- Член од
- 22 февруари 2009
- Мислења
- 746
- Поени од реакции
- 35
40
ТУРЦИЈА НЕ МОЖЕ ДА СЕ СФАТИ БЕЗ МЛАДОТУРСКАТА РЕВОЛУЦИЈА
Интервју: Зафер Топрак, директор на Институтот „Ататурк“ за модерна турска историја во Истанбул
Господине Топрак, минатата година се навршија сто години од Младотурската револуција, која остана во колективната меморија на македонскиот и на сите други народи што живееја на македонските простори. Таа започна во Ресен, Битола и во Солун, а ја дигнаа младите турски офицери. Зошто таа се дигна токму во Македонија, која тогаш беше во составот на Османлиската Империја?
- Ние велиме Младотурска револуција, но таа е реформска револуција на Османлиската Империја. Македонија во тоа време беше највлијателна и најмодерна држава во Империјата. Таа беше нејзин центар, не само економски туку и интелектуален и културен. Сите нови и современи идеи од Европа во Османлиската Империја доаѓаа преку Македонија. И многу е логично Младотурската револуција да почне од Македонија. Тоа беше реалноста на тогашното општество на почвата на овој дел од Империјата. Од ова реформско движење немаше полза само Османлиската Империја туку сите народи во регионот, целиот Балкан и светот. Затоа е многу логично тоа што ние денес токму во Македонија го организиравме научниот собир по повод стогодишнината од тој голем настан. Револуцијата во 1908 година колку што е важна за Турција толку треба да биде важна и за Македонија.
Резултатите што ги постигнаа младотурците беа половични. Главните водачи на Младотурската револуција не ја зазедоа власта, а ветувањата што им ги дадоа на народите што живееја во Империјата не ги исполнија. Зошто?
- Според мене, револуцијата успеа. Почетокот на парламентарниот систем што и ден-денес е во Турција е во 1908 година. Реформските процеси што беа започнати тогаш и денес се рефлектираат на просторите на тогашната територија на Османлиската Империја. Почетоците на многу права што ги имаат сите народи и народности треба да се бараат во Младотурската револуција. Треба да се знае и тоа дека таа не е причина за пропаѓањето на Османлиската Империја. По 1914 година пропаднаа сите светски империи, не само Османлиската.
Колкаво влијание имаше Младотурската револуција на идеите на Мустафа Кемал Ататурк во создавањето на денешна современа Турција?
- Модерната турска историја започнува во 1908 година. И Кемал Ататурк е младотурчин, а идеите на Младотурската револуција извршија влијание на сите тогашни познати идеолози. Почетокот на една нова ера на турската цивилизација е во 1908 година. Тогаш завршува една ера, а започнува друга. Да не беше Младотурската револуција, немаше да се создадат постојните национални движења и национални држави. Најголемата војна на Турција е од 1912 до 1920 година. Тоа беше многу значајно време за неа. Сите што беа со Мустафа Кемал Ататурк беа младотурски револуционери. Тие беа на власт во Турција до 1950 година. Младотурскиот револуционер Џелал Бајар беше лидер на моќната Демократска партија на Турција. Никој не може денес да ја разбере современа Турција без Младотурската револуција.
Познато е дека Ататурк е роден во Солун, меѓутоа кај нас има тврдења дека неговите родители се доселени од Коџаџик, село во дебарска Жупа, Македонија. Какви се сознанијата добиени од турските извори?
- Во Турција идентитетите на сите луѓе се различни. Еве да почнеме од мене. Ако се вратиме триста години наназад, ќе видиме дека имам многу идентитети. Како што е познато, Турција беше империја, држава на многу народи, нации и идентитети. И затоа кај нас не е толку важно кој што бил и од каде потекнува. Во Турција нема човек кој нема корени од балканските држави и нации. Многумина потекнуваат од Босна, од Албанија, Македонија, Бугарија или од Грција. Во почетокот на 20 век во Истанбул се зборувале 40 разни јазици. Сакам да кажам дека за нас Турците не се битни идентитетот и корените на Кемал Ататурк. Ататурк си е Ататурк. За нас е главно тоа што го направил, а од каде е и какво е неговото потекло не е битно.
Идентитетите и потеклото за нас не се толку важни, најбитна работа е да создаваме заедничка иднина.
Со Балканските војни Македонија беше распарчена меѓу Грција, Србија и Бугарија. Според Вас, дали постоеше можност таа да се формира како посебна држава или, пак, да остане како федеративна единица во рамките на Османлиската Империја?
