Егзодусот на Македонците од Грција

[@cool@]

Вторијат син на фамилијата, Христо, се занимава с'с земеделие и скотов'дство, а третија – Атанас учи в гр.Плевен. За крат'к период от 1900 год. до избухването на Балканската војна 1912 год., фамилијата закупува земеделски имоти, к'шти, градини, гори и лозја около 500 дка. Освен, че е учител, Илија става и кмет на селото доста години. През 1925 год. селото го сполетјава беда -изгарја училиштето. Тук проличава благотворителността на Илија Минчев, којто дарјава собствен парцел от 3 дка. за направата на новото ни училиште. Това става в периода на неговото кметуване. И така през 1927/28 год. селото ни има ново училиште и п'рви прогимназиален клас.

През следваштата 1929 год. е построен скотов'ден дом, в с'седство на којто са направени две стаи за кметството на селото ни. С голјама штедрост, доброта и благородство Илија Минчев се раздаваше за селото ни и за жителите му. Тази фамилија остави трајни следи в обштеството. Тја внесе много колорит и много добродетели. В неја неграмотни хора нјамаше. Тја даде на обштеството ни икономисти, инженери, агрономи, учители, военни, прависти, хора на изкуството. Наследниците на Илија Минчев живејат предимно в Софија.

В Гостилја остана да живее един от синовете на Илија Минчев - Стефан. Изклјучително трудолјубив земеделец и животнов'д. Както преди 9.IХ.1944 г. така и след основаването на ТКЗС, тој беше неуморен труженик в земеделската работа. За неговата с'пруга, стринка Маријка, работата не се делеше на м'жка и женска, а се в'ршеше с много ус'рдие и лекота от неја. Тјахното трудолјубиво семејство отгледа и в'зпита две деца: Невена - икономист и Минчо - инженер. Те от своја страна с'здадоха семејства с достојни за тјах партньори и се реализираха в обштеството.


През 1963 г. отчуждиха дома на фамилија Минчеви и чичо Стефан замина за Софија, к'дето изживја остат'ка от живота си. След вр'штане на земеделските земи неговија син Минчо си купи к'шта в Гостилја и сега неговото семејство и с'пругата му Вера обитават своја дом.
Наследник на тази фамилија е Методи Минчев - адвокат по граждански дела. Тој се отличаваше с'с својата колоритност, всеотдајност и трудолјубие. На много банатчани, преселили се в Софија, тој е помогнал с жителство, с жилиште или с работа. Неговите наследници - двама сина, са јуристи. Михаил - покојник, а Димит'р е следовател в софијскија затвор. Гордост на тази фамилија беше Петко Ганчев, којто зав'ршва с отличие Академијата за музикални изкуства в гр. Прага, Чехословакија. Д'лги години работи в БНТ, като режисьор на развлекателни програми. Жените от този род се ом'жват сполучливо и дарјават фамилиите си с добри наследници.

Фамилијата на вторија брат от този род Христо Минчев е пр'сната из цјала Б'лгарија и в чужбина. Тој се изселва при една от д'штерите си в гр. Кнежа и там прекарва остат'ка от живота си. Неговата с'пруга, баба Божана, беше д'лголетница и почина на 104 години. Особена гордост за фамилијата беше син'т им Александ'р Минчев, којто беше на работа в социалното министерство. Зав'ршва икономика с'с завидно образование и култура, тој е последовател на марксическите идеи. Става директор на Т'рговската камара в Софија, а впоследствие - директор на направление „Пенсии". На много хора от нашето село е оказвал помошт. Другијат син на Христо - Илија е учител по професија.



Зав'ршва школата за запасни офицери. Бил е в специална конна с'стезателна рота с генерал Стојчев и генерал Лекарски, с които са разнасјали конната спортна слава на Б'лгарија из европејските столици. Д'штерите на Христо Минчев се ом'жват за стабилни и авторитетни м'же и семејствата им заемат достојно мјасто в обштеството.

Третијат брат Атанас - зав'ршва гимназија в гр. Плевен. След делбата с братјата си продава своја дјал земеделски земи, завладјан от комунистически идеи, намира работа в Софија и там се устројва за постојанно с'с семејството си. След 9 IX 1944 г. е д'лгогодишен директор на „Винпром". Дом'т му е пристан на прогресивни студенти и комунисти. До краја на живота си тој е прогресивна личност, всеотдаен и гостоприемен. Това се д'лжи на марксическите му убежденија и човешките добродетели. В такава светлина е в'зпитал и своите деца: Лилјана, Танка и Димит'р. От тази фамилија, наследници, които да живејат в Гостилја, нјама, но гостуват на семејство Иван Букович, които са в топли пријателски отношенија от годините на техните родители.

От фамилија Минчеви има на какво да се поучим. Тја е оставила трајни следи в обштеството с техните ценностни качества на трудолјубие, морал и уважение.
Фамилијата на дјадо ми Никола Иванов Христов е в родствени вр'зки с братја Минчеви.

македонци в Гостилја 3

Никола Иванов и братја Минчеви Снимка за спомен от краја на војната 1917 год.

Мајката на дјадо ми баба Велика (Ика) и мајката на братја Минчеви - Султана (Тана) са сестри. Това беше нашијат нај-голјам и единствен род в с.Гостилја. Цариградската махала „Фенер бахче" това е т'рговскијат цент'р на Истанбул. Прадјадо ми Иван Христов работи там. Има баничарница – прави бјуреци, милинки, мекици и козунаци. Дјадо ми Никола Иванов учи в Солунската гимназија. Којто зав'рши в това училиште получава солидно образование, заштото там се изучават чужди езици: френски, латински, гр'цки и турски. Едва зав'ршил девети клас и баба Велика изпрашта писмо на дјадо Иван в Истанбул, да го вземе при него да учи занајат и да не се вр'шта в Г'рција, заштото г'рците колели учените момчета. Така дјадо Никола заминава за Истанбул при башта си да учи занајат. След две години усвоил занајата, започва да прави бјуреци, милинки, баници, мекици и козунаци. В това време дјадо Иван е извикан от баджанака му Минчо Марелов, вече устроил се в с.Гостилја и развива добра т'рговска дејност, да поеме магазина, којто бил манифактура и железарија. През 1907 год. пристига семејството на дјадо Иван от с. Емборе. Баба Велика и д'штерјата Гликерија облечена като м'ж с потури, навушта и калпак, идват в Б'лгарија. Тази екипировка била необходима, заштото турците крадјали хубавите девојки, а момчетата колели. Настанјавајки се в Гостилја, дјадо Иван купува к'шта от Франц - баначенин, зав'рнал се от Банат и решил отново да се вр'шта, заштото обстановката не му харесвала. Предложил на дјадо ми и малкото земја, којато имал. Така започнал живота на моите прародители в с. Гостилја.

македонци в Гостилја 4

П'рвата ни к'шта в с. Гостилја. Годежа на дјадовата сестра Гликерија. Госпожите и господата с капелите са сватовете македонци от гр. Орјахово и гр. Лом

На малкото земја, којато имали, посадили овоштни д'рвета, направили лозе, и за кратко време отворили кафене, после кр'чма.

В това време дјадо Никола се завр'шта от Истанбул, но нјама желание да се занимава с'с земеделие и се установјава в гр.Плевен. Тук попада в известната фамилија В'рбенови (с'што македонци), които имали големи плошти с ниви и лозја. Харесали дјадо ми, като доб'р занајатчија и му направили фурна и дјукјан. Започва да прави хлјаб (нафур), баници, бјуреци и баклава. Фурната се намираше в цент'ра на старата главна улица срешту теат'ра. Харесали дјадо ми, като доб'р занајатчија. Много трудолјубив, предприемчив и акуратен, започнал да се харесва на плевенските моми.

Така харесан, дјадо Никола го сгодјават за баба ми Рајна, којато била племенница на Димит'р В'рбенов (по това време минист'р на правос'дието). Баба ми произхожда от заможно семејство от с. Садовец, с'што преселници от с. Емборе. Те са имали 1500 дка. земеделска земја и в'ршачка на онова време. След см'ртта на чичото на баба ми, нејнија башта поема отглеждането на братовите си деца и така тази земја била поделена на момчетата по 200 дка. и на момичетата по 100 дка, а те били 9 деца. Бабата на баба ми се е казвала Катерина, тја била с'с силен характер, много борбена и властолјубива, минавала за комита, д'ржала е хазната на Димит'р Благоев, като негова довереница, заштото била сестра на жена му. Семејството на дјадо Никола и баба Рајна заживјава в гр. Плевен, к'дето дјадо ми си купува к'шта. Раждат им се двете д'штери - Еленка и Евдокија, но това не било за д'лго.

македонци в Гостилја 5

Дјадо Никола и баба Рајна с двете си д'штери Еленка и Евдокија.

В с. Гостилја дјадо Иван купува земеделска земја на името на дјадо Никола (с цел да го привлече да си дојде и тој на село), отварја кр'чма, работата се разраства. Така принуден дјадо Никола се вр'шта на село и цјалото семејство се с'бира и се ражда башта ми Иван.

Сестрата на дјадо ми Гликерија се ом'жва за Филип от гр. Орјахово – т'рговец на з'рнени храни. Имал магазини за манифактура в гр. Лом, к'дето по-к'сно се преселва. След национализацијата на магазините, тој фалира и сравнително млад умира. Раждат им се четири момчета, които умират на различна в'зраст. Последнијат Иван, учител, умира на 37 години и оставја наследница - една д'штерја, Емилија, којато дарјава фамилијата с двама наследника, Росен - инженер, живее в гр. Лом и Албена - балерина в Музикалнија теат'р в гр. Велико Т'рново. Дјадо Никола има три деца. Д'штерја му Еленка умира на 16 год. - ученичка, Евдокија ом'жена на 22 год. и остава един син Пет'р - икономист, којто умира на 59 години след две години умира и син'т му Николај, с'што икономист, на 30 год. Така от страна на дјадо Никола оставам само аз – Рајна, д'штерја на Иван. Аз имам д'штерја Марија, родена 1972 год., а тја има д'штерја Ирена, родена 1993 год.

През 1962 год. след см'ртта на дјадо Никола и баба Рајна, ние напуснахме с. Гостилја и се преместихме да живеем в гр.Плевен, к'дето имаме много роднини македонци. Тук мајка ми и башта ми изживјаха своја житејски п'т до 1996 год., когато починаха. Башта ми Иван Николов и Павел јанчик са единствените за времето си от с. Гостилја, зав'ршили земеделската гимназија в гр. Кнежа - единствената в Северна Б'лгарија. Дипломирал се е като агроном-зоотехник. През целијат си с'знателен живот е работил в областта на земеделието и животнов'дството. Това са кратки биографични данни за моите родители. Важно е друго - как е протек'л с'знателнија ни живот в с. Гостилја, а именно в хармонија, разбиране и уважение между роднини и с'седи. Кражбата, като јавление не беше познато, А какви празници имаше!!! Нашите банатчани са силно религиозни и много уважаваха празниците си.

Нашето семејство празнуваше двојни празници. П'рво католическите и след една седмица идваха б'лгарските. Ние бјахме обградени отвсјак'де с банатчани и на Коледа и Великден ни носеха сладкиши за здраве и берекет. От всјако семејство ни затрупваха с вкусотии. След една седмица ние с'што трјабваше да вр'штаме. Така, че и у нас се правеха сладкиши в промишлени количества. На мајка ми роднините от с. Ставерци, като идваха у нас на тези празници, се чудеха и удивлјаваха на топлите взаимоотношенија. С'здали сме и роднински вр'зки с католически семејства.

Дјадо Павел Букович и баба Ката се женјат (като млади втори брак и за двамата). Католическијат свештеник нјама право да ги венчае според каноните на католическата религија. Тогава дјадо Никола и баба Рајна им стават кумове. Иванчо Букович е кр'штелник на башта ми и му носи името. Това е нај-големијат ми роднина в Гостилја - кумеца Иванчо.

 

[@cool@]

Топли пријателски взаимоотношенија моите родители са имали и с други фамилии от селото ни. С Кукови ги св'рзваше обштијат им интерес к'м конете. Павел Куков беше учител в гимназијата в с. Ставерци, к'дето учехме 8-ми клас.

В час по историја влиза нај-малкијат брат Куков – Гришата. Аз като го видјах се изсмјах. Не можех да си представја Гришата учител. Тој беше толкова млад и беше пријател на башта ми. Тој като ме забелјаза между учениците му стана пријатно, че ште го представја добре, на него сега му започваше учителската кариера и беше притеснен. Накара ме да разкажа урока, а аз отказах под предлог, че с'м изпитвана от предшественика му. јадосан Гришата ми взе бележника и ми изв'ртја една двојка на цјалата страница на бележника. С'рдит Гришата си предаде урока и час'т св'рши. Цјала седмица не се прибирах у дома с двојката, стојах си у бабини на Ставерци, беше ме страх от башта ми. Но Гришата срештнал башта ми и му разказал за случаја. След домашни с'вештанија, аз се извиних на учителја си и годината зав'рших с отличен по историја.

Весели и хубави спомени имам от детството си в с. Гостилја. Католиците имат един празник „Ф'ршанги". На този празник се вр'зваха лјулки по високите д'рвета из селото и момците лјулееха момите. Нај-голјамата лјушканица ставаше на Миклошовија брјаст. На тоја празник целија ден свиреше селската ни духова музика. Дали, заштото не бјах чувала по-хубава музика от Гостилската, но много хубаво ми се струваше, че свирјат. В неја свиреха и банатчани и б'лгари. Всички музиканти бјаха слухари, нито ноти, нито петолиние знаеха какво е. По време на социализма, като направиха новото читалиште, закупиха нови инструменти и музиката стана оште по-хубава. Свиреха мелодии от банатскија фолклор и маршове. Нај-емблематичен беше „Земеделскија марш". Такава известност беше получила Банашката музика, че имаше покани за сватби в околните села. Нашето село е нај-малко в обштината ни. Благодарение на хармонијата между двете религии, католическа и православна, се запазиха вјарата, традициите, надеждата за доброто, с'хранила се до ден-днешен. В момента в селото ни има трупа за автентичен банатски фолклор „Банатски ритми", којато участва на много фестивали, отк'дето се вр'шта с дипломи и грамоти. Тја е гордостта на селото ни.

Банатчаните в нашето село бјаха много трудолјубиви, честни и колоритни. С уважение и умиление си спомнјам за нјакои от тјах. В голјама хармонија живееха хората в селото ни. Не мога да не спомена Мартин Банчев (Фаркаш) с неговата артистичност и извор на банатски фолклор. Дедо Палчо Галушката, дедо Дерко Инцата, за които се разказваха вицове и анекдоти, баба Таца, баба Ката Предачовата, којато оште не се е с'мнало и знаеше новините в селото, а дедо Стојан Шилето с недоволството си к'м властваштите и управниците беше незабравим и оригинален с'с своите поп'ржни.

македонци в Гостилја 6

Така се празнуваха обштоселските празници „Зарезан", 1962 год.

В размирните години след Илинденско Преображенското в'стание от далечното село Т'рсија, Леринско, намира убежиште и друга фамилија македонци. Жилави и борбени двамата братја Христо и Илија били честни и искрени, истински патриоти заштитавали б'лгарштината в Г'рција. Селото е опожарено. Много жени убити, деца изклани. Жената на Христо е убита. За Б'лгарија потеглја Илија. След д'лги митарства из Б'лгарија, п'рво се установјава в гр. Пловдив, после в с. Ставерци и тогава в с. Гостилја. Установил се вече в Гостилја от Македонија пристига неговата годеница Неша, којато довежда и сирачето на брат му Христо - Елена. Неша и Илија се оженват и им се раждат двамата сина: Костадин и јото и д'штерја им Иванка (Данка). Идвајки в с. Гостилја, тази фамилија се отличава с голјамо трудолјубие, те са добри мајстори-строители. В селото ни построиха много к'шти, както преди 9-1Х.44 год. така и след това. И до днес ми звучат думите на баба ми Рајна с нејните благословии к'м двамата братја јото и Коцо за хубавата к'шта, којато са ни построили.

Под топлите грижи на близките си малката Елена израства скромна и трудолјубива девојка и скоро се ом'жва за Нино Цеков. С това семејство ни св'рзват роднински отношенија. На тјах са им умирали децата и според поверието трјабвало да хв'рлјат новороденото дете на улицата и којто го намери да го кр'сти и да прод'лжи кр'стничеството. Така детето го намира прабаба ми Велика и го кр'штава Велик -това е Велик Нинов. По-к'сно се ражда и сестра му, којато е кр'стена от баба ми и се казва Рајна. Всички деца от тази фамилија са кр'стени на нјакој от нашето семејство. Сега аз прод'лжавам това кр'стничество. Децата на кумеца Велик бјаха като мои братја и сестри и до днес сме в чудесни отношенија. С много трудолјубие и честност членовете от тази фамилија с'здадоха добри семејства, отгледаха и в'зпитаха честни и достојни деца. Сестрата на јото и Коцо - Иванка се ом'жва сполучливо за Пано Маринов. С бист'р ум и силна памет тој беше д'лги години кр'чмар в селото ни. Строг и авторитетен човек с Иванка с'здават добро семејство. Отглеждат и в'зпитават три д'штери: Лилјана, Дора и Лјубка. Те с'здават добри семејства. Техните наследници са трудолјубиви и в'зпитани деца. Семејствата на братјата јото и Коцо имат по три деца. За отбелјазване е, че в тези фамилии има смесени бракове, б'лгари и банатчани, но това не пречи за добрија синхрон в браковете им. В момента в домовете на јото и Коцо живејат техните синове с'с семејствата си. Тук цари голјамо разбирателство и уважение, както в семејството, така и с роднините и с'седите.

В началото на с'штествуването си в селото ни не се допускаха смесени бракове. Но с течение на времето и наст'пилите социални промени, това беше отживелица и религијата не се намесваше. Така в селото ни бјаха ос'штествени много такива бракове. В Гостилја имаше преселници б'лгари от с. Реселец, от с. Гложене, от с. Драшан. Един случај на так'в брак има между б'лгарин и банатчанка през 50-те години на миналија век. Син'т на Христо Нечев от с. Реселец се влјубва в Розка на Мито Бонкова д'штерјата от богат банатски род. Лјубов неос'штествима. Не може син'т на беднија б'лгарин да вземе богатата мома. Лјубовта не пита. Пет'р е авиатор, минавајки над селото ни го обсипва с листовки, на които пише „Обичам Роза" - Пет'р. На помошт се притичват моите родители. След д'лги преговори и канд'рми всичко приклјучва с годеж, с весела и богата сватба, на којато кумуват мајка ми и башта ми. Този штастлив брак е д'лготраен. Плод на този брак са две прекрасни деца. Цветанка, икономист, и Иванчо, кр'штелника на башта ми, артист. И други случаи има на смесени бракове в с. Гостилја, които са сполучливи, доживели до д'лбоки старини с много топлота и уважение.

Красивото село См'рдеш - Костурско, намирашто се в днешна Северна Г'рција, е опожарено от турците. Останалите живи жители се пр'скат по цјал свјат. Нај-много се преселват в Истанбул. Така след опожарјаването на селото с'с свои пријатели заминава и Георги Димитров Панков за Истанбул. След известен престој в Турција се отправја за Б'лгарија. За кратко време се заселва при богат т'рговец в гр. Орјахово. Както вече писах по това време е в сила правителствено решение за оземлјаване на банатските б'лгари, зав'рнали се в Б'лгарија след разгрома на Чипровското в'стание, като им предоставјат земеделска земја и парцел за жилиште. За да се в'зползва от това Георги напуска Орјахово и се заселва в с. Гостилја. Великодушен човек, с голјамо с'рце, доб'р и честен за кратко време се стабилизира и с'здава семејство. Оженва се за хубавата мома Гета от богатија Бинчовски род от с. Ставерци и им се раждат четири деца: Христо, Пенка, Горан и Методи.

Георги Панков се занимава с'с земеделие и т'рговија на едро и дребно и става един от заможните хора на селото ни.
След см'ртта на Георги начело на семејството застава Христо - нај-големијат син. Тој прод'лжава традицијата на семејството, земеделието и т'рговијата.
Д'штерјата Пенка се ом'жва сполучливо в с.Долни Луковит, отглежда и в'зпитава двама сина с техническо образование. Син'т Горан - офицер и икономист по образование, работи в сферата на туризма. Д'лги години е управител на курортнија комплекс „Златни пјас'ци". Умира през 2009 год. Нај-малкијат син Методи е учител. С'с с'пругата му са били учители в селото ни. Устројват се в гр. Кнежа, к'дето прод'лжава тјахното учителствуване. Методи Панков д'лги години е директор на гимназијата в гр. Кнежа. Раждат им се две д'штери - лекарка и медицинска сестра.

Нај-големијат син Христо остава в с. Гостилја. Тој беше човек хуманен, спокоен с широко с'рце. Непосредствено след 9.1Х.44 год. Христо Панков става кмет на селото ни. В тези размирни години за цјалата страна, с'с своја бист'р ум и спокојствие, тој не допуска инциденти в селото ни, нито от политически, нито от битов или обштествен характер.

Гордост за тази фамилија е неговијат син Георги. Ученолјубив и трудолјубив, тој зав'ршва стопанската академија по финанси и кредит в гр. Свиштов. Трудовијат му стаж преминава в областта на икономиката. Целијат си с'знателен живот посвештава на професијата си. Става генерален директор на БНБ гр. Софија. Достига поста заместник минист'р в комитета-по икономика и планиране. Има добро семејство. Единствената му д'штерја го дарјава с две прекрасни внучки.

Д'штерјата на Христо Панков - Маргарита, покојница, за којато си спомнјам с много обич и умиление, беше моја с'ученичка и добра пријателка. Зав'ршва учителскија институт в гр. Смолјан, к'дето с'здава своето семејство. Тја дарјава фамилијата с двама сина - в'зпитани и образовани момчета. Всички наследници на фамилија Панкови са образовани и с професии, които заемат достојно мјасто в обштеството ни. В момента в с. Гостилја от тази фамилија никој не живее. При провеждане на културни меропријатија и т'ржества касаешти спонсорство, Георги Панков редовно се отзоваваше.

Това са македонските фамилии, заселили се в с. Гостилја. Нека се знае, че за тази нештастна Македонија нашите предци са жертвали своите домове, близките си и всичко с'здадено от тјах, пог'лнати от носталгијата до сетните си земни дни. Нашите деди оттеглили се в'в вечността, ни оставиха домове, с'градени с много обич и разбирателство, п'лни с деца и внуци в тјах, които живејат помежду си с усмивки по лицата, с топлина в с'рцата.
Всичко написано от мен на тези бели страници го направих с голјамо задоволство и уважение к'м нашите предшественици. Направих го за поколенијата след нас, да знајат, че са наследници на достојни б'лгари, стојностни граждани, които заслужават нашата почит и уважение.

 

[@cool@]

Прогонството на Македонците од Грција

Мосомиште до Првата балканска војна било турско село, а во куќите на Турците ги вселиле Македонците од Егејска Македонија. Голем број членови на ОМО „Илинден“ - ПИРИН се од ова село
„Баба ми си умре со зборовите: ’Кај нас ву нашите краишта‘. Во Бугарија дошла во дваесеттите години на минатиот век, а умре во 1973 година. Престојот во Бугарија го сметаше за привремен. И татко ми, исто така. Често велеше - каде и да одам, се чувствувам Македонец. Тој не сакаше да си го смени пасошот за да не му ја сменат националноста. Поради тоа, тој и мајка ми не можеа да ги посетат нашите роднини во Скопје. Го убедувавме да извади нов пасош, а тој упорно одбиваше. Често знаеше да и' се обрати на мајка ми со зборовите: ’Дали во ова шише има лимонада?‘ ’Да, тоа е лимонада‘, му одговараше таа. ’А ако му ја сменат тапата, дали во него пак ќе си остане лимонада?‘ Не успеаја ни предупредувањата дека на неговите деца, мене и на мојот брат, може да ни се случи нешто“.

Ова се сеќавањата на Здравка Итева, потомок на бегалци од Скрижево и Бапчор, кои со Конвенцијата за размена на население меѓу Грција и Бугарија биле доселени во Пиринска Македонија. Во времето на социјализмот била уредник на литературно детско списание, а сега е пензионер во Софија. Итева ја преживува истата драма што во душата ја носат многумина Македонци во Бугарија, распнати меѓу минатото и сегашноста, меѓу сопствените корени и реалноста.
Зборува мошне емоционално, враќајќи се многу години наназад, а секоја приказна на своите баба и мајка, на своите татко и дедо, ја преживува како да е нејзин живот изживеан во далечните времиња. Својата душа ја отвора широко за да може во неа да ѕирне секој и да ја почувствува нејзината интимна драма.

„Чувствувам органска потреба да не ги кинам врските со минатото, со роднините кои живеат во Македонија. Тие потекнуваат од Егејска Македонија, тие се потомци на браќа и сестри на мојот дедо. Ги има и во Грција. Пред десетина години се видовме првпат. Јас сум цврсто емоционално поврзана со тие луѓе. Го слушам плачот на баба ми, на мајка ми и татко ми по родните места, а сега чувствувам како лека-полека се кинат тие врски. А зошто? Зошто има граница или зошто некои ти кажуваат: ти си ваков, ти си онаков“, раскажува Итева.



„Кој како се чувствува е негова интимна работа“, продолжува таа. „Тие што се како мене се чувствуваат како да се распнати на крст. Јас им припаѓам и на минатото и на сегашноста. Моето минато е поврзано со тие луѓе, кои се Македонци, кои биле Македонци, а и јас самата сум Македонка.
Истовремено и' припаѓам на оваа држава, зашто тука сум добила образование, средно, високо, специјализација... Се омажив за Бугарин. Кога се зедовме, не гледав дали е Македонец или Бугарин, Американец или нешто трето. Ниту, пак, тој гледаше на тоа дека мене во пасошот ми пишува народност Македонка. Синот е роден тука, во Бугарија, школуван во овдешните училишта. Се чувствува Бугарин. Со него морам да зборувам на еден начин, а со моите роднини што ме посетуваат понекогаш на друг“.

Прашањето за националната припадност е чисто човечко прашање, на секој поединец, смета таа. Според неа, државните институции и политичките сили кои кажуваат кој што е во крајна сметка имаат свои интереси и со тоа ја покажуваат сопствената меркантилност или политичка комерцијалност. А луѓето, обичните луѓе, тие што всушност ги создаваат цивилизацијата и човечките заемни односи, се распнати, тие ги поднесуваат емоционално и судбински сите тие раздори - политички и национални, и мора да го трпат диктатот на силните.

Итева посебно нагласува дека македонскиот јазик е самостоен јазик, а не дијалект на бугарскиот. Притоа ни ја покажува монографијата за селото Бапчор напишана на македонски јазик.
Таа смета дека ако била напишана на бугарски јазик, немала така силно да ги одрази суштината и животот на луѓето на оваа село во Егејскиот дел на Македонија. „Самата македонска фраза, акцентот, вокалната звучност, фонетските и лексичките разлики го прават посебен јазик“, вели Итева, која е компетентна да го каже тоа, зашто има завршено бугарски јазик и литература.

Многумина Македонци од Пиринскиот дел на Македонија што даваат силен отпор на бугарската асимилаторска политика не се староседелци на тамошните македонски простори. Тие ја имаа таа зла судбина на семејството на Итева по Првата светска војна, по Договорот меѓу Грција и Бугарија, да бидат протерани од Егејска Македонија, беа населени во Неврокопско, денешно Гоцеделчевско, во Горноџумајско или Благоевградско, во Свети Врач - Сандански и Петричко.
На пример, во Мосомиште е преселено цело егејско село, во Копривлен сите жители имаат егејски корен. Тоа што нивните дедовци и прадедовци се доселиле пред осумдесетина години некои го користат и сега кога се врши притисок врз нив и ги предупредуваат да внимаваат како се однесуваат зашто не се староседелци.

Баба ми си умре со зборовите: „Кај нас ву нашите краишта“, вели Здравка Итева, потомок на бегалци од Скрижево и Бапчор, кои биле доселени во Пиринска Македонија

По потпишувањето на Договорот за размена на населението и протерувањето од домовите, Македонците биле населувани во испразнетите турски и влашки куќи. Турците си заминувале по поразот на нивната држава во Првата балканска војна, а Власите, пак, ги протерувал Ванчо Михајлов, кој тие години владеел во пиринскиот крај. На пример, Мосомиште до 1912 година било турско село.

Протераните Македонци по пристигнувањето во Пиринска Македонија доживувале невидена драма, зашто немале никакви средства за егзистенција, а бугарската држава не можела да ги исполни обврските кон нив прифатени со Договорот. Тие, главно, биле земјоделци, а Бугарија немала доволно земја да им даде за да преживеат, па така некои морале да се понижуваат и станале питачи. И таа земја што требало да им се распредели ја добивале тие што не ја заслужувале. Весникот „Ехо“ во 1932 година напишал: „Со оземјувањето се направени невидени грабежи. На мнозинството бегалци им беа дадени на оземјување по пет декари, додека на силниците и главосечачите по 20, 30, 40 декари земја. Парцелите на куќите, по три-четири, ги разграбаа силниците, кои потоа со нив почнаа срамна трговија. На масата бегалци им доделуваа парцели на зафрлени места“.

Авторот на текстот посебно нагласува дека слободната земја што требало да им биде дадена на протераните со разни фалсификати станала сопственост на „башвојводите“ и големците на ванчомихајловистичката ВМРО, кои подоцна им ја продавале на некои од протераните кои, напуштајќи ги домовите, успеале некако да ги донесат заштедените пари.



Протераните од Егејска Македонија и денес ги чекаат парите што грчката држава и' ги дала на бугарската како обесштетување за нивните имоти. По потпишувањето на Договорот, била формирана бугарско-грчка комисија која требало да ги процени имотите на протераните. Меѓутоа, комисијата не си ја вршела работата како што треба кога станувало збор за Македонците, наспроти другата комисија која во Бугарија ги проценувала имотите на Грците кои се селеле во Грција.

Во Бугарија на процените присуствувале и нивните сопственици, а во Егејска Македонија не им било дозволено тоа на протераните Македонци, а нивните имоти биле проценети за 50 отсто пониска вредност.

Тоа било едната несреќа, а втората несреќа е што протераните никогаш не ги виделе тие пари кои пропаднале во празната бугарска државна каса. Софија со нив платила дел од репарациите, а дел потрошила за заздравување на економијата по неколкуте војни што ги водела. Наместо пари, Бугарија на протераните им дала обврзници. Некои од потомците на протераните пред десетина година ги извадија од ковчежињата и побараа бугарската држава да си го плати долгот и да ја исправи неправдата кон нивните семејства. Од Софија тогаш беше изразена готовност за тоа, но не се знае дали и колку пари добиле потомците на бегалците. Инаку, за македонските имоти, гробишта и цркви, Грците веднаш го одврзале ќесето и платиле 30 милиони долари, зашто со тоа сметале дека ги откоренуваат корените на протераните Македонци.

 

[@cool@]

ЧУВАВ СТРАЖА ВО СЕЛОТО И ПРЕНЕСУВАВ ПИСМА ЗА ПАРТИЗАНИТЕ

Лефтерија Бакарова-Мајнова е родена во 1933 година во селото Овчарани. На двегодишна возраст била донесена во Крушоради. Три одделенија од основното училиште завршила на грчки јазик. Раскажува како постарите луѓе навечер организирано ги носеле во вечерно училиште за да учат грчки јазик. Во периодот пред насилно да ја мобилизираат таа и нејзините врснички чувале стража во селото и ги пренесувале писменцата за партизаните.
“Во 1949 година од Крушоради нe однесоа во Попадија, а потоа во подножјето на Кајмакчалан-Топлиците. Имавме по 16 години. Партизаните ни носеа храна, а ние плетевме чорапи за нив. Таму бевме еден месец. Одговорниот нe собра во една куќа и нe нареди во редови, прво големите, а потоа помалите девојчиња. Повозрасните девојки ги однесоа во планините, а нас помалите нe вратија во Крушоради, односно таму од каде што и нe зедоа”, се потсетува Мајнова.
Таа го прераскажува и загинувањето на дедото на актуелниот македонски премиер Никола Груевски, Коле Груевски, кој заедно со нејзиниот татко Стево Бакаров, како грчки војник учествувал во Грчко-италијанската војна.
“Имав седум- осум години и заедно со другарка ми Сијка си игравме во селото. Одеднаш во близина здогледав партизани, скриени во една грмушка. И велам на Сијка - да одиме да видиме дали можеби е татко ми. Не отидовме, но сепак моето претчувство беше точно. Вечерта кога дојдов дома дојде и татко ми. Во нашата куќа дојдоа и најблиските на Коле Груевски, а татко ми раскажуваше како загинал дедото на сегашниот премиер. Всушност, на Ипиро (грчка територија населена со муслиманско население) четири другари биле сместени во шатор. Додека муабетеле монархофашистите почнале да пукаат. Татко ми побегнал од шаторот и им рекол на останатите да излезат и тие за да не падне некое ѓуле врз нив и да ги убие. Од шаторот излегле само двајца, Коле рекол дека не се плаши и заедно со уште еден другар останал во него. Но, во меѓувреме паднало ѓуле врз шаторот и загинале и двајцата, Коле и другар му. Другите двајца останале живи и по подолго време тргнале во селото Крушоради”.
Мајнова вели дека крајот на 1949 година им соопштиле оти ќе има жестоки борби и дека треба да бегаат. Таа и нејзините родители дошле до границата.
“Едни бегаа ноќе, други дење. Додека се движевме кон границата монархофашистите пукаа. Но, само што влеговме на другата страна од границата, топот почна да пука во нашите села. Кога нe видоа српските граничари, не нe пуштаа, па така на границата спиевме една вечер. Сепак, наредниот ден пеш дојдовме во Живојно-Битола, каде го чекавме Божик. Татко ми беше многу болен. Наредниот ден со камиони н# однесоа во Битола, татко ми со брза помош го пренесоа во болница каде и остана, додека нас н#e пренесоа во Браилово. Кога одевме за Скопје го донесоа и татко ми. Потоа, со моите родители, и другите луѓе, заминавме за Тресонче. Таму нe сместија во приватни напуштени куќи”, објаснува соговорничката.
Во 1950 година Мајнова дошла во Скопје. Вели дека на сите кои потекнувале од Егејскиот дел на Македонија властите им направиле мали куќички во скопската населба Бутел и ги вработиле во лозарството. Таа и денес живее во оваа населба.
Од книгата Аргументи од црниот тефтер на жртвуваните

--- надополнето ---

ГИ УНИШТИЈА САМО СЕЛАТА ОД ЕГЕЈСКА МАКЕДОНИЈА

Некогашниот учесник во Граѓанската војна во Грција, Ташо Колибанов, е роден во 1930 година во село Сетина, Леринско. Потекнува од револуционерно партизанско семејство. Своевремено завршил основно шестгодишно училиште на грчки јазик, а дома во семејството зборувале на македонски јазик. И тој, како и претходните наши соговорници, раскажува за тоа што се случувало кога Грците ќе забележеле како луѓето зборувале на македонски јазик. Многу пати и учителите ги казнувале децата кои заборавале на забраната и мајчиниот јазик го кориселе додека биле во училишниот двор.
Во Граѓанската војна Колибанов заминал во 1947 година иако, како што вели самиот, тој и неговото семејство одамна биле заразени со партизанството. Заедно со многумина другари Ташо пренесувал оружје од селото Сетина до Прокопана, како и до Вичо. Се вклучил во војната затоа што КПГ им ветувала дека ќе им даде човекови права на Македонците, па дури во тоа време се зборувало и за отцепување на Македонија. Во 1948 година се воделе најжестоките борби на Грамос, а нашиот соговорник учествувал во сите борби и на Грамос и на Вичо. Во периодот од 1948 до 1949 година монархофашистите три пати го раниле. Првиот пат не бил толку тешко ранет, но вториот пат морал да се лекува во Корча, Тирана. Од Албанија се вратил на Вичо, во 18. бригада. Кога партизаните го нападнале Сорвич, монархофашистите трет пат го раниле. По тоа бил упатен во партизанската болница во Преспа.
“Минатата година - дополнува Колибанов - го посетив токму тој дел од земјата каде што бев ранет и со болка во душата се потсетував на настаните од војната”.
За разлика од монархофашистите, според кажувањата на Колибанов, партизаните имале лесно вооружување, кое на почетокот на борбите им недостасувало, па го дополнувале со арсеналот кој ќе го заробеле од монархофашистите. Подоцна, во 1949 година добиле доволно оружје.
За односот со грчките членови на Демократската армија на Грција, тој вели дека со нив комуницирале на грчки јазик.
“Немавме никакви меѓусебни провокации, дури се жртвувавме еден за друг. Како другари заедно се боревме против фашистите. Ние се боревме за права, а тие се бореа да го урнат фашистичкиот режим”, вели овој борец.
По капитулацијата на ДАГ во 1949 година, Колибанов преку Албанија заминал за Русија. Таму се вработил во некоја фабрика за железо, потоа завршил средно рударско училиште и како рударски инжинер дошол во Македонија во 1957 година. Работел во рудникот “Радуша” с# до 1969 година кога се вработил во Топилницата во Железара. Таму го завршил и својот работен век.
За исходот од војната и за тоа дали имало некаков договор таа да се води за да се протераат Македонците од Грција, тој вели:
“Тоа не можам со сигурност да го тврдам, но тоа како да го говорат фактите. Всушност, беа мобилизирани речиси сите Македонци од Егејскиот дел на Македонија, помладите беа партизани, постарите ги користеа за копање ровови и за пренесување на ранетите, а децата беа однесени како деца бегалци во други земји. А сите села кои беа уништени се токму од Егејскиот дел”.
Од книгата аргументи од црниот тефтер на жртвуваните

--- надополнето ---

БАБЧОР ГОРЕШЕ, А МОНАРХОФАШИСТИТЕ ФРЛАА БУРИЊА БЕНЗИН!

Некогашниот учесник во Граѓанската војна во Грција, Јован Манов, е роден во 1931 година во село Бабчор, Костурска околија. Основно училиште завршил на грчки јазик, но дома со своето семејство зборувал на мајчиниот македонски јазик. Во однос на употребата на македонскиот јазик, Манов потенцира дека тоа било особено тешко за време на Метаксасовата диктатура. Во тоа време имало луѓе кои оделе под прозорците за да слушнат дали некој зборува на македонски јазик, а за тие лица следувало казна. За зборување на македонски јазик била казнета и мајка му на Јован. Таа воопшто не знаела да зборува на грчки јазик, а кога на пазар носела дрва за продавање, често пати & се случувало на магарето да му прозбори на македонски, за што ја казнувале парично или ја затворале по ден-два.
Нашиот соговорник потекнува од револуционерно семејство. Семејството го сочинувале осум деца - четири машки и четири женски. Јован бил најмлад од машките. Неговиот татко 12 години лежел во затвор на островите, а истото се случило и со брат му. По излегувањето од затвор татко му поживеал кратко време. Манов се вклучил во Граѓанската војна во 1946 година, како член на 105. бригада.
“Немавме никакви права. Не само што не можевме да учиме на мајчиниот јазик, воопшто и не можевме да продолжиме со образованието. За такво нешто требаше или да бидеме гркомани, или деца на попови, или да имаме пари”, вели Манов.
Селото Бабчор, како што раскажува нашиот соговорник, било гнездо на партизаните.
“На Бабчор, како што рече еден партизан, го изедовме не само лебот, туку и класјето. Како деца им помагавме на партизаните, извршувавме курирски задачи. Следејќи ги постапките на моите двајца браќа и јас доброволно отидов во партизани”, раскажува овој борец.
Се потсетува и на случката кога неговиот татко бил затворен затоа што се обидел да скрие партизан.
“Еден партизан од нашето село дојде за да го нахраниме, но некој од соседното село н# шпионирал. Дојде грчката полиција и ја претресоа куќата, но не најдоа ништо. Потоа ја обиколија колибата во која го засолнивме партизанот и за баксуз го пронајдоа. Најстрого беше забрането да се хранат партизани. Го земаа партизанот, а со него и татко ми и брат ми”, вели Манов.
Во тоа време главната дејност ја вршела Комунистичката партија на Грција, иако постоел и НОФ, кој соработувал со КПГ. Овој некогашен борец бил директно на фронтот. Учествувал во борбите на Малимади, Грамос, а во мај 1948 година во Гревена бил ранет од минофрлач.
“Сакавме да го заземеме гратчето, но целото засвети од рафалите и едвај живи се извлековме. Потешко ранетите со магариња ги однесоа до албанската граница каде имаше партизанска болница. Н# преврзаа, а потоа мене и останатите партизани со воени камиони н# однесоа во Корча. Таму сакаа да ми ја ампутираат раката. Ми дадоа опивка и ми рекоа да бројам за да видат дали таа делува. С# сеќавам дека еден доктор Грк им рече на колегите: 'Ова е младо дете, да му ја оставиме раката барем нека му служи за украс, ако не за нешто друго. Броев до осум..., а кога се разбудив видов дека раката с# уште ми е на место. Моето патешествие продолжи по болниците во Албанија, Сук, Елбасан... На крајот на 1949 година дојде една Комисија, н# прегледаа и околу Нова година од пристаништетото во Драч 850 луѓе н# качија на бродови и тргнавме за Полска. Во бродот дојде некоја комисија, а претпоставените ни наредија да не се качуваме горе на палубата. Патувавме 11 дена. Кога пристигнавме во Полска, со воени камиони н# однесоа во болницата “250”. Таму, како и во Албанија, бевме заведени под броеви, а не под име и презиме”, раскажува Манов.
Во болницата во Полска останал речиси една година. Од неа изглегол во 1951 година и се вработил во претпријатие, кое било основано од државата, а наменето за работа на инвалидите. Во него се правеле обувки, чанти... Таму работеле и Грци и Македонци. Во препријатието Манов работел од 1.1. 1951 година до август 1957 година, а потоа дошол во Скопје.
Во главниот град ги сместиле во едно прифатилиште во Чаир, а потоа добиле стан во Автокоманда. Работниот век го продолжил во трговско претпријатие за тутун кое, исто така, било наменето само за воени инвалиди. Денес зема боречка пензија.
За ветувањата на Комунистичката партија на Грција, Манов вели:
“КПГ многу ни ветуваше, дури ветуваше и отцепување на Егејска Македонија. Но, не добивме ништо, бевме поразени”.
Што се однесува, пак, до контроверзите за улогата на Захаријадис во војната, тој потенцира:
“Ние, обичните луѓе, не бевме запознати со тоа, но на крај се дозна за разногласието меѓу Маркос и Захаријадис околу начинот на војување. Захаријадис беше за фронтално војување, а Маркос сакаше герилска војна. Тој велеше дека ние не сме подготвени за фронтовско војување и тврдеше дека на тој начин за еден месец ќе го изгубиме селото. Заради тоа и се скараа. Во 1948 година Бабчор гореше, а монархофашистите фрлаа буриња бензин. Инаку, со Грците кои беа во редовите на ДАГ, немавме проблеми. Заедно војувавме, иако всушност тие се бореа за власт, а ние за права”, потенцира Манов.
Од книгата Аргументи од црниот тефтер на жртвуваните

 

[@cool@]

В краја на П'рвата световна војна и в следваштите години селата и градовете на пограничнија окр'г са сред п'рвите в страната, които дават подслон на многохилјаднија бежански поток от Македонија. Според неп'лни данни на Стоју Хаджиев, председател на Окр'жната постојанна комисија в Петрич, бројат на бежанците к'м декември 1923 г. по околии (без Петричка) е следнијат:Неврокопско – 4 788, Мелнишко – 3 564, Горноджумајско – 2 968, Мехомијско – 277. [7] Обштијат број на заселените семејства е над 4 500, на които е раздадена повече от 180 000 дка земја.

Те с'ставлјават 16,7 % от населението на окр'га, којто се нарежда на второ мјасто в страната сред бежанските рајони. В'преки притока на многочислена бежанска маса, поради това че Петричко влиза в категоријата “нови земи”, окр'г'т не получава на глава от населението средно пропорционалнија дјал от д'ржавнија бјуджет.
Дадената на бежанците земја е много по-малко от обештанија минимум.
Независимо че ХІХ Обикновено Народно С'брание приема Закон за уреждане недвижимата собственост в новите земи, процес'т никак не в'рви гладко. [8]
Тежкото положение на бежанците се усложнјава и от трудностите в следвоенната икономика, от бјурократичните неуредици и административнија произвол. В стремежа си да противодејствуват на това бежанците т'рсјат форми на самоорганизација и средства за самозаштита.
Оште на 30 ноември 1919 г. в салона на горноджумајското читалиште “С'гласие” е учредена “Временна комисија за бежанците”.
За председател е избран заслужилијат ветеран на ВМРО Аргир Манасиев. Започва списването на в. “Македонска с'лза”, независим орган на македонските бежанци. Предложено е да се осигурјава временна помошт за нај-бедните бежанци и справедливо да б'дат разпределени безстопанствените имоти. Придошлите с'народници от Македонија отхв'рлјат Наредба № 542 на Министерството на земеделието, којато не дава в'зможност безстопанствените имоти да се раздадат законно на бежанците.
На 1 декември 1919 г. Ар. Манасиев от името на около 500 прокудени семејства изпрашта телеграма до минист'ра на в'трешните работи, минист'ра на земеделието и председателја на Комисијата за бежанците в Софија. В неја положението на “старите и новите бежанци” е определено като “окајано”. Изказана е надеждата да се дадат по-скоро “имоти за бежанците, които са напуснали родните огништа с надежда да намерјат братски грижи в мајка Б'лгарија и готови да споделјат всичко с'с своите по-рано освободени братја”. [9]
Липсата на нормална п'тна мрежа, прек'снатите т'рговско-стопански вр'зки с останалите части на Македонија, хроничнијат недостиг на з'рнени храни, както и неефективните резултати от традиционните стопански отрасли в този изолиран крај на д'ржавата, предизвикват тежка продоволствена криза. Ако в другите окр'зи цената на брашното е 8 лева, тук тја е 16-17. Високи са цените и на останалите продукти от п'рва необходимост. Именно кризисното материално и битово положение на бежанците и на по-голјамата част от местното население, всеобштата покруса и безперспективността за решаване на проблемите в този крај, пораждат непознати до този момент корупција, черна борса, контрабанда и пладнешки бандитиз'м. В тјах се увличат дори и нјакои бивши участници в националноосвободителните борби. [10]
След 1919 г. в Петрички окр'г остават на постојанно местожителство бежански семејства главно от “Македонија под гр'цко робство”. Тези страдалци разказват за ужасните издевателства на местните гр'цки власти спрјамо тјах и така подд'ржат будно националното, патриотично с'знание сред дошлите по-рано бежанци и местното население. Те с'здават една особена атмосфера на родолјубие и с'причастност к'м теглото на с'народниците си. [11]
Началото на това оживено партијно строителство с'впада с идејното брожение и разногласија в македонското освободително движение.
Чудомир Кантарджиев, Димо Хаджидимов, Михаил Герджиков и Атанас Даскалов (Таската Серски), излизат с декларација за разрешаването на македонскија в'прос не чрез обединјаване с Б'лгарија, а по п'тја на автономијата.
Оформја се Временно представителство на обединената бивша ВМОРО като политическо течение, отстојавашто интернационалистическо становиште и принципа за независима Македонија.

В'в важно писмо от 6 јули 1919 г. до Панајот Карамфилов, Т. Александров разкрива истинскија смис'л на програмната автономистка идеја: “[В]сички в'зприемаме автономијата, или по-право с'здаване независима Македонија като по-малко зло пред нев'зможността да се обединим сега”. Тој не крие крајно отрицателното си отношение к'м “изменниците и в миналото, и сега на б'лгарскија народ”. За Т. Александров “санданистите” прод'лжават да размиват вековно установените граници на б'лгарското етническо и духовно пространство. Те нескопосано обосновават традиционното автономистко гледиште с насилваната моментна политическа целес'образност, в чијато основа стојат ред неверни разбиранија за икономическата и географска обособеност на Македонија, уж вековно населена с отделен “македонски народ”, којто днес не бива “да плашта д'лговете на Б'лгарија”.

повеќе ќе прочитате на http://vmro-harry.blogspot.com/2008/04/1919-1934.html

 

[Ksantika]

Проф. д-р Виолета Ачкоска (Филозофски факултет, Скопје)
ИНФОРМБИРОТО И БЕГАЛЦИТЕ ОД БЕЛОМОРСКА МАКЕДОНИЈА 1948-1956 ГОДИНА

Процесот на иселување на Македонците од Грција тече интензивно и по завршувањето на Граѓанската војна, зашто грчките власти продолжија со донесување на низа дискриминаторски закони. Истовремено, на надворешно-политички план, грчката дипломатија со засилени активности се спротивставува на било какво покренување на правата на македонското малцинство во Грција, особено остро реагирајќи на споменувањето на поимот “Егејска Македонија“ и “Егејски Македонци“. Што се однесува до КПГ, нејзиниот однос кон решавањето на македонско национално прашање варира во различни периоди низ различни варијанти. Сепак, непобитен е фактот дека таа беше единствената политичка сила во Грција која, во одделни моменти, барем декларативно, бараше признавање на правата на македонското малцинство, сè до 1988 година, кога дефинитивно и јавно изјави дека во Грција не постои македонско малцинство.
За време на судирот на КПЈ со Информбирото и по поразот на ДАГ, КПГ видливо спроведува антимакедонска кампања. Во резолуцијата на Шестиот пленум на ЦК на КПГ, одржан на 9 октомври 1949 година во Бурели, НР Албанија, и во други партиски документи се тврди дека причините за поразот на ДАГ се: неограничената помош што му ја дадоа САД и Велика Британија на атинскиот режим и “предавството“ на Тито и на неговата “агентура“ во Грција. Во документите се потенцира потребата од немилосрдна борба против остатоците на “Титовите агенти“ во редовите на ДАГ и меѓу цивилното население што ја напушти Грција. Ваквиот став значеше продолжување на антимакедонската борба и во емиграција. Тоа набрзо ќе се покаже во практика, со оглед на фактот што во ноември 1949 година, во екот на најсилниот притисок на ИБ врз ФНРЈ (Втората резолуција на ИБ), поразените борци на ДАГ и цивилното население беа префрлени во СССР и во другите источно-европски земји. Таму, покрај притисоците на грчките и прогрчки припадниците на КПГ, овие емигранти беа изложени и на проверка и репресија на режимите кои беа настроени непријателски кон сето она кое носеше предзнак или етикета “титов агент“. КПГ и нејзиниот раководител Захаријадис започнале жестока кампања против НОФ. Низ различни пишувани материјали беа обвинети голем број Македонци за контрареволуционерна шпионска дејност во корист на Титова Југославија. Беа спроведени бројни судења, а дел од македонските борци беа стрелани. Во јули 1949 година на Вичо, службата за безбедност на ДАГ, со одобрение на раководството на КПГ-ДАГ, организира логор, во кој беа изолирани Македонците осомничени за соработка со Југославија.
Во Букурешт, во почетокот на 1951 година, со одлука на политбирото на ЦК на КПГ, беше формирана специјалната институција наречена “Одделение за будност“, во чија работа беа ангажирани и советски инструктори. Ова Одделение одигра особена улога во репресијата и прогонството на Македонците под наводно идеолошко-политички превез. Основна задача која Одделението ја доби од раководството на КПГ беше да ги обвини раководителите на македонското ослободително движење во периодот 1941-1949 година за поткопувачка и агентурска дејност во корист на Белград и на Интелиџенс сервис. Всушност антијугословенската информбировска капања беше максимално искористена за вршење дискриминација врз Македонците.
Поради теророт на грчките власти и паравоените формации, многу македонски семејства беа принудени да побараат сигурно прибежиште во соседните земји - Југославија и Бугарија, или во прекуокеанските земји. Според податоците што официјално ги наведува ЦК на КПГ (од октомври 1950 година), вкупниот број емигранти прифатени во источноевропските земји и Советскиот сојуз изнесувал 55.881 лице, од кои повеќе од 20.000 биле Македонци. За пребеганите во Југославија се изнесува бројот 45.000-50.000 лица. Ако кон ова се додаде бројот на прогонети деца, кој според некои извори се движи од 28.000-30.000, можеме да зборуваме за една навистина трагична судбина на бројни раселени и разделени семејства.
Во сплетот на крвавата Граѓанската војна во Грција и подолнителните компликации кои настанаа заради информбировската кампања, необично трагична судбина доживеале раселените и откорнати од своите семејства и огништа деца. Најголемиот дел од нив, и по шест децении прогонство, не можат да се вратат на родните огништа вп Грција. Овие деца, жртви на војната, организирано беа евакуирани во пролетта 1948 година. Околу 28.000 деца најдоа прибежиште во прифатилиштата во источноевропските земји. Од нив околу 11.000 деца беа згрижени во тогашна ФНРЈ. Децата од Булкес чии родители мораа да заминат во редовите на ДАГ, уште во текот на мај 1948 година биле преместувани во детските домови отворени за децата без родители, под заштита на Црвениот крст. Но, поради влошените односи со КПЈ (во рамките на судирот со Информбирото), КПГ издава наредба за префрлање на децата од Југославија во источноевропските земји. По оваа наредба, околу 2.000 деца заминале во ЧехословакијаШ21Ќ. Така, на самиот старт на повеќегодишниот судир помеѓу КПЈ и Информбирото, во рамките на трагичното интернирање на децата од Грција, своевидна улога за влошување на состојбите одигра и идеолошкиот раскол помеѓу комунистичките партии.
Децата под заштита на југословенскиот Црвен крст беа сместени во повеќе домови и интернати, така што во периодот од 1948-1958 на тлото на ФНРЈ беа отворени повеќе домови и интернати во Војводина, Хрватска и Словенија. Во овие домови и интернати, во почетокот на 1949 година беа сместени вкупно 1.857 деца од кои 1.581 Македонче и 276 Грчиња.

 

[Ksantika]

Македонските деца кои го завршуваа основното училиште во другите републики, биле упатувани на понатамошно школување во НРМ, каде што се отворале домови за нивно прифаќање. Според непотполни податоци, до почетокот на 1951 година на територијата на НРМ биле населени 3.957 семејства и 1.681 самец со вкупно 17.699 членови. Иако државата се наоѓала под економска блокада и располагала со крајно оскудни извори за стопанска продукција и подем, сепак никако не се запоставувало прашање за македонските бегалци кои навистина биле во извонредно тешка материјална положба.
Згрижените Македонци од егејскиот дел на Македонија, до 1952 година имале статус на бегалци во НРМ, според конвенциите за бегалци на ООН. И покрај тоа, тие во најголем број сакале да живеат во НРМ, чуствувајќи ја како своја матица. Таа нивна желба да живеат во НРМ постоела уште со самото напуштање на Грција, но, заради низата околности, тие прибежиште најдоја во сите источно-европски земји. Со нарушувањето на односите на Југославија со овие земји, по судирот со ИБ, во 1948 година, оваа желба можеа да ја остварат минимален број бегалци-Македонци во источно-европските земји. Овој судир ги стави бегалците од Егејска Македонија во многу незавидна положба.
Сталинистичките режими во источноевропските земји во рамките на жестоката кампања против Југославија и КПЈ, заземаат негативен став кон сето она што беше именител на политика и дејствување на КПЈ. Во тој пакет спаѓаше и односот на КПЈ кон македонскиот народ, како еден од рамноправните во југословенската држава. Затоа, не ретко, Македонците беа прогласувани за југословенски агенти и шпиуни.
Во стихијниот бегалски бран, илјадници семејства беа разделени, раселени и распрснати во повеќе земји. Со нарушувањата на односите помеѓу ФНРЈ и земјите на ИБ, останаа разделени мајка со син, сестра со брат..., беа прекинати бројни семејни врски со минимална можност луѓето да се видат или пак семејствата повторно да се обединат. Доколку се изнаоѓаа низ различните домови и прифатилишта, тие беа изложени на строга проверка, доживувајќи ги тортурите на заштитниците на внатрешната безбедност на сталинистичките режими на овие земји.
По прекинот на судирот, осврнувајќи се на претходните години, органот на КПГ "Неос Козмос", во 1957 година, пишува дека на Македонците, без никакви основи, им се лепени етикети на агенти, непријатели и слично, дека врз основа на обвинението дека се "Титови агенти", биле прогонувани, апсени итн.Ш26Ќ Заради стравот од реперкусии, повеќето Македонци во источноевропските земји не можеле јавно да ја манифестираат својата желба за населување во НРМ.
На другата страна, водејќи интензивна идеолошка борба со СССР и останатите земји членки на Информбиротот, во периодот 1948-1956 година, КПЈ била исплашена од евентуалната "ИБ-заразеност" на македонските бегалци во источноевропските земји. Властите во НРМ биле мошне внимателни кон политичките емигранти од источните земји, меѓу кои, реално или пренагласено барале уфрлени агенти, од Исток или Запад, против ФНРЈ. Тоа особено важело за политичките емигранти од соседните земји - Албанија и Бугарија. Овие лица почнале да доаѓаат неколку месеци по Резолуцијата на ИБ и биле следени од органите за внатрешна безбедност на ФНРЈ.
И покрај стравот од "уфрлени агенти", властите во НРМ, особено раководството на КПМ, настојува поголемиот број од бегалците, по низата проверки, политички да ги активираат и помасовно да ги вклучат во партиските редови. Меѓутоа, ваквата интенција била повеќе декларативна. Во практиката мошне се внимавало за приемот на "Егејците" во редовите на КПЈ/КПМ, кои дури се ставале во посебна етничка графа кога се изнесувал етничкиот состав на членовите. Кон нив постоела огромна доза на недоверба, особено кон оние кои имале семејни врски со бегалците од Егејска Македонија во источните земји, така што кај властите во НРМ, бил присутен стравот од нивното евентуално определување за политката на СССР и Сталин.
Во текот на 1950 година, заради поорганизирано делување сред бегалците, во НРМ беше формирано Здружение на Македонците од Егејска Македонија. За дел од бегалците, ова Здружение претставувало еден "вид претставништво на бегалците-полномоштво”, кое треба да се грижи за сите нивни проблеми и тоа во прв ред материјалните. Во одредени ситуации, сакајќи да разреши одделни нерешени парашања, Главниот одбор на Здружението преземал мерки надвор од своите ингеренции, кое што доведувало до судир со органите на власта во НРМ. Од другата страна, пак, властите во НРМ, очекувале од ваквото Здружение поинтензивна политичка работа и агитација сред бегалците со цел поголема афирмација на југословенската политика. Затоа, паралено со водењето грижа за разрешување на економските и социјални проблеми, државно-партиската власт во НРМ, постојано прави увид во поглед на политичкото држење и политичката положба на Македонците од Егејот.
Покрај следењето на евентуалното “информбировско влијание“, нормалните барања на дел од бегалците за добивање пасош во Грчкиот конзулат, со цел да се вратат во своите родни места, властите ги оценувале како постоење на некакво "грчко влијание" (1950/51). Според наводите на документите, "и ова влијание е пресечено со енергична интервенција на органите на власта и политичката објаснувачка работа на Здружението на бегалците...". Притоа се констатира дека "двете споменати непријателски влијанија, главно, се отклонети...".
И покрај големата будност и агитација што ја спроведувале, сепак, властите во НРМ и ФНРЈ, честопати, биле соочени со реално поинакви ставови на бегалците во однос на некои важни прашања на југословенската надворешна политика. Тука пред сè е настојувањето за поенергично поставување на прашањето за репатријација и за имотите, кое било камен на сопнување во грчко-југословенските односи, но и денес, тоа е клучно во наводниот спор со името помеѓу Република Грција и Република Македонија.
Во тоа време, дел, од Македонците, исто така, не се откажувале од барањата за обединување на македонскиот народ и интегрално решавање на македонското прашање. Барањето за обединување, или пак поставувањето на други опции за решавање на македонското прашање, освен југословенската варијанта, спаѓало во арсеналот на "непријателското делување против ФНРЈ". Југославија и Тито биле заинтересирани, заради меѓународната положба на новата федерација, дефинитивно да биде затворено македонското прашање. При тоа, тие не се откажувале од правото за заштита на малцинствата на народите на Југославија во соседните земји. Југословенската надворешна политика не можела да го игнорира фактот за постоење на македонско малцинство во Грција (поточно македонски народ), при што повремено го покренувала прашањето за признавање на националните права на Македонците во Грција.
Заради приврзеноста на КПГ кон советската партија и Информбирото, (како и заради покренувањето на чуствителното прашање за положбата на Македонците во Грција, за кое британската дипломатија бара “дискретен молк”) примањето на поранешните членови на КПГ во редовите на КПЈ/КПМ се одвивало мошне внимателно. Иако бранот на бегалци течел повеќе години, бирото на ЦК на КПМ дури на седницата од 14 мај 1951 година носи одлука со која сите оние кои биле членови на КПГ (со исклучок на оние за кои имало податоци дека не можат да бидат примени), требало веднаш да поднесат изјави за прием во членство на КПЈ. Притоа, се тргнува од општата оценка дека "теоретското ниво" на кадрите од Егејска Македонија е "многу ниско", така што се бара, во поголем број, тие да бида испраќани на партиските курсеви и во партиските школи. Меѓутоа, зад таквото барање, во основа, била потребата за контрола врз нив и за спроведување на засилена идеолошка преобразба на линијата на КПЈ.

 

[Ksantika]

Сумирајќи дел од искуствата со згрижувањето и вклопувањето во новите услови на бегалците, нивниот прием во партиските редови и политичките активности, ЦК на КПМ оценува дека постојат видливи разлики во однос на политичката положба кај бегалците, зависно од местото од каде потекнувале и местото каде биле населувани. Македонците од Егејот пројавувале стремеж да се населат во одредени реони или пак се групирале според роднинските врски. Ваквото групирање создавало сериозни проблем при нивното економското згрижување, но, сепак, за властите во НРМ, поделикатен бил политичкиот проблем, односно нивните политички убедувања. Со цел да имаат подобра контрола врз нив и да спречат евентуално нивно меѓусебно организирање, властите правеле посебни распореди при распределувањето на бегалците низ македонските градови и села.
Во целокупниот контекст на разгледуваното прашање, неспорен е фактот дека кај дел од бегалците, имала влијание и пропагандата што доаѓала од информбировските земји. До нив пристигнувале писма во кои се прикажувала идилична слика на хармонија и благосостојба, зашто писмо со поинаква содржина и не можело да излезе пред контролата на органите за внатрешна безбедност во источноевропските земји. Затоа, "држењето на Егејците", како што често се нарекуваат во партиските документите на КПМ, било будно следено и анализирано, особено на оние кои имале контакти со лица од "непријателските" за ФНРЈ, информбировски земји. Во овие земји била осбено тешка "положбата на борците кои останале доследни на линијата на КПЈ”. Тие биле “затворани, малтретирани и прогонувани. Во Албанија, Унгарија и Романија положбата им беше тешка скоро на сите бегалци, особено во поглед на материјалната положба”.
Копнеејќи по родните огништа, по раскинатите семејни врски, барајќи си ги изгубените роднини и блиски низ различните земји, македонските бегалци будно следеле што се случува во Грција и во информбировските земји. Особено биле живо заинтересирани за Грција каде што речиси секој имал оставено некој свој роднина или близок, но, каде, исто така, ги оставиле и своите куќи, имоти, родните огништа и гробовите на своите претци. Интересот, пак за земјите од ИБ, кој секогаш кај властите во НРМ побудувал доза на сомнителност, бил најчесто поврзан со фактот што голем дел од овие луѓе (и Грци и Македонци), во првиот момент нашле прибежиште токму во источноевропските земји. Имајќи ја предвид целокупната политичка клима во Југославија за времето на судирот со Информбирото (расчистување со реалниот и етикетираниот внатрешен непријател, т.н. приврзеници на Информбирото), јасно е дека нивното политичко држење во овој период било следено со уште поголемо внимание. Но, дури и по смртта на Сталин (1953), и по распуштањето на Инфромбирото (1956), кога голем дел од Македонците од источните земји сакале да се населат во НР Македонија, со оглед на фактот што им била затворена грчката граница, тие и натаму, биле узложени на сомнежи и проверки од органите за внатрешна безбедност на ФНРЈ.
Прашањето за реемиграција, како најболно за Македонците од Егејска Македонија, беше поставено на дневен ред по завршувањето на Граѓанската војна во Грција, при што бил дециден ставот на грчките власти против нивното враќање. На тој план се водела силна и застрашувачка кампањата во грчкиот печат "против враќањето на бандитите": "Славофоните да останат таму каде што се"; "Ние не ги сакаме овде! Ако се вратат назад - да се испратат на островите" итн. Во истиот дух биле и исказите на некои службеници вработени во Грчкиот конзулат во Скопје, сите на линија на внесување психоза на страв кај "Егејците", пресметано "на тоа, да ги одбие луѓето да бараат враќање". Стравот од грчкото насилство и расистичката пропаганда, како и одеземеното грчко државјанство задржале поголем дел од бегалците да останат во НРМ. Тие постојано копнееле за својот опустошен и одземен дом и живееле со надеж дека набрзо ќе се вратат во родниот крај. А во меѓувреме, грчката држава спроведува низа дискриминаторски закони чија важност не е оспорена од Европската унија која декларативно поставила сосема други принципи и услови за членство во нејзините редови. Тие принципи, за жал не важат за Република Грција.
Во периодот по 1956 година дојде до нормализација на односите помеѓу Југославија и источноевропските земји. Во тие рамки беа забележувани извесни заладувања или затолувања, но, никогаш повеќе не се повтори периодот на толку силен идеолошко-политички и економски раскол, психоза на воен судир итн. каков што беше забележан за време на нформбировската кампања. Во процеси на повторното воспоставување на прекинатите врски на ФНРЈ со СССР и источноевроските земји и во услови на напорите за десталинизација на режимите во овие држави, македонските бегалци барем малку здивнаа од перманентната контрола, насилството и стравот во кој живееја. Така тие ги засилија своите, дотогаш притаени желби, да се населат во НРМ, како матична држава на Македонците. Меѓутоа, речиси никој од нив, никогаш не се откажа од својот роден крај, од природното право да се вратат на своите корени и да располагаат со своите имоти и имотите на своите претци.
Во целокупната голгота која македонскиот народ од егејскиот дел на Македонија ја доживеа под теророт и прогонството на грчките власти, своевидна улога, од наводно идеолошки позиции, одигра приврзеноста на КПГ кон Информбирото. Идеолошко-политичката борба против наводните “титови агенти“ го покажа до крај неискреното лице на грчките комунисти кон проблемот на решавањето на македонското национално прашање. Шовинистичкиот однос кон Македонците, прикриван во одредени периоди, ќе се јавува повремено на површина со различен интензитет, за конечно да кулминира, во 1988 година, кога раководството на КПГ дефинтивно изјавува дека во Северна Грција нема ништо друго освен Грци. Истовремено, овој дел од грчката држава, освоен по балканските војни во 1913 година ќе биде прекрстен во грчка провинција Македонија. Со пристапувањето на КПГ во таборот на грчките националистички политички фактори, конечно, на грчката политичка сцена беше постигнат консензус во однос на негирањето на македонското прашање и негирањето на постоењето на македонскиот народ. Илјадниците прогонети и раселени Македонци од страна на грчките недемократски режими, за грчката актуелна политика едноставно не постојат. Во нејзината долгорочна цел е зацртано целосно бришење на идентитетот на македонскиот народ. Тоа го прави со невидена агресивност и злоупотреба на меѓународните организации каде членува.

--- надополнето ---

(1) Во балканските (1912/ 1913) и Прва светска војна (1914-1918), извршна е поделба на етно-географска Македонија која дотогаш беше дел од Турската држава. Од вкупно 67.741,2 км2 на Грција ñ припадна најголем дел, 35 169 км2; на Кралството СХС 25 774 км2; на Бугарија 6 798 км2; еден мал дел од територијата на Македонија останал во границите на новоформираната држава Албанија (Иван Катарџиев, Историја на македонскиот народ, том четврти, ИНИ, Скопје 2000, 131).

--- надополнето ---

(2) Етничкото чистење на Македонците во Егејскиот дел на Македонија започнува веднаш по балканските и Првата светска војна. Како последица од наведените војни од Егејска Македонија емигрирале 50.000 Македонци. На истиот простор, со грчко-турскиот договор од 1923 година, биле населени 640.000 Грци од Турција, а 40.000 исламизирани Македонци од Егејска Македонија, се иселиле заедно со Турците. Во периодот од 1923-1928 година од Егејска Македонија во соседните држави се иселиле околу 43.000 Македонци. Во текот на Втората светска војна и во Грчката граѓанска војна, иако застаа на страната на антифасхизмот, Македонците доживеа нови погроми и нов најсилен егзодус. Со иселувањето од Грција на уште околу 120.000 Македонци беше исполнет планот на грчката десница, направен во декември 1944 година за ликвидација, депортирање и присилно изгонување на т.н Грци-Славофони (Види: Симовски Х. Т., Етничките промени во Егејска Македонија во ХХ век, “Етничките промени во Егејска Македонија во ХХ“, Здружение на децата бегалци од егејскиот дел на Македонија, Скопје 2002, 35-75). Прогонетите Македонци не можат и денес да се вратат во Грција, а нивните имоти се одземени и дадени на грчки колонисти. Заради стравот од големи економски реперкусии по државата, ако се реши бегалското прашање, во Грција се води шовинистицхка кампања за наводниот иредентизам на “Скопје” и се бара промена на името на Република Македонија.

--- надополнето ---

(3) Во 1988 година, кога на грчката политичка сцена беше постигнат дефинитивен национален косензунс за негирање на постоењето на било какво македонско малцинство во Грција, северниот дел од државата беше именуван во грчка провинција Македонија. Целта беше да се минира создавањето на посебна македонска држава со распадот на СФРЈ, каде егзистирасше македонската република под следниве називи: Демократска Федерална Македонија (1944-1946), Народна Република Македонија (1946-1964) и Социјалистичка Република Македонија (1964-1991).
Со референдумот од 8 септември 1991 година, грагјаните на СРМ се изјаснија за самостојна држава Македонија, која со сите уставни акти беше востановена како Република Македонија.

--- надополнето ---

(4) В. Ачкоска, Судирот со Информбирото и некои текови во македонското општество (1948-1998), "Историја”, ХХХIV/ XXV, бр.1-4, Скопје, 1998/1999, 81-96.

--- надополнето ---

(5) Димитар Влахов, До Георги Димитров, претседател на Министерскиот совет на Народна Република Бугарија, Скопје 1948. (Напишано во Белград на 27.09.1948 година)

--- надополнето ---

(6) Архив Републике Словеније, ф: Родбински фонд Едвард Карделј, 162/613, Преписка измегју ЦК СКП (б) и ЦК КПЈ и Резолуција Информбироа.

--- надополнето ---

(7) Ристо Кирјазовски, Егејскиот дел на Македонија по Граѓанската војна во Грција, ИНИ, Скопје 2001, 265-266.

--- надополнето ---

(8) Кога во јануари 1945 година, македонските артилериски бригади од Скопје и војници од други гарнизони во ДФМ демонстрираат желба да се помогне борбата на Македонците во Егејска Македонија (т.н. настани на Скопското кале) Тито бара итно расчистување со организаторите на демонстрациите. Тогаш е даден налог за пренасочување на македонската војска кон север, односно XV Корпус на Народноослободителната војска на Македонија е испратен на Сремскиот фронт. (В. Ачкоска, Н. Шешов , Репресијата и репресираните во најновата македонска историја, Макавеј, Скопје 2006, 147-159).

--- надополнето ---

Понатаму, во Декларацијата на Владата на ДФ Југославија од март 1945 година, воопшто не се споменува македонското парашање, туку се бара приклучување кон Југославија на "националните" територии на северозапад и север кои по Првата светска војна припаднале на Италија, како и зацврстување на понатамошната соработка со сојузниците и со соседните балкански народи (Архив Југославије, фонд: Влада на ФНРЈ - Претседништво владе, 50-30-52). Во таквиот дух, на Париската мировна конференција, Југославија воопшто не го постави македонското прасшање, и покрај присутните барања на повеќе Македонци.

--- надополнето ---

(9) Повеќе извори зборуваат за трагичниот биланс на борбата за демократијата во Грција. Во таа борба голорак, македонскиот народ истовремено "стана да го брани својот опстанок и кога тој нерамен бој заврши, зад себе остави над 10.000 убиени, исто толку затворени и интернирани (осудени или неосудени од грчките воени судови) по грчките затвори и сувите острови и преку 50.000 бегалци и емиграција во ФНРЈ и источните земји" (ДАРМ, ф: Републички Главен Одбор на ССРНМ - Скопје, к-39, Секретаријатот на Главниот одбор на Здружението на Македонците од Егејска Македонија, До Извршниот совет на ФНРЈ, 10.08.1953).

--- надополнето ---

(10) Уште во јануари 1946 година, републиканскиот неделен весник "Елефтерос", бр. 28, пишува: "Славомакедонците треба да исчезнат оттука, тие треба задолжително да се истераат и нека одат во која било соседна земја" (Т. Поповски, Македонското национално малцинство во во Бугарија, Грција и Албанија, "Македонска книга", Скопје 1981, 196).

 

[Ksantika]

(11) Македонците, не биле жртви само на монархо-фашистичките сили, туку, воопшто станале жртва на грчкиот шовинизам со етнички, а не со идеолошки предзнак. Тумбов Ѓорѓи, роден на 29.09.1939 година во с. ЛЈубница (Скра), близу Гевгелија, Егејска Македонија се сеќава на 1946-та на бруталноста на грчката неорганизирана војска. Неговиот татко бил во партизаните, а исто и неговата 18-годишна тетка која ја изгубила ногата во борбите, а потоа мигрирала за Полска. Ѓорѓи тукушто почнал да оди во прво одделение, во грчко училиште. Во куќата биле дедото, мајката и четири деца. Една ноќ бил одведен дедото со стоката, а еден грчки партизан ги протерува од домот, мајката и четирите деца. Најпрво го убил кучето, врз кое се нафрлил растревожениот Ѓорѓи, а потоа ги гонел во куќата на попот за живи да ги изгори. За среќа, меѓу грчките партизани имало еден кој го познавал неговиот татко и тој ги спасил од ужасната смрт. Сите жители биле притерани сред село, а многумина биле заклани. Тој ден, 13.11.1946 година, раскажува Ѓорѓи "грчките паризани убија 33 луѓе и деца и ги изгореа сите куќи. Меѓу убиените жени беше и една мајка на тројца партизани. Нe собраа и нe одделија во два дела: оние кои ќе останат и оние кои ќе бидат префрлени во Југославија. Јас останав во збегот со паризаните, некаде над Гевгелија. Таму останавме 14 ужасни денови - преку ден нe малтретираа англиските авиони, а ноќе силни дождови... Мајка ми беше со бебе од две недели. Конечно, добивме дозвола за евакуација до Гевгелија, а од таму со воз до Велес и со камиони до с. Степанци. Набрзо потоа, разочаран од односот на грчките партизани, пристигна и нашиот татко. На крајот од 1949 година се преселивме во Велес. Во 1953 година, татко ми почина неможејки никако да се помири дека сме бегалци и дека го напуштивме родното огниште, куќа, стока, тамошниот живот, се. Ние децата останавме сами, но, сите успеавме да се избориме и да се осамостоиме во новата средина...”. (Белешки од разговорот воден со Тумбов Ѓорѓи, во Топилницата во Велес, 1996).

--- надополнето ---

(12) Само во периодот од февруари 1945 до мај 1947 година, овие паравоени формации во Костурско, Леринско, Воденско, Ениџевардарско, ги направиле следните злодела: без судење убиени 278 Македонци, силувани 297 жени, затворени 6.456 лица, 4.200 лица осудени, 3.215 осудени на повеќегодишен затвор, 1.449 интернирани, 13.449 малтретирани, 1.191 изгорени куќи, 13.938 протерани селани од нивните домови и 45 иселени села (ДАРМ, фонд бр.996 - Егејска Македонија во Граѓанската војна, Извештај од 20.05.1947).

--- надополнето ---

(13) Ф. Мартинова - Буцкова, И ние сме деца на мајката земја..., Скопје 1998, 115/116.

--- надополнето ---



--- надополнето ---

(14) Л. Лазаров, Француски погледи за положбата на македонскиот народ и етничките промени во Егејска Македонија (1944-1957), “Етничките промени во Егејска Македонија во ХХ век”, Здружение на децата бегалци од егејскиот дел на Македонија, Скопје 2002, 186.

--- надополнето ---

(15) Македонските бегалци во Полска, документи, 1948-1975, 1, избор, превод, вовед и редакција П. Наков, док. бр. 6, 139-147.

--- надополнето ---

(16) Во рамките на политиката на искоренување на Македонците од нивните родни места, грчките власти носат низа законски акти за конфискација, национализација и за експропријација на имотите на борците на ДАГ. Врз основа на Декретот М/48, Декретот Н/48, Законот 2536/53 извршена е конфискација на околу два милиони декари обработливо земјиште, пасишта и шуми, главно во пограничните македонски подрачја, од кое пред војната се издржувале 30.000 домаќинства. Заедно со земјата биле конфискувани станбените згради, работните простории, дуќаните, покуќнината итн. Според законите, конфискација на имотите се вршела на учесниците во ДАГ, што емигрираа и на оние на кои им беше одземено државјанството. Во овие рамки, на повекје од 15.000 Македонци им беше одземено државјанството, а повеќе од 50.000 беа принудени да емигрираат. Најголема конфискација на македонските имоти била извршена со законот 2536/53, кој се применувал со невидено варварство. На конфискуваните македонски имоти властите носеле Грци од други делови на државата, па дури и од Кафказ. Тоа биле колонисти на кои власта можела целосно да се потпре во спроведувањето на етничкото чистење на северниот дел од државата. Во овој период насилството врз Македонците достига невидени размери, грчкиот патриотизам се докажувал преку бројот на убиените и малтретираните Македонци, преку силуваните и убиените Македонки. Одредбите на споменатиот Закон пропишувале на 60 км од границата кон внатрешноста да се иселат “нелојалните” граѓни и на нивно место да се населат Грци, “задрави“ елементи, “со јасна и со потврдена грчка национална свест“. (Р. Кирјазовски, Македонското национално прашање Граѓанската војна во Грција, ИНИ, Скопје 1998, 340-341).

--- надополнето ---

(17) Така, во еден грчки Меморандум, испратен до британската влада, од 28.09.1950 година, меѓу другото стои: “‘Егејските Македонци‘ се израсток на ‘балканската’ политика неодамна измислена од грчките соседи со цел да ја дезинтегрираат неа. Ова е парола против која грчката нација тргна и победи со сопствената крв и материјалната помош од сојузниците. Грчхко-југословенското приближување нема да биде од корист за Грција, ниту ќе биде потребен фактор во сојузничката политика, доколку продолжи да биде уништувано од оваа гангрена”. (Македонците во југословенско-грчките односи, Документи 1950-1953, том II, избор, превод и редакција Л. Пановска, Т. Чепреганов, ДАРМ, Скопје 2001, 247)

--- надополнето ---

(18) Р. Кирјазовски, Егејскиот дел на Македонија по Граѓнската војна во Грција, ИНИ, Скопје 2001, 266-279; ДАРМ, ф. Грција, к.18/19/63; к. 18/44, 144; к. 18/59, 82; к. 20/291; к. 28/28/23; к. 20/28/43.

--- надополнето ---

(19) Фани Мартинова - Буцкова, И ние сме деца на мајката земја..., Здружение на децата-бегалци од Егејскиот дел на Македонија, Скопје 1998, 32.

--- надополнето ---

(20) Бројката од 11.000 деца прифатени во Југославија се однесува на вкупниот број деца, од кои некои биле сместени во детските домови на Црвениот крст, а другите, поголемиот дел, биле со родители или роднини. ФНРЈ беше меѓу првите земји што прифатија најголем број деца-бегалци со родители и без родители. Освен тоа, низ неа поминаа околу 12.000 деца без родители, упатени кон источноевропските земји, кои беа привремено сместени и нахранети, а потоа регуларно предадени на надлежните органи во земјите што дефинитивно ги прифаќаа.

--- надополнето ---

(21) Фани Мартинова - Буцкова, цит. труд, 36.

--- надополнето ---

(22) Во рамките на ФНРЈ, детски домови беа отворени во: Војводина - Бела Црква, Нови Сад, Хрватска - Црквеница, Загреб, Осиек, Врбас, Зрењанин, Крани, Саилово, Кула, Самобор, Пладиште, Вршачка Чука, с. Стража - Банат; Словенија - Дутовлје, Стара Гора, Жент Вит. За нивното воспитување и образование биле ангажирани 90 лица, од кои 17 македонски и 10 грчки учители, а како воспитен и друг помошен персонал работеле уште 33 Македонци и 30 Грци (ДАРМ, ф: 997, к-1.2/3-4).

--- надополнето ---

(23) Така, домови за "Егејчиња" беа отворени во повеќе градови во НРМ. Во Струга, на 1.03.1950 година беше отворен домот "Гоце Делчев" во кој беа згрижени 60 деца од 7 до 16 години. Потоа домови имаше во Битола, Куманово, с. Петровец - Скопско, Демир Капија - Кавадарско, Валандово. Во Валандово во 1952 година беше отворен детскиот дом "Александар Ранковиќ” во кој беа згрижени 270 деца, најголем број деца-бегалци дојдени од домовите од другите републики (Весник "Глас на Егејците”, од мај 1954 година). Според сеќавањето на неговиот директор (1952/53 година), Глигор Тодоровски, "постоењето на Домот 1952-1958 година остави силни траги во културниот живот во градот и околијата во настапите на хорската, играорната, балетската и други секции што постоеја во Домот”.

--- надополнето ---

(24) ДАРМ. ф: ЦК КПМ/СКМ, к-27, док. 39, Записник за састанка Бироа ЦК КПМ, одржаног 14 маја 1951 год.

(25) За голготата низ која поминале многу семејства, за нивните бегалски маки, за одност на Грците кон Македонците во емиграција, потресни сеќавања кажуваат македонските жени (види: Лидија Стојановикј-Лафазановска, Ермис Лафазановски, Егзодусот на Македонците од Грција: женските стории за Втората светска војна и нивниот егзодус, ЕУРО БАЛКАН, Скопје 2002)

(26) ДАРМ, ф: ЦК КПМ/СКМ, к-101, док. 23, За некои проблеми во врска со уселувањето на Македонците од источно-европските земји во СР Македонија, материјал од 64-та седница на ИК на ЦК СКМ, 20.2.1964.

(27) ДАРМ, ф: ЦК КПМ/СКМ, Управа за агитација и пропаганда, Комисија за Албанија, к-49, Елаборат за албанската политицхка емиграција во Македонија, мај 1953; ДАРМ, ф: ЦК КПМ/СКМ, к-49, Елаборат за полит. емигрантите од Бугарија, 4.02.1953.

(28) Според оценките на КПМ, "под влијание на ИБ потпаднале добар дел од кадрите на ДАГ...". КПМ смета дека дел од борците на ДАГ, главно, го ширеле информбировското влијание "средеден дел од масите, особено оние кои имаа семејни врски со бегалците од Егејска Македонија во источните земји. Но тоа влијание... со текот на времето се повеќе и повеќе опаѓаше и тоа поради општата идеолошко-политичка победа на Југославија над хајката против неа од Советскиот блок и поради тешките услови во кои се поставени бегалците во земјите од советскиот блок....". (ДАРМ, ф: Републички Главен Одбор на ССРНМ - Скопје, к-39, Анализа за ситуацијата сред бегалците од Егејска Македонија во ФНРЈ, 7.10.1953).

(29) ДАРМ, ф: Републички Главен Одбор на ССРНМ - Скопје, к-39, Анализа за ситуацијата сред бегалците од Егејска Македонија во ФНРЈ, 7.10.1953.

(30) Будно следејкји што се случува со бегалците во НРМ, грчките дипломати во септември 1950 година ги информираат своите сојузници дека “од долгорочен аспект“ новиот периодичен “Глас на Егејското море (се однесува на органот на Здружението на бегалците од Егејска Македонија Глас на Егејците, б.м.) чии цели се зацртани во додатокот 2 (дел Х) веројатно претставуваат сериозен камен на сопнување за било какво можно подобрување на грчко-југословенските односи...”. (Македонците во југословенско-грчките односи, Документи..., 248)

 

[Ksantika]

(31) ДАРМ, ф: Републички Главен Одбор на ССРНМ - Скопје, к-39, цит.док.

(32) Педантните британски дипломати во Атина ќе забележат: “... Југословените не се расположени да го прифатат аргументот дека ‘нема македонско малцинство’ во Грција по пат на замолчување...Потоа, поради надворешни и внатрешни причини, југословенската пропаганда не сака да задржи дискретен молк во однос на ‘грчка Македонија’ што би било најдобро“. Во продолжение на овој извештај, сепак се констатира дека во натписите на југословенска страна нема некави територијални барања. (Македонците во југословенско-грчките односи, ..., 112)

(33) При Контролната комисија на ЦК на КПМ била оформена посебна група која во соработка со раководители од Егејска Македонија ги разгледувала изјавите на кадрите и доставувала предлог до Контролната комисија на ЦК на КПМ. Партиските комитети на теренот добиле препорака преку "засилена политичка и партиска работа помеѓу Македонците од Егејска Македонија да настојуваат што повеќе да примат за членови на КПМ...". (ДАРМ. ф: ЦК КПМ/СКМ, к-27, док. 39, Записник за састанка Бироа ЦК КПМ, одржаног 14 маја 1951 год.).

(34) Според одредени проценки, најдобра политичка положба меѓу бегалците била констатирана во Битола. Таму, според составот, тие биле од Леринско, Костурско и Воденско, од оние краишта каде што антифасхистичкото демократско движење било најсилно. Скоро секое од овие семејства дало жртви во борбата. Тие, во голема мера, биле политички поиздигнати и точно информирани за теророт над Македонците во Грција и за состојбите во СССР и сталинистичките логори. Заради таквите сознанија не пројавувале желба да се вратат назад или да заминат од НРМ и покрај постоењето одредени проблеми со нивното сместувањее (стан, вработување и сл.).

(35) Така, на пример, оние од Костурско и Леринско пројавувале желба да се населат во битолскиот реон, оние од Драмско во Струмичко, од Воденско - во Кавадарци и Гевгелија, Прилеп итн. И покрај групирањето во реони, сепак најголем број Македонци од Егејот пројавиле желба да останат во Скопје. Во 1953 година било евидентирано дека една третина од нив живеат во Скопје, а биле поднесени 717 нивни молби, од другите помали места во НРМ, за градење станови воСкопје. (ДАРМ. ф: ЦК КПМ/СКМ, к-49, док. 72, Извесхтај од екипата која требасхе да ја испита полозхбата на Егејците, 1953).

(36) ДАРМ. ф: ЦК КПМ/СКМ, к-27, док. 39, Записник за састанка Бироа ЦК КПМ, одржаног 14 маја 1951 год.

(37) ДАРМ, ф: Републички Главен Одбор на ССРНМ - Скопје, к-39, Информација за положбата на бегалците од Егејска Македонија, 13.04.1957.

(38) За доаѓање на неговото семејство од Полска во НРМ, Ставре Џиков запишал: “...На железничката станица во Скопје пристигнавме зимата во декември 1956 година. Моите родители беа третирани како политички емигранти и со полициски џип нé однесоа во затворот Идризово, каде што бевме сместени во ѕидани приземни долги згради- прифатилисхта. Големата зхелезна врата во Идризово засекогасх кје ми остане во паметенје, иако бев само дете. Три ноќи преспавме во прифатниот логор во затворот и по распитот на моите родители од полициските иследници не одведоа во анот Меркез кај Бит-Пазар. Таму во едно тесно одајче заедно со дедо ми Стојче, кој се прибра од Битола живеевме една година. Македонците кои доаѓаа од Источниот лагер на комунистичките држави, се карактеризираа како сомнителни и надгледувани од тајната полиција - Управа за државна безбедност- УДБ-а”. (Ставре Џиков, Четврта емигрантска Македонија, Аз-буки, Скопје 2007, 22).

--- надополнето ---

(39) Секретарот на Конзулатот Панајотис Николаидис, меѓу другото, зборувал: "Егејците ни се нам големи непријатели и затоа ги мразиме. Ние ќе ги очистиме сите Егејци и веќе почнавме да ги чистиме, нека знаат дека сме Грци... Грција мора да остане сосема чиста само со Грци, а не и со овие Македонци. Еднаш засекогаш ќе се ослободиме од Македонците..." (ДАРМ, ф: Републички Главен Одбор на ССРНМ - Скопје, к-39, Народно собрание на НРМ, Извршно веќе, стр. пов. 6, 18.09.1953 г. Скопје, Државном секретаријат за иностране послове - Београд). Положбата на Македонците кои останале во своето родно место во грчката држава била многу тешка. Тие живееле во терор и безаконие"...После пет години од завршувањето на Граѓанската војна, се држат во затворите и во интернација неосудени лица, или осудени врз основа на лажни оптужби..." (ДАРМ, ф: Републички Главен Одбор на ССРНМ -Скопје, к-39, Секретаријатот на Главниот одбор на Здружението на Македонците од Егејска Македонија, До Извршниот совет на ФНРЈ, 10.08.1953).

(40) Притоа, со стапувањето на сила на Законот за колонизација на северните покраини на Грција од август 1953 година се зголемувала до крајни граници неизвесноста за враќање во нивните имоти и родни места. Во член 6 од Законот недвижниот имот на оние лица кои се населиле во странство или недозволено ја напушиле земјата без пасош од надлежните органи, се смета како напусшен имот. По истекот на 3 години од бегството на споменатите лица, нивниот имот автоматски и припаѓал на државата, со полно право на користење и владеење. Исто така, се одземала во корист на државата и земјата на оние лица кои ја напуштиле во последните две години и се населиле во внатрешноста на Грција. Конфискуваниот имот им се доделувал на новонаселени лица кои можеле да бидат и неземјоделци, од било кој крај на државата. (ДАРМ, ф: Републички Главен Одбор на ССРНМ - Скопје, к-39, Секретаријатот..., 10.08.1953). Со ова законодавство кое му противречело на сите меѓународни одредби за правата на човекот и граѓанинот, на Македонците им биле одземени не само националните туку и човековите права да се вратат на својот имот и во својата земја од која биле принудени времено да побегнат .

 

[HITCH]

За видеава не треба многу објаснување.

 

[@cool@]

http://www.monde-diplomatique.fr/1995/08/MASPERO/1683

 

[HITCH]

Дали некој знае што бидна со ова:


Документирана Eгејската Голгота!
01 August, 2009

Секоја траума, спомен и сеќавање што ги преживеале во текот на Граѓанската војна во Грција,Македонците од Егејот ќе може да ги раскажат и да останат засекогаш запишани како дел од историјата на македонскиот народ. Сведоците на голготата ќе може тоа да го сторат во Институтот за национална историја. Ако сакаат може да повикаат екипа да ги посети дома за да ги раскажат своите животни приказни.

Иницијатор за заштита и архивирање на културното наследство од Егејска Македонијае Сојузот на стопанските комори на Македонија. Тие му понудиле на Институтот за национална историја да ја реализира нивната идеја. Научниците од Институтот ја прифатиле идејата без резерва бидејќи сметаледека тоа треба да се направи, вели Тодор Чепреганов, директор на институцијата.

- Идејата е да се соберат сеќавања, артефакти, фотографии, сето она што го имаат луѓето кои ја искусиле судбината на егејската голгота, од 1941 до 1949 година. Проектот е многу значаен оти годините си одминуваат, генерациите по природен пат си заминуваат. За идните поколенија нема да остане ништо. Можеби по многу години некој ќе побара да види и да чуе човек што лично ја раскажува својата животна приказна. Сето тоа треба да биде документирано бидејќи е дел од македонската историја. На пример, претседателот на Иран денес кажува дека Холокаустот е измислица и дека воопшто не се случил - објаснува Чепреганов.

НЕМА СЕЛЕКЦИЈА

Во медиумите деновиве циркулира повик на кој може да се пријават сите што сочувале какви било документи, писма, фотографии, артефакти, лични предмети. Секој што сака да ја раскаже својата приказна треба да се јави во Институтот. Таму ќе биде формирано одделение во кое секоја информација ќе биде архивирана и ќе остане за идните генерации за да послужи како сведоштво на една трагедија на македонскиот народ.

- Сигурно дека онаа голгота што ја преживеаја Македонците во егејскиот дел на Македонија, посебно меѓу 1944 и 1949 година е историја која се чувствува до ден- денешен. Луѓето денес ги имаат траумите од се' што преживеале. Не само тие туку и нивните деца. Колективна меморија се пренесува од генерација на генерација - вели Чепреганов.Луѓето пред камера и микрофон ќе може да раскажат што преживеале во текот на Граѓанската војна, без разлика дали учествувале во неа или се деца-бегалци. Од нив ќе се бараат фотографии, артефакти што ги понеле од дома, се' што чуваат, за да не остане непознато.

- Нема да има никаква селекција. Проектот е отворен за сите што се дел од Народноослободителната војна, припадници во единиците на ЕЛАС, на ДАГ, борци што ја напуштиле Грција по завршувањето на Граѓанската војна и децата-бегалци кои како невини жртви ја искусија трагедијата да бидат одделени од своите родни огништа - вели Чепреганов.

ПОСЛЕДЕН ВОЗ

Снимањата ќе се одвиваат според желбите на луѓето што ќе ги даваат своите спомени. Секој ќе може да зборува колку што сака. Чепреганов вели дека е предвидено да се забележат и да се документираат и сеќавања од нашите што живеат во Австралија и во САД.

- Крајно време е, последен момент да почне да се реализира овој проект бидејќи некои од луѓето веќе имаат по 75 или 80 години. Ова е важно и за презентацијата на нашата земја. Ако сакаме да испаднеме сериозни пред светот со тоа што е наша историја и што се' преживеале Македонците во поновата историја, ова треба да го документираме. Уште повеќе што годинава се навршуваат 60 години од завршувањето на Граѓанската војна во Грција. И по толку време ова се' уште претставува траума за луѓето што ја преживеале голготата - вели Чепреганов.Се предвидува годинава да бидат анкетирани барем 500 луѓе. Кога ќе се соберат сите материјали, тие ќе бидат од ленти. Ќе бидат објавени книги кои ќе бидат преведени на повеќе светски јазици и ќе бидат испратени до сите светски библиотеки и политичари.

- Тоа е практика во светот. Нашите соседи тоа го прават долго време. Ги бомбардираат странските библиотеки со свои документи токму за историјата на македонскиот народ прикажувајќи ја како бугарска, грчка, српска - вели Чепреганов. Проектот е отворен и во него може да се вклучат и луѓето што останале да живеат во Грција, за да може и тие да ги раскажат своите судбини. Идејата сега почнува да се реализира, иако засега нема дефиниран буџет. Сојузот на стопанските комори на Македонија ќе го поддржи проектот, но Чепреганов смета дека главниот товар треба да го понесе државата преку Министерството за култура.
Правото на имот не застарува

На прашањето дали архивите ќе може да се искористат во понатамошните процеси протераните Македонци да си ги бараат имотите од Грција, Чепреганов вели дека правото на имотите никогаш не застарува.

- Сите што живееле таму, што имаат документација, засекогаш го задржуваат правото да си ги бараат имотите од тој дел на Грција. Мислам дека со влегувањето во Европската Унија, со сите тие меѓународни закони, тоа еден ден сигурно ќе се реализира - вели тој.
Уништени документи

По многу години новите генерации ги фрлаат работите од своите предци. Имаше еден таков случај. Листови напишани од еден од нашите преродбеници. Децата од нив правеа бротчиња за во вода. Може да се случи сите документи да се уништат. Зошто да се уништат кога може да бидат дел од културното и историско наследство на македонскиот народ?! - прашува Чепреганов. Тој додава дека ова денес се прави во цел свет. Со слика, тон, артефакти се документираат спомените на последните преживеани од концентрационите логори во текот на Втората светска воја.

 

[@cool@]

Затоа 50 години ги молев оние кои можеа да одат во Беломорска Македонија, ако некој помине во моето родно село В'мбел, да ми донесе грутка земја и камен, а кога грутката земја ја помирисав, тогаш каменот ми рече:
"Од твоето протерување од родното огниште монархофашистите го срамнија со земјата.
Затоа ти оставам света порака која ќе сведочи за историјата, дека сум темелот на библиска земја Македонија".
Со солзи во очите, болка во душата и длабока љубов врежана за Македонија и македонскиот народ, го замолив да ми дозволи да го расцепам, белки таму ќе го пронајдам распуканото срце на мојата мајка, татко и брат........
http://www.makedonskosonce.com/broevis/2008/sonce732.pdf/34_36_pisma.pdf

--- надополнето ---

Ѕвездата на Белото Море
Нашето детство остана во селото Вембел. Почна големата голгота на најдолгиот пат кон далечното, непознатото кое беше планирано од грчкиот монархофашизам и од нивните сојузници од Европа за протерување на македонскиот народ од вековните родни огништа, од Ѕвездата на Белото Море. Со денови не бомбардираа фашистите, затоа бевме принудени ноќе да пешачиме се до границата на Вардарска Македонија. Кога стигнавме во Битола бевме распоредени во многу демократски држави. Јас и мојот среден брат со илјадници други дечиња бевме распоредени во Романија, каде романскиот народ и тогашната власт не прифатија како свои чеда во секој поглед. Во Романија го завршија основното училиште како и мајчин македонски јазик, романски, француски, руски, латински и грчки. Во 1954 година ненадејно се случи средбата со мојата мајка. Во едно претсобје во бараката ми рекоа дека ме бара некоја старица. Кога отидов, видов старица од околу седумдесет години во црнина со бледо испиено лице и со крупни очи, ми ги пружи рацете и ми рече: „Синко, јас сум твојата мајка“.

Пред мене стоеше старица со болка и со тага во душата. Стоевме лице во лице, очи во очи и не можев да поверувам дека е мојата мајка. Постојано во ехо ја слушав старицата како повторува „Мило чедо, јас сум твојата мајка која остана сама во селото кога заминавте во планините за време на војната“. Вечерта во една од собите на бараката ми ја раскажа нејзината приказна што ја доживеала во селото кога остана сама без ниедно од сопствените деца. Тогаш мајка ми сфати дека аманетот што и го остави татко ми пред неговата смрт не го исполни целосно. Со очи полни солзи ми кажа дека големиот брат загина во борбите на Вичо Планина, а за сестра ми која беше на Грамос немаше дознаено ништо, дали е жива или загината во борбите. Ми зборуваше за гумното, како сум се родил со светлината на Ѕвездата, како ме доела и лулала во дрвена нишалка цели пет години, како што велеше: „Така сакал Господ“. Ми ги спомна домашните миленици, плевната, куќата, нивите, големиот орев на дедо ми, сливите на баба ми и изворот на Вембла. После тој разговор ми стана јасно дека е мојата мајка. Зошто остарела толку многу, а имаше само 42 години? После тоа дојде и средниот брат и почна нашиот фамилијарен живот, остана само да дознаеме каде е нашата сестра. Во Букурешт паралелно го завршив средното уметничко училиште, отсек сликарство, и средното балетско училиште. По завршувањето на двете училишта требаше да решам: дали да запишам ликовна академија, или да стапам во операта како балетски уметник, имајќи превид дека во градот Брашов има класичен балет, опера и модерен балет - естрада. Решив да се преместам во Брашов, во операта каде што живееја мојата мајка и брат, за да живееме заедно. Во нашите срца постојано жареше носталгијата и желбата за враќање во родната татковина Македонија. Мајка ми често ми велеше: „Синко, леб и сол да јадам само во Македонија да умрам, ти си тој што ќе не однесеш, ти ја носиш Ѕвездата“. Мене срцето ми се кинеше кога ја слушнав мајка, и решив да и ја исполнам последната желба. Со многу маки и труд успеав да добијам туристичка виза за Македонија.
СОКРАТ ЛАФАЗАНОВСКИ

 

[@cool@]

Преживеаните борци од граѓанската војна во Грција: Станко Караѓоргиевски

НАМЕСТО ПРАВА ЗА МАКЕДОНЦИТЕ ДОБИВ ШРАПНЕЛ В ГЛАВА


На 1 март 1948 година, со група од седумдесеттина Егејци, Станко Караѓоргиевски заминал за Преспа. Нивната маршрута била преку Албанија, конкретно Тирана, за В’мбел, па Руља каде ги подготвувале за војна, ги учеле како да ракуваат со оружјето. Таму престојувале до 1 април истата година, по што заминале на Грамос.
Некогашниот учесник во Граѓанската војна Станко Караѓоргиевски е роден во 1929 година, во село Бошовце, Каљарско. До доаѓањето во Македонија, во 1941 година, живеел во Република Грција. Тој објаснува дека во периодот додека бил во оваа наша соседна земја на Македонците им било забрането да го зборуваат мајчиниот јазик. Таа диктактура кон македонското население особено била изразена за време на Метаксас. Нашиот соговорник се потсетува и на шлаканицата која ја добил од грчки полицаец само затоа што на македонски јазик им се обратил на своите блиски, кои полнеле вода на селската чешма. Кога се нашол во рацете на полицаецот го спасила една жена, која всушност го замолила да го пушти Караѓоргиевски, бидејќи бил дете. Така, овој соговорник се спасил од канџите на полицаецот и не го кажал името на својот татко, бидејќи поради тоа што го направил татко му ќе требало да лежи в затвор. Сепак, таткото на Караѓоргиевски повеќе пати бил затворан и прогонуван од грчките непријатели поради активноста на своите синови.
Во времето кога Караѓоргиевски живеел во Грција неговото семејство поседувало слаткарница во Кожани. Овој бизнис го продолжиле во Битола, каде нашиот соговорник дошол со својот брат. Во тој период на просторите на поранешна Југославија почнала војна. До 1948 година Караѓоргиевски работел и во разни ресторани. Потоа заминал и учествувал во изградбата на пругата Шамац-Сараево, при што завршил и телеграфиски курс. Кога се вратил во Битола се вработил како телеграфист на железничката станица. На 1 март 1948 година, со група од седумдесеттина Егејци, заминале за Преспа. Нивната маршрута била преку Албанија, конкретно Тирана, каде им се придружил курир, а потоа В’мбел, па Руља. Во Руља ги подготвувале за војна, односно ги учеле како да ракуваат со оружјето. Таму останале до 1 април истата година, по што заминале на Грамос.
“Ме примија како телеграфист во артилеријата. Бев во 670. единица. Мојата задача се состоеше во тоа да давам информации каде да пукаат топовите. Во 1948 година имавме успех во борбата против монархофашистите. Таа година Грамос беше ослободен, а во Ланга се наоѓаше Главниот штаб на ДАГ. Како телеграфист работев с# до 10.10.1948 година, кога бев ранет со шрапнел од ѓуле. Всушност, шрапнелите на монархофашистите летаа на сите страни, а еден ме погоди во глава. По ранувањето партизаните прво ме однесоа до Кономлати, од таму на носилка бев префрлен до првиот санитарен пункт во Преспа, а потоа дојдов во болницата во Катланово. Таму бев два месеца. Мојот животен пат продолжи во Булкис, во Нови Сад, каде престојував десеттина дена. Оттаму ме однесоа во Белград, па на воз во Будимпешта”, раскажува овој борец.
Во овој град останал две години во болницата каде му била извршена пластична хируршка интервенција. Во 1949 година, по ликвидацијата на ДАГ, сите партизани ги вработиле во фабриките, а тој се вработил во воена фабрика. Подоцна работел во редакција на еден македонски весник, кој се печател во Будимпешта, а во него се презентирале вестите за Македонија на македонски јазик. Во тој град останал да живее 8 години, односно од 1948 до 1956 година кога се вратил во Битола. Во 1957 година дошол во Скопје. Во главниот град на државава работел на многу места, но работниот век го завршил во “Лотарија на Македонија”. Во Скопје го формирал и своето семејство.
За тоа зашто одлучил да се бори во Граѓанската војна во Грција тој вели:
“Уште додека бев во Битола ми сугерираа дека кога ќе заминеме во Грција ќе се бориме за ослободување на Македонија, а самите Грци ни ветуваа дека Македонците ќе добијат права какви што им следуваат. Но, од ветувањата ништо”.
Неговите родители никогаш не ја напуштиле Грција. Во 1966 година прв пат по војната Караѓоргиевски отишол да ги посети. Се сретнал со мајка му, зашто татко му веќе бил починат. И денес често оди во посета на блиските кои живеат во оваа соседна земја.
Од книгата Аргументи од црниот тефтер на жртвуваните
Жаклина МИТЕВСКА
Ташко Јованов