, Ком, Дервент, Луг, Ведура, Видуа, Балтија, Шар, Вран, Дева, Северн итн. Црњански открил дека и на соседниот француски брег, особено во покраината Бретања, има голем број словенски топоними истоветни или слични со оние на Балканот: Брест, Дрина, Свердол, Вран, Вечан, Бреге, Новар... Градот што денес го носи името Солсбери, блиску до прочуениот праисториски Стоунхенџ, на старите мапи е запишан како: Сорбиодун, Сорба, Сербола, Сорбиакум и тн. Покраината во која се наоѓа Стоунхенџ своевремено била наречена Вилчи, по името на словенскиот народ што ја населувал. Старото име на покраината Велс било Венедотија, по името на словенското племе Венети, првите жители на Венеција, по кои е наречен градот и истоимената покраина во денешна Италија.
Во Шкотска, Велс и Ирска Црњански утврдил појава на имињата на следните словенски племиња: Бодуни, Добуни, Думани, Корнови, Корни, Корнути, Бориштени, Горичани, Луги, Ладени, Мијати, Рутени, Морини, Морави.
ПОЛИТИКАНТСТВО НА ЗАПАДНАТА ИСТОРИОГРАФИЈА
Црњански бил ученик на професор Милое Васиќ, првиот истражувач на 7 илјади години стара словенска култура на археолошкиот локалитет Винча. Стекнатото знаење и искуство му овозможиле со сигурност да заклучи дека на британските и ирски острови сведоштво за себе не оставила некоја неодредена словенска маса, зашто се јасни и препознатливи трагите на древните Срби и на други словенски народи од Балканот. Во Лондон Црњански ги споредувал резултатите до кои доаѓал во истражувањата со трудовите на британските и ирските историчари. Неговите заклучоци за Србите и другите словенски народи на тие простори ги споделувале познати истражувачи на двете земји.
Знаејќи ги службените ставови на историографиите на западноевропските земји по прашањата за прататковината на Словените и словенските антички и средновековни држави, Црњански укажал дека има премногу политикантство по овие прашања. Како пример на политикантство во науката ги истакнал толкувањата на лорд Актон. Тој стравувал од можноста да бидат прифатени фактите кои говорат дека Словените се можно праисториско и античко население на британските и ирски острови. Поради тоа пишувал дека словенските народи се нестабилни и неспособни да создадат држава. Словените, според Актон, го населиле Балкан со „инфилтрирање„, не како освојувачи, туку како сонлива, спора, селанска толпа.
Лордот- укажал Црњански, нема објаснувања зошто и како Словените во тие дамнешни времиња ги напуштиле претходните станишта на Балканот и се населиле на британските и ирски острови, илјади години пред создавањето на англискиот народ. Актон исто така не дава објаснение како Словените успеале да го направат тоа, ако биле „сонлива селанска толпа„, кога науката добро знае дека селаните не ги напуштаат лесно своите ниви. Англискиот лорд не дава објаснување ниту за тоа како „сонливата„ и „недржавотворна толпа„, во опасно опкружување какво што бил Балканот во Стариот и во Средниот век, создала повеќе свои држави. Македонскиот народ, на пример, кон крајот на 11 век
го создал пространото Самуилово царство.
Црњански посочил и на небулозните тези на одделни словенски историчари според кои Словените се населиле на Балканот во еден голем и крвав поход, истребувајќи го пороманетото население од Босфор до Трст. Но, притоа, немаат ниту еден сигурен извор за ваквите тврдења.
Збрката меѓу археолозите на Британија, Ирска и Франција сврзана со древното словенско културно наследство на тие простори- бележи Црњански, е целосна: еднаш го припишуваат на Словените, друг пат на Вендите, Скитите, Сарматите, Илирите... Како да не се работи за еден ист народ. Западните истражувачи не се осмелуваат да објаснат дали се во прашање Словени со ист јазик и култура но со различни имиња, свои и туѓи, или се во прашање различни етнички групи со уедначена словенска култура. Црњански истакнува дека единствено нешто за што западните историчари се согласуваат е фактот дека топонимите на британските и ирските острови, во Бретања и другите краишта на Франција се словенски.
СЛОВЕНИТЕ ЖИТЕЛИ НА БРИТАНИЈА ВО ПРАИСТОРИЈАТА
Одделни англиски археолози врз непобитни материјални докази одамна заклучиле дека Словените се староседелци на Западна Европа. Дел од нив докажувале дека Словените од Западна Европа, особено од Британија, одржувале тесни врски со словенските заедници на Балканот и други краишта на Европа. Англискиот археолог Мина смета дека нема никакво сомнение дека Венетите (Вендите) се Словени. Таквите сознанија најупорно ги има афирмирано истакнатиот англиски историчар Гордон Чајлд. Во тоа доследно го поддржувал англискиот биолог Ј.Б.С.Холдејн, кој во многубројни научни трудови укажувал дека во праисторијата Британија била населена со Словени од просторите на поранешна Југославија. Овие научни сознанија, меѓутоа, не биле прифатливи за службената англиска историографија. Археологот Џекета Хокс, во тоа време една од авторитетите на службената англиска археологија, ваквите научни заклучоци на своите англиски, шкотски, ирски и велшки колеги остро ги нападнала. Но и покрај нејзините остри напади одделни истражувачи продолжиле со факти да докажуваат дека населението на Британија во дамнешните времиња било словенско. Ваквото гледиште тие најчесто го имаат поткрепувано со изобилството словенски топоними, откриените артефакти и записи на разни летописци. Ирскиот археолог Мек Алистер врз основа на вакви факти укажувал на длабоката древност на врските меѓу словенското население на Балканот и на Британија, истакнувајќи дека културниот центар на нивната заедничка цивилизација бил во Винча кај Белград.
Славниот археолог професор Стјуарт Пигот, професор на Шкотските универзитети не само што ги потврдил наведените откритија, туку ги дополнил со откритие на рани литерарни траги на врските на Шкотска со Илирите. Покрај цивилизациските врски на Балканот и Британија во бронзеното доба Пигот го додава и тврдењето дека и древната цивилизација Микена имала блиски врски со словенското население на британските острови. Најзанимливата поединост од истражувањата на Пигот се однесувала на пронајдените скулптури за кои Црњански укажува дека најмногу потсетуваат на старословенски скулптури откриени во Полска, како и на српските стеќци.
Науката има докажано дека основачот на историографијата хеленскиот историчар Херодот (околу 484 - 425 п.н.е.) воедно е и родоначалник на словенската историографија зашто оставил први податоци за Словените. Прочуениот хеленски историчар и географ Страбон (околу 63 година п.н.е.- 24 година н.е.) има запишано дека во 5 век п.н.е. установите во Тракија биле многу слични со оние во Британија.