Tret vid na pogresnost na ova prasanje e pogresnoto sfakanje na odredbata i sudbinata na slobodnata volja i slobodniot izbor, od strana na onie koi se zanimavale so proucuvanje na ova prasanje. Tie odreduvanjeto i sudbinata gi sfatile kako da e toa prinuduvanje i prisiluvanje na covekot na ona sto ne e vo negoviot karakter i vo negovata priroda. Istata ovaa greska ja napravi i ti, prijatelu. Allah dz.s. ja odrekuva prisilbata od svoja strana: „Da sakavme Nie bi pratile znak na neboto, pa tie pred nego bi gi svitkale svoite vratovi” (Es-Sua’ra, 4).
Znacenjeto na ovoj ajet e jasno: sosema mozno bilo da se prinudat lugeto na veruvanje, no toa ne e storeno zatoa sto Gospod ne prisiluva:
„Vo verata nema prisilba. Pravata vistina jasno se razlikuva od zabludata” (El-Bekare, 256);
„Da go sakase toa tvojot Gospodar, site luge ke veruvaa. Zarem ti ke gi prisilis lugeto da veruvaat i da bidat vistinski vernici” (Junus, 99)
Vo zakonistite, koi Gospod gi dal nema nikakva prisilba. Odreduvanjeto i sudbinata ne smeat da se sfatat kako prisilba na nesto sto ne e negovata priroda. Allah dz.s. mu dava na sekogo samo ona sto e vo namera na poedinecot, mu posakuva samo ona sto samiot toj si go posakuva i mu saka ona sto samiot si go saka. Bozjeto upravuvanje e covekov izbor, zatoa sto Allah dz.s. go upravuva sekoj covek kon ona sto negovoto srce teznee i kakva namera ima:
“Koj ja bara zetvata na zivotot vecen Nie ke ja umnozime zetvata negova. A koj ja bara zetvata na zivotot zemski, ke mu ja dademe” (Es-[u-ra, 20).
“Vo nivnite srca e bolest i Bog im ja zgolemi bolesta”. (El- Bekare, 10).
“A tie sto se upateni im go zgolemi Allah dz.s. upatot”.(Muhammed, 17). Ke go spomneme i ajetot vo koj Allah dz.s. im se obraka na zarobenicite: “Ako Bog najde dobro vo vasite srca, ke vi dade podobro od ona sto vi go zel...” (Enfal, 70).
Allah dz.s. ni go ovozmozuva ona sto sme go odbrale vo nasite srca i ona sto ni se namerite i zatoa nema nasilie, prisilba ni prinuduvanje na nesto sto ne e vo sklad so nasite prirodi.
„Na onoj koj deli i se cuva i koj go potvrduva ona sto e najubavo , Nie ke mu go olesnime i ona sto e najlesno. A na onoj koj ke skrzavi i ke se smeta za nezavisen i ke go smeta za lazno ona sto e najlesno, nie ke mu go olesnime (patot) za ona sto e najtesko (loso delo)” (El-lejl, 5-10).
„Ti ne si frlil, koga si frlil, tuku Gospod frlil” (El-Enfal, 17).
Tuka se poistovetuva aktot na covekovoto frlanje so frlanjeto od strana na Allah dz.s. , ta zatoa postoi samo edno frlanje. Kaj covekot e namerata, a Allah dz.s. go ovozmozuva nejzinoto realiziranje, i toa ako e dobro so dobro, a ako e zlo so zlo. Covekovata sloboda nema postojana mera tuku relativna mok, koja se zgolemuva i namaluva. Covekot moze da ja zgolemi svojata sloboda so nauka: so pomos na otkritija i razlicni pronajdoci covekot uspeal da ja osvoi zemjata, da go sovlada prostorot i da se oslobodi od prangite na vremeto. Otkrivajki gi zakonite vo prirodata, covekot uspeal da zavladee so niv i da gi potcini na sebe. Otkril kako se pobeduva zestinata, studot, temninata, i taka ja zgolemil svojata sloboda na planot na aktivnostite. Naukata e znaci sredstvo za prosiruvanje na granicite na covekovata sloboda.
Vtoro sredstvo e verata. Obrakanjeto kon Allah dz.s. i baranjeto na Negova pomos, isto taka gi prosiruva granicite na slobodata i ova sredstvo go koristele site Bozji pratenici i nivnite sledbenici. Sulejman a.s. gi pokoril dzinite, odel so veterot i zboruval so pticite, seto toa so Bozja podrska i pomos. Musa a.s. go razdvoil moreto. Isa a.s. gi ozivuval mrtvite, lecel slepci, gubavci i koravi. Citame isto taka i za evliite- tie koi mu ugoduvale na Allah dz.s.- na koi im se pokriva zemjata i im se otkrivaat tajnite, nedostapni za obicnite.
Se se toa stepeni na slobodata, krenati nad prosekot na covekova sloboda, koi tie ja postignale so svoeto obrakanje kon Allah dz.s. i iskazuvanje na ljubovta kon Nego. Nim im se podareni delovi od tajnoto znaenje.
Naukata se javuva po vtor pat. Ovoj pat toa e naukata na tesavvuf-misticizmot. Prasanjeto na slobodniot izbor i neslobodnata volja - Ebu-Hamid El-Gazali go postavuva i razjasnuva kratko i ednostavno:
„Covekot ima slobodna volja za ona sto go znae, a ja nema vo ona sto ne go znae”. So ova toj misli deka sto poveke se prosiruva negovoto misticno i objektivno znaenje, istovremeno se prosiruva prostorot na negivata sloboda.
Materijalistickite misliteli gresat koga velat deka covekot e rob na istoriskite nuznosti, gledajki vo nego samo alka vo nizata na opstestveno-ekonomski slucuvanja, sosema podredeni na zakonite na ekonomijata i dvizenjeto na opstestvoto.
Poimot koj tie neumorno go povtoruvaat, kako da se raboti za zakon, a toa e nuznosta na klasniot sudir, pogresen e vo naucnata analizae, bidejki nema nuznost na covekov plan, tuku najmnogu sto ima toa se moznostite i verojatnostite... vo ova e i razlikata pome|u covekot i zabecot, sredstvoto i materijalnite tela. Mozno e da se predvidi zatemnuvanjeto na sonceto vo minuta i sekunda, a mozno e i predviduvanjeto na negovoto dvizenje vo idninata. Megjutoa nevozmozno e da se soznae sto covekot krie vo svoite nameri, sto ke napravi utre ili zadutre. Nevozmozno e da se znae ova osven so pomos na verojatnosti i moznosti i pretpostavuvanja i toa pod osnovna pretpostavka za imanje na dovolno podatoci za donesuvanje na istite.
Sto se odnesuva do tvrdenjata na materijalistite za vlijanieto na sredinata i opstestvoto i za toa deka covekot ne vodi samostoen zivot, odgovarame deka vlijanieto na sredinata i na opstestvoto kako protivteza na individualnata sloboda go potvrduva dijalektickoto znaenje na ovaa sloboda, bidejki individualnata sloboda se potvrduva samo vo soocuvanje so protivdejstvata; ako nema protivdejstvo na covekovata sloboda, togas toj i ne e sloboden, ako zboruvame za slobodata vo vistinska smisla, zatoa sto ne postoi precka koja treba da se sovlada i da se potvrdi niz taa sopstvena sloboda.
„Navistina Allah ne vi nareduva da pravite sramni dela. Zar na Gopspod ke mu go kazete ona sto ne go znaete? Kazi: Mojot Gospodar mi naredil dobri i pravedni dela...” (El-Earaf, 28).
Vo mokta na Allah dz.s bila moznosta da ne napravi na site dobri i da ne' prinudi na poslusnost,sto bi znacelo odzemanje na slobodniot izbor.
Po voljata i mudrosta na Gospod slobodata so bolkata e poblagorodna za covekot od ropstvo so srekja. Zatoa e i ostavena moznosta za gresenje.
Dobroto,vo celokupniot zivot e Princip a zloto e isklucok. Zdravjeto e osnova a bolesta e isklucok.Pogolem del od zivotot go pominuvame vo zdravje,bolesta retko ne' posetuva. Isto se slucuva i so vojnite i katastrofite.Se se toa kratki grcevi vo zivotot na narodite pomegju dolgi periodi na mir. Kako sto ni opisuva Dr. Mustafa Mahmud.
Prakticno, se ima svoja dobra strana. Bolesta pottiknuva na cuvanje na zdravjeto, bolkata e izvor na cvrstinata, upornosta i spremnosta na zrtva. Zemjotresite se vozdiski osloboduvanje na vnatresniot pritisok na zemjata, koj ja zastituva nejzinata kora od eksplozija. Vulkanite isfrlaat skrieni rudni bogatsva i pokriena povrsina na zemjata so plodna lavea. Vojnite gi povrzuvaat narodite.
Od ova sindzirno povrzuvanje nastanale i Obedinetite Nacii i Sovetot za Bezbednost kako dve najgolemi svetski instanci, koi gi resavaat megjunarodnite konflikti. Penicilonot, atomot, avionite, raketite se pronajdeni blagodarejki na vojnite. Otrovot na zmijata go sodrzi najefikasniot protivotrov. Od mikrobite se pravat vakcini. Mestata na koi sto sme sega ne bi ni pripagjale ako nasite dedovci bea zivi.
Zloto vo vselenata e kako senka na slikata: ako i se priblizis ti se cini deka e nadostatok na slikata i greska, no ako slikata ja gledas od vistinska oddalecnost ke otkries deka toa e neophodno i deka senkata ima prvoklasna zadaca vo estetskoto oblikuvanje na slikata.
Ke znaevme li,sto e zdravjeto da ne bese bolesta ? Ili,ubavoto ke go prepoznavavme da ne bese grdoto ? Kako sto Golemiot Gazalija veli:
„Nepotpolnosta na veselenata e nejzinata potpolnost, kako sto e iskrivenosta na lakot negovata ispravnost, bidejki vo sprotivno ne ke mozese da ja isfrli strelata.”
Vtoroto znacenje na teskotiite i bolkite e otkrivanjeto na vistinskata priroda na lugeto. Ako ne se teskotiite, site luge bi bile isti. Darezlivosta bi stanala posiromasna a borbata bi ja zagubila slasta na jurisot. Toa e ispitot na sekoj od nas pred samiot sebe si pred Allah dz.s.
Ovoj svet ne e nisto drugo osven edna glava na romanot, koj ima poveke takvi glavi, i smrtta ne e negov kraj tuku pocetok. Nepravilno e da donesuvame sud samo vrz osnova na eden cin, kako sto enepravilno da otfrlime nekoe delo, bidejki nekoja negova stranica ne ne voodusevuva. Pravilniot sud se nosi na krajot.
I konecno, so sto ova prijatele go nadomestuvs? Baras li ti zivot bez smrt, starost, nedostatoci, pomos, ogranicuvanja, zal i bolki? Zar ne baras ti apsolutno sovrsenstvo, iako samo Allah dz.s. e sovrsen? Sovrsen e samo Eden i Edinstven. Ova znaci deka ti bi bil nezadovolen se dodeka ti licno ne bi stanal bog, a toa e ismejuvanje na samiot sebe si.
Sakame zivotot da bide raj.A sto storivme taka da bide ?
Negovata baba velela:
„Dobroto e od gospod, zloto e od nas”
Ova troska zborovi go rezimira i razresuva celiot problem(veli toj). Bog ja dal rekata i veterot, no kapetanot na brodot ke ja prenatrupa so luge i roba, pa togas koga ke potone brodot go pcue Gospod i ja krivi sudbinata. Kakov e grevot na Gospod vo toa? Toj ja dal vodata po koj brodi brodot i veterot koj ke go pridvizuva, no coveckata pohota i alcnost go prestorija dobroto vo zlo.
Или можеби ги буни дефиницијата или различното сфаќање на таа фамозна "слободна " волја?