Со оглед на тоа дека првпат налетувам на ваков текст, посебно внимание ми привлече фактот дека она што е напишано во него пред 100 години е истото она што и денеска се случува со Македонија и проблемите со нејзините соседи. Нема повеќе да коментирам бидејќи не сум многу запознаен со овој човек и незнам колку е точно ова што е напишано од/за него па ќе оставам некои поквалификувани од мене да прокоментираат колку е ова веродостојно.
ШТО НАПИШАЛ РУСКИОТ СЛАВИСТ ВО 1928?
Державин: Рацете подалеку од Македонија!
Неопходно е енергично да му се стави крај на ова варварство, да му се помогне на македонскиот работен народ да се ослободи од своите насилници, тие да се удрат по рацете, но да се удрат така што засекогаш да го заборават дури и патот што води кон Македонија, која треба да се воспостави во нејзините законски и природни граници и права и да се внесе како рамноправен член во трудовото семејство на ослободените народи на Европа!
Николај Севастјанович Державин (1877-1953), истакнат руски славист, историчар и литературолог, професор по славистика, кај нас е познат како еден од научниците што во бугарско-српскиот спор во врска со македонското прашање стоел на бугарски позиции, сметајќи дека Македонија најнепосредно историски, племенски и јазично е поврзана со Бугарија. Но, така размислувал пред Балканските војни. Откако навлегол малку подлабоко во истражувањата за Балканскиот Полуостров, во 1928 година напишал – рацете подалеку од Македонија!
Добрите соседи
Н.С. Державин
„Што, всушност, претставува Македонија? Според едногласните искажувања на сите патеписци и на компетентните познавачи на Македонија, таа е богато надарена земја, со прекрасна природа, со благодатна и здрава клима, со извонредно плодна почва, со мошне поволна положба на еден од поважните патишта на светската трговија, се простира на 60.000 квадратни километри, на кои живеат 2,25 милиони разноплеменско население... Таа е сместена во централниот дел на Балканскиот Полуостров.
Но додека Македонија веќе 25 години ги чека фамозните реформи, додека нејзиното христијанско население гине под гнетот на муслиманското ропство и на турските безредија, соседните народи на Македонија ги усовршуваат своите усилби да го завладеат ова вкусно парче, и усилбите на овие добри соседи со уште потешки последици се истураат на незаштитеното македонско население“, пишува Державин пред Балканските војни, прецизно детектирајќи ги добрите соседи и нивните апетити – Грција, Србија и Бугарија.
„Грците во своите раце ги имале и црквата, и училиштето, и целокупниот културен живот, наставата во училиштата се одвивала на грчки јазик, богослужбата се вршела на грчки јазик, иако Грци живееле само во јужниот дел на Македонија и сочинувале само незначителен процент од целокупното население. Откако ја подготвиле почвата, тие веќе мечтаеле за присоединување на Македонија и само чекале кога ќе чукне часот на паѓањето на Турција, цртајќи си прекрасна слика за обновување на Византиската Империја, а во меѓувреме трошејќи огромни средства за грчката пропаганда и играјќи пред Турција улога на верни пријатели“.
Ова е дефиницијата на Державин за грчката политика.
„Но со признавањето во 1870 година автономија на бугарската црква, во Македонија почнува брзо да расте бугарската пропаганда, која во црквата и во училиштето тука нашла за себе прекрасно орудие, а во самиот народ, продуховен со чувство на крвно сродство, прекрасна почва за свое ширење и успеси. Обилните бугарски пари му дошле напомош на ова „свето дело". Грчката Македонија се претворила во „бугарска" Македонија, но Грците активно го продолжувале своето дело, без да се срамат од какви било средства, сè до поткажувања и поткупувања на турските власти“.
Ова е сликата за активностите на бугарската пропаганда на македонска почва.
Во тоа време, грчките податоци велеле дека бројот на Грци во Македонија изнесува 1.162.000 лица, а Бугари има само 513.000. За Бугарија податоците биле обратни - Бугари има 1.235.000, Грци само 229.000. Српските статистики набројуваат само 201.000 Грци, Бугари само 57. 600 души, но затоа Срби - 1.686.000. Според бугарските податоци, бројот на Србите во Македонија не е поголем од 500 души.
И третиот сосед на Македонија, Србија, фрлала големи парични средства. И Србите почнале да градат свои училишта, да привлекуваат во нив деца, да сеат непријателство спрема Бугарите, да создаваат своевидна статистика, прикривајќи ги со неа своите очигледни цели и стремежи.
„А врз сите овие меѓународни аспирации, како Дамоклов меч, виси угнетувањето на незаштитената Македонија од Турската Империја“, напиша Державин пред Балканските војни.
Македонскиот јазол
Прва светска војна на Балканот
А еве ги ставовите на Н.С.Державин за суштината на македонското прашање искажани многу години подоцна, во 1928 година, во статијата „Македонскиот јазол“.
Сè додека, почнувајќи приближно од почетокот на минатиот век, Балканскиот Полуостров сè повеќе и повеќе навлегуваше во кругот на интересите на меѓународниот капитал и меѓу месните националности сè повеќе и повеќе растеше и се зацврстуваше градската трговска буржоазија, среде овие националности сè повеќе растеше и се зацврстуваше националноослободителното движење. Основните пароли на ова движење беа наметнати од „ослободителната” филозофија на 18 в. и тие главно се состоеја од три основни тези: национално обединување, културна преродба и политичко ослободување. Овие тези, како што е познато, се наоѓаат и во основата на сета литературно-општествена и политичка дејност на тројцата најголеми водачи и инспиратори на националната преродба, какви што се: кај Бугарите и кај Македонците – Паисиј Самоковски (род. ок. 1720 год.), кај Грците – Кораис (1748-1833) и кај Србите – Доситеј Обрадовиќ (1739-1811). Истите овие тези потоа влегоа во основата на сета национална политика на балканската либерална буржоазија и на нејзината долгогодишна и упорна борба со турскиот апсолутизам во име на интересите на својата национална преродба и политичка слобода. Но мора да се признае: на таа борба балканската буржоазија во своето време ѝ даде многу енергија и сили и пред да успее да поднесе на нејзиниот олтар многу жртви, со помали или поголеми успеси, за делумно да ги реализира своите идеали. Во историјата на Бугарите и на Србите целиот 19 век е исполнет со борба; со неа тие влегуваат и во 20 век, бидејќи 19 не им го реши проблемот на „националното” обединување; со нејзините пароли се определи и нивното учество во империјалистичката војна од 1917-1918 година.
Јас овде нема да зборувам за тоа дека во изминатите повеќе од сто години од времето на првото појавување на балканската буржоазија на историската арена нејзината физиономија денес, се разбира, значително е изменета: од трговска, таа се претвори во индустриска; веќе не се потребни готови стоки и повеќе се потребни суровини, а тоа значи и проширување на нејзините територии; пласман на нејзиното производство и освојување на нови пазари; зголемување на нејзиниот обртен капитал, што значи и сојуз со европските банкари... Но ако јазикот на економијата се преведе на попростиот, иако, можеби, не секогаш поразбирлив јазик на политиката, лесно ќе се увериме дека старата и во свое време прогресивна парола за „национално обединување” сега е прекрасно искористена од балканската буржоазија во сосема други, современи услови на стопанскиот и политичкиот живот на Балканскиот Полуостров и меѓународните односи, отколку што било тоа пред сто години, и е искористена токму за нејзините класни интереси, за зацврстување на својата економска база и својата политичка превласт.
Националните копнежи на балканската буржоазија
Разурната Битола по Првата светска војна
Еве зошто Македонија, која, во споредба со другите балкански народи, најмногу задоцни со своето ослободување од турскиот апсолутизам и која по неговото пропаѓање се најде опкружена со економски и практично посилни соседи во состојба на рес нуллиус, почнувајќи од 70-тите години беше под вкрстениот оган на борбата на балканската буржоазија за „национално обединување”.
Балканската буржоазија е настојчива и упорна во својата борба за “националните копнежи”. Таа ги мобилизира сите средства и сили за да ги постигне своите цели и да ја слави својата победа, научно да го докаже и лингвистички, етнографски и историски да го оправда своето право на насилство. И услужната наука брза да истрча напред и да докаже дека Македонците се автентични Срби, или автентични Бугари, или дури автентични Грци, а ако не се ни тоа, ни другото, ни третото, во секој случај не се Македонци, туку општо – народ што не се сеќава за своето потекло, поради што тој не треба да има ни свој национален јазик, ни своја национална култура, а уште помалку своја сопствена државност.
Зошто им се на Македонците сите тие ситници кога тие прекрасно зборуваат бугарски, српски, грчки; кога тие можат да учат во кое и да е училиште – бугарско, српско, грчко, чувствувајќи се секаде во својот национален елемент; кога тие можат слободно да ги користат сите благодати на која било, веќе готова државност – бугарска, српска, грчка, ослободувајќи се со тоа од излишните грижи и од товарот да создадат своја сопствена национална државност, и сл.
Но најлошо од сè е тоа што балканската буржоазија, силна со своите средства (пари, печат, наука, уметност, црква, администрација), владее врз умовите на своите потчинети работни маси, создава масовна психоза за „национални завети”, „национално обединување”. Развратувајќи ги тие маси, таа упорно им сугерира религиозна екстаза пред овој надуен фетиш и ги води во борба во име на неговата победа; таа беспоштедно го спречува секое спротивставување на своето насилство и секој отпор на своите освојувачки стремежи, кои таа ги нарекува „национални завети”, и масовно го уништува селското население на Македонија, кое не сака да се помири со нејзиното насилство.
Оправдан презир кон Европа
Еве во што е трагедијата на Македонија и на нејзиниот народ. Еве во што е суштината на најголемата од сите современи народни несреќи што ги преживува од година во година и од ден на ден во текот на повеќе од половина век македонскиот народ! Еве во што е суштината на „македонскиот јазол”, кој мора неодложно и по секоја цена да биде решен, ако не во име на елементарната човечност и право, тогаш во името на животните интереси за регулирање на сложените меѓународни меѓусебни односи на Полуостровот, кои го стопираат напредокот на неговиот стопански развиток и кои го оставаат да го растргнат европските банкари и шпекуланти.
За жал, сличните прашања во наше време не се решаваат ни со „меѓународни” договори, ни со циркулари, ни со чија било добра волја: тие се решаваат со поинакви, посериозни и поефикасни методи.
Во секој случај, несомнено е едно: состојбата на работите во Македонија е неподнослива, одвратна, недопустлива. Таа го навредува нашето достоинство и кај трудбениците на Македонија предизвикува оправдан презир кон нас, луѓето на европската наука и просвета, кои се фалат со својата цивилизација и во исто време се немоќни да направат што било за да се запре систематското истребување пред наши очи на еден цел народ!
Неопходно е енергично да му се стави крај на ова варварство, да му се помогне на македонскиот работен народ да се ослободи од своите насилници, тие да се удрат по рацете, - рацете подалеку од Македонија! - но да се удрат така што засекогаш да го заборават дури и патот што води кон Македонија; таа да се откине од грабливите канџи на експлоататорите; да се воспостави во нејзините законски и природни граници и права и да се внесе како рамноправен член во трудовото семејство на ослободените народи на Европа!...
(Документите се наоѓаат во Државниот архив на Македонија)