- Причините за распарчувањето на Македонија колку што треба да ги бараме внатре, во аспирациите на државите на Балканот кон неа, уште повеќе треба да се бараат надвор, во големите европски сили. Во 20 век тие извршија инвазија на Балканот. Неговото распарчување, а посебно на Македонија е недоразбирање на големите европски сили. Тоа е реалност на тогашното време, а и Првата светска војна почна токму на Балканот. Верувам дека распарченоста на Балканот и на Македонија ќе се надмине со влегувањето во Европската унија. Според мене, не се многу битна работа политичките граници на една нација и држава, најбитен е соживотот на народите и заедничката иднина.
Секоја балканска држава си ја пишува сопствената историја онака како што и' одговара. Во учебниците има многу невистини за минатото на другите држави, дури и навредливи зборови. Според Вас, што треба да се направи за да се надминат предрасудите наследени од минатото и на идните генерации да им се толкува историјата онаква каква што е?
- Стопанскиот развој на секоја држава е најважно нешто за надминување на таквите состојби. Верувам дека штом ќе се подобри материјалната положба на балканските народи и држави, овие разлики во толкувањето на минатото ќе се надминат. За Македонија е најдобро колку што може побрзо да стане членка на Европската унија. Тоа е иднината, а соживотот и заедничката иднина се најважен фактор за надминување на она што ги делело луѓето во минатото.
Турција и' е пријателска држава на Македонија, ја призна меѓу првите држави, многу и' помогна за време на грчкото ембарго. Како турската јавност, интелигенцијата и обичните луѓе гледаат на ова што ни се случува денес. Грција не ни го признава името, Бугарија - идентитетот, а Србија - Црквата?
- Името Македонија во Турција има посебно место. На нашите врски со Македонија им беше ставен крај со Балканските војни во 1912 година. За нас лулка на Младотурската револуција и на младотурската култура е Македонија, затоа чувствуваме посебна блискост и топлина спрема неа и ја сакаме. До распарченост на Балканот дојде поради националиредентистички фактори. Националните чувства пред 19 век не беа фактори за поделби, туку фактори на заедништво. Радикалните национални чувство што се појавија во 19 век ги оддалечија едни од други луѓето што беа блиски и имаа добар соживот. Треба да се знае дека во овој век ќе се стави крај на сите националистички идеи и држави, зашто во современиот свет нема место за радикалните национални чувства. Во иднина сите ќе бидеме заедно. Потврда за тоа можете да најдете и денес овде во Скопје. Доволно е да прошетате низ неговите улици, да погледнете на излозите и рекламите на продавниците кои се напишани на различни јазици и ќе ја сфатите реалноста за која зборувам. Од година во година се формира заеднички глобален живот на луѓето што ќе ни ја формира иднината. Најдобар пример е Европската унија во која многу држави, народи и народности се заедно. Нејзините идеи се противотров на сите национални движења.
Во Турција денес живеат многу семејства од Македонија. Како се снаоѓаат нашите иселеници во новата татковина, колку се успешни, дали меѓу нив има истакнати личности?
- Сите што се доселени во Турција негуваат топли чувства спрема Македонија. Дај, боже, во иднина на овие иселеници да им се даде и македонско државјанство за да се гордеат и со него како и со турското. Денес во Турција има големи интелектуалци и бизнисмени што потекнуваат од вашата земја. Голем број потомци на македонски иселеници се вработени во администрацијата на турската држава и тие се мошне влијателни во средините каде што живеат и работат и процентуално се најзастапени на клучните места во турското општество. Еве, на пример, мојот близок пријател д-р Ајдин Бабуна, кој заедно со мене и со неколкумина турски историчари учествуваше на научниот собир потекнува токму од Македонија, од Бабуна кај Велес.
Кемал Ататурк предлагал посебна македонска држава
Името на Мустафа Кемал Ататурк, творец на современа Турција, тесно е поврзано со Македонија. Роден е во 1881 година во Солун. Има тврдења дека неговото семејство потекнува од Коџаџик, село во дебарска Жупа. Постои и друга верзија дека неговиот татко е исламизиран Македонец и дека во Солун се доселил од областа Голо Брдо, Албанија.
Д-р Орде Ивановски вели дека додека било во Солун, семејството на Кемал Ататурк за свои први соседи и пријатели ги имал Ачковски доселени од Прилеп. Од заедничкиот живот на двете семејства интересно е тоа што Мустафа Кемал бил доен со млеко од жена на Ачковци, која истовремено се породила со неговата мајка, која немала млеко да го дои. Ататурк нема никогаш да го заборави пријателството со Ачковци и тие биле негови чести гости.
Мустафа Кемал се школувал во Воената гимназија во Битола и во Вишата воена академија во Истанбул. Учествувал во речиси сите војни што ги водела Турција во првите децении на 20 век, во Балканските војни и во Првата светска војна, како и во Националноослободителната војна кога бил врховен командант на турската армијата. Д-р Јусуф Хамзаоуглу вели дека Ататурк бил многу образован, начитан и знаел неколку светски јазици. „Од тие причини во сите места каде што престојуваше имаше свои добри пријатели од сите народи, а секако и другари и пријатели - Македонци, меѓу кои беше и професорот по турски јазик во Солунската гимназија Иван Манолов. Тој на Манолов му ги кажуваше своите идеи и планови за реформите на Османлиската Империја, како и плановите за создавање турска национална држава“, пишува тој.
Според д-р Хамзаоуглу, пред Балканските војни Кемал Ататурк предлагал промена на границите на Османлиската Империја и нејзино повлекување на етничките граници на турскиот народ и формирање турска национална држава. „Ако Османлиската Империја сама ги промени своите граници, тоа ќе го стори во своја полза и во полза на турскиот народ. Ако нив ги променат европските сили и соседните балкански држави, тоа ќе го направат на штета на Османлиската Империја и турскиот народ“, велел Ататурк, нешто што не било прифатено. Истовремено предлагал на териториите што ќе останат надвор од границите, меѓу кои се наоѓале Македонија и Албанија, прво да им се даде автономија, а подоцна целосна независност.
По Балканските војни, во 1913 година Мустафа Кемал бил поставен за воен претставник во Софија на Отоманската Империја. Од тоа време се споменува и една негова голема љубовна романса. Според пишувањето на бугарските весници, тој се вљубил во една убава Бугарка, но таа љубов немала среќен крај, зашто тој брзо морал да се врати во Турција.
Мустафа Кемал другарувал и со Јане Сандански, а нивното познанство започнало во времето на Младотурската револуција, кога заедно со Енвер-бег свечено го пречекал во Солун. Според Алтан Делиорман, Ататурк одржувал контакти и со претставници на санданистичкото движење во Софија: „Доаѓањето на Мустафа Кемал Ататурк во Софија во 1913 година среде Македонците создаде голема радост... Македонците се зближија и се спријателија со Мустафа Кемал, кого впрочем го сметаа и за свој сограѓанин, бидејќи тој беше роден во Солун... Од сите емигрантски организации што дејствуваа во Софија, Мустафа Кемал реши да соработува единствено со левицата на ВМРО предводена од Сандански, а која немаше никакви империјалистички претензии кон Османлиската Империја и која мислеше дека ако ги поддржува Турците, во иднина во својата борба ќе може да смета на турска помош и поддршка“, пишува Делиорман и додава дека Ататурк во Софија бил штитен од санданистите и често предупредуван за некои опасности.
Кемал Ататурк бил предлаган и за Нобелова награда за мир, а 1981 година УНЕСКО ја прогласи за Година на Ататурк. Минатата година се навршија 70 години од неговата смрт.
ТУРЦИЈА НЕ МОЖЕ ДА СЕ СФАТИ БЕЗ МЛАДОТУРСКАТА РЕВОЛУЦИЈА

Интервју: Зафер Топрак, директор на Институтот „Ататурк“ за модерна турска историја во Истанбул
Господине Топрак, минатата година се навршија сто години од Младотурската револуција, која остана во колективната меморија на македонскиот и на сите други народи што живееја на македонските простори. Таа започна во Ресен, Битола и во Солун, а ја дигнаа младите турски офицери. Зошто таа се дигна токму во Македонија, која тогаш беше во составот на Османлиската Империја?
- Ние велиме Младотурска револуција, но таа е реформска револуција на Османлиската Империја. Македонија во тоа време беше највлијателна и најмодерна држава во Империјата. Таа беше нејзин центар, не само економски туку и интелектуален и културен. Сите нови и современи идеи од Европа во Османлиската Империја доаѓаа преку Македонија. И многу е логично Младотурската револуција да почне од Македонија. Тоа беше реалноста на тогашното општество на почвата на овој дел од Империјата. Од ова реформско движење немаше полза само Османлиската Империја туку сите народи во регионот, целиот Балкан и светот. Затоа е многу логично тоа што ние денес токму во Македонија го организиравме научниот собир по повод стогодишнината од тој голем настан. Револуцијата во 1908 година колку што е важна за Турција толку треба да биде важна и за Македонија.
Резултатите што ги постигнаа младотурците беа половични. Главните водачи на Младотурската револуција не ја зазедоа власта, а ветувањата што им ги дадоа на народите што живееја во Империјата не ги исполнија. Зошто?
- Според мене, револуцијата успеа. Почетокот на парламентарниот систем што и ден-денес е во Турција е во 1908 година. Реформските процеси што беа започнати тогаш и денес се рефлектираат на просторите на тогашната територија на Османлиската Империја. Почетоците на многу права што ги имаат сите народи и народности треба да се бараат во Младотурската револуција. Треба да се знае и тоа дека таа не е причина за пропаѓањето на Османлиската Империја. По 1914 година пропаднаа сