Добро вечер на македонски јазик
Периодот во грчката историографија познат како “Македонска борба“ (1904-1908) претставувал организирана вооружена интервенција на грчката држава против структурите на Македонската револуционерна организација. Радикален пресврт во политиката на грчката држава кон македонското население и МРО настанал по почетокот на Илинденското востание. Масовноста и вплотеноста на Македонците околу програмата на македонското револуционерно движење најсликовито се покажала во текот на Востанието. На Грција и тсанало јасно дека неколкудецениските интензивни напори за асимилација на Македонците преку црквата и училиштата претрпеле фијаско. Направените анализи од најкомпетентните национални фактори покажале дека преку тие две институции не било можно ниту да се асимилира месното македонско население, а уште помалку грчката држава да се надева во блиска иднина на македонската територија. Се дошло до заклучок да се употребат други, поефикасни средства за постигнување на целта.
Пред официјалното започнување на грчката “Македонска борба“, грчката држава испраќала во Македонија доверливи луѓе со задача на самиот терен да направат истражувања, кои подоцна биле користени за креирање на идната пропагандна политика во Македонија. Резултатите добивани од ваквите истражувања биле крајно спротивни од желбите и очекувањата на државните институции во Атина.
Така на пример во пролетта 1904 година во Македонија бил испратен
Георгиос Црбазоглу, службеник и преведувач во грчката амбасада во Цариград. За време на неговата обиколка во Воден и Воденската околија, во извештај до грчката влада од 27 мај 1904 година, напишал:
“...Првенците на градот (Воден, б.м.) и младите, надвор повеќе зборуваат на грчки, отколку на македонски јазик...“
Опишувајќи ја етнолошката физиономија на Серската околија, ќе забележи дека таму постојат
две “фамилии-групи“ каде што можело и требало да делува грчката пропаганда, а тоа биле
“македонофонската“ (македонојазичната, б.м.),
од православни (Македонци, патријаршисти, б.м.) и
шизматици (Македонци егзархисти),
и елинофонската (гркојазичната, б.м.) група. Во еден од своите наредни извештаи до грчката влада со датум од 26 јули 1904 година, во делот каде што го опишува Илинденското востание, Црбазоглу прави јасна диференцијација меѓу Врховниот македонски комитет - ВМК, кој го нарекол
“чисто Бугарски комитет“, и Македонската револуционерна организација МРО, која според него била
“Македонски комитет“. Опишувајќи ја втората констатирал:
“...Македонските подводачи, а можеби и самите водачи, под еден и единствен услов на договорот со земјава ја црпеа досега нивната голема моќ: од условот да не гледаш на ништо друго (да немаат друга цел), освен ослободувањето на Македонците како Македонци...“
Следен пример од грчката историографија каде бил употребен терминот македонски јазик, но и потребата од меѓусебно разбирање меѓу двата ентитета, се разбира во тој период првенствено за потребите на грчката пропаганда во Македонија, се писмата на грчкиот офицер
Павлос Мелас, кои ги испратил до својата жена
Наталија Мела, објавени 1926 година во книгата “Павлос Мелас“. Одобрувањето на грчката влада за започнување конкретни подготовки за организирање оружена интервенција во Македонија против структурите на МРО, значело и испраќање четворица грчки офицери во извидничка мисија во Македонија со цел на лице место да ги проучат условите за организирање на оружена помош на грчката пропаганда во Македонија. Во составот на оваа група грчки офицери кои тајно ја поминале грчко-османлиската граница кон крајот на февруари 1904 година бил и Павлос Мелас. Тие биле придружувани од поткупени месни Македонци предводени од добро познатиот за нас
Коте од село Руља, чија првенствена цел била безбедно пренесување на офицерите од село во село, но и да бидат преведувачи меѓу месното македонско население и грчките офицери. Во писмо од 16 март 1904 година, за време на нивниот престој во костурското село Габреш, Павлос Мелас запишал:
“...Се искачуваме ние кон шталата и “добро вечер“ на македонски јазик од жените (не знаат ниту збор грчки) и “добро дојдовте браќа“ од мажите на грчки јазик постојано се слушаат...“
Истиот ден по покана на Коте, во куќата во која престојуваа офицерите биле собрани 12 првенци од селото, дискусијата течела на следниот начина:
“Ним, течно и убедливо им се обрати на македонски Коте, а нам ни преведуваше Пирзас“
За време на престојот во родното село на Коте, Павлос Мелас на својата жена на 17 март 1904 година, и соопштил дека го посетиле селското училиште во кое учениците им испеале песна, но тие не можела да разберат
дали јазикот беше македонски или грчки.
Потребата од комуникација со месното македонско население го натерало Мелас да научи и неколку македонски зборови, така во писмо од 21 март 1904 година, за престојот во село Оштима на својата сопруга и напишал:
“...Научив маку македонски зборови што им ги кажувам на жените и мајките...“
Македонскиот речник на Вардас
Следниот историски извор кој ќе го претставиме, а во кој децидно се потенцира постоењето на македонскиот јазик, како и потребата од преведувачи за меѓусебно разбирање меѓу Македонците и Грците е дневникот на главниот андартски водач во Македонија во текот на грчката “Македонска борба“.
Георгиос Цонтос Вардас, публикуван 2003 година, од независниот грчки издавач
Георгиос Пецивас. Во предговорот издавачот на делото констатира дека:
“...Македономахите (грчките борци за Македонија, б.м.) кои навлегуваат во македонската земја не се судираат со проблеми на комуникација кога доаѓаат до Сјатиста и малку по северно каде што жителите зборуваат грчки. Но пред Костур и секако посеверно имаат потреба од преведувачи...“
Ваквите негови констатации биле базирани пред се на податоци од дневникот на Вардас. Последниот за време на крстосувањето со својата чета по селата од битолската околија (Градешница и Сц. Петка), на 11 Октомври 1906 година запишал:
“...Подоцна на моја покана доаѓаат селаните на кои им зборувам со преведувач и им давам разни препораки...“
Потребата од изучување на македонскиот јазик ја увидел и самиот Вардас. Движејќи се и пропагирајќи меѓу месното македонско население, сфатил дека единствено со знаењето на јазикот кој го говори населението полесно ќе ја пласира големогрчката идеја. Во таа насока на 22 октомври 1906 година во својот дневник запишал дека ќе барал од грчката држава да му
“...испратат некоја книга на македонски јазик, ако постои, за да го научам...“
Само три дена подоцна Вардас констатирал:
“...Се обидувам да го научам македонскиот јазик, но многу ми е тешко, за жал не постои никакво правило и никакво менување и не можам да сфатам на кое менување припаѓа...“
Се разбира мислејќи на непостоењето на македонска граматика. Сепак, тој не се откажал од изучувањето на јазикот, напротив постојано го усовршувал во контактите со месното население, тоа го обелоденува за време на неговиот престој во битолското село Драгош на 28 октомври 1906 година:
“...Вечерта отидоа сите оние што беа со мене во засолништата во некој куќа, јас останувам сам со жените и разговарам со нив вежбајќи го тешко јазикот...“
Вардас за време на неговиот престој во македонија постојано добивал весници од Грција. На 14 август 1907 година во својот дневник забележал дека во в. Пирон од 9 јули 1907 година бил критикуван дека:
“...Се уште не успеа да го научи јазикот на местото, македонскиот...“
Одговарајќи на ваквите тврдења вардас напишал дека тоа не било возможно, бидејќи
“не постои никаква книга, ниту учител за овој јазик“, но и јавно укажувал дека сите идни грчки офицери и андарти кога ќе пристигнат во македонија ќе мора да го познаваат македонскиот јазик. Најголема вредност за нас од оставштината на Георгиос Цонтас Вардас поврзано со македонскиот јазик, се наоѓа во папката 18 од неговата архива. Имено во напорите да го научи македонскиот јазик тој направил речник за сопствена употреба, во кој запишал голем број зборови и дијалози на грчки јазик, преведени на македонски, со грчка транскрипција. Речникот ги содржи броевите до 1000, годините, месеците, и деновите од неделата. Потоа под посебен наслов
“Како се вели“, биле поместени општи фрази за секојдневно комуницирање.
Во романот на еден од главните идеолози на големогрчката идеја во Македонија од почетокот на 20 век
Ион Драгумис, со наслови “Мартирон ке ирон ема“, издаден 1907 година, бил употребен терминот македонски јазик во дискусијата меѓу главниот лик во романот Алексис со еден бугарски офицер. Противејќи му се на офицерот за бугарските претензии кон Битола и Битолската околија, Алексис тврдел дека:
“Таму се наоѓаат неколку села кои зборуваат македонски јазик, кои вие го нарекувате бугарски“
Последниот пример за употреба на терминот македонски јазик кој ќе го претставиме во овој текст, а датира од времето на грчката “Македонска борба“, се спомените на
Атанасиос Суљотис Николаидис со наслов “Солунската организација 1906-1908“ Да не стане забуна меѓу читателите, по поимот “Солунска организација“ не станува збор за МРО туку за грчка пропагандна организација која ја формирал Николаидис со цел да дејствува во Солун и македонските села околу Солун. Подготвувајќи се да замине за македонија и очекувајќи го повикот на грчкиот конзул во Солун
Ламброс Коромилас, Николаидис во своите спомени запишал:
“...Се зафатив да научам малку славомакедонски, турски и влашки и се друго што можеше да се научи во Атина за борбата...“
За време на престојот во Солун, откако ја формирал грчката “Солунска организација“, Николаидис во рамките на т.н. “мирна пропаганда“ што ја спроведувала организацијата меѓу македонското население во Солун и Солунско, во своите спомени се присетува дека:
“...Пророштва на Александар Велики со објаснување од Иеромонахот Атанасие... преведена на македонославика (македонословенски, б.м.) во 1907 година од Ион Комботекрас и Александрос Нециос...“
Целта на оваа книга која била напишана на дијалектите кои ги говореле солунските Македонци, а напишана со грчка транскрипција, според авторот била да му се покаже на македонското население дека Македонија
“не било можно да се ослободи од никој друг, туку само од Грција“. Книгата во тајност била разделувана меѓу македонските селани за кои се разбира била и наменета бидејќи грчкиот јазик за нив бил непознат. Целта како што видовме, било да се наметне во свеста на македонецот, големогрчката идеја.
Од погоре приложените факти во текстот може да се заклучи дека грчките национални херои од тој период биле добро запознаени со фактичката ситуација во македонија. Во контактите со месното македонско население тие лесно ја воочувале етничката посебност на Македонците и македонскиот јазик од соседните на нив блиски народи. Затоа денес, еден век после овие констатации е неразбирливо да се негираат историските факти поради одредена национална идеологија, која пред се е базирана на еден националистички мит карактеристичен за минатото.
- Неделник “Фокус“: Број 730; 26 Јуни 2009;
(клик на сликите за голема резолуција)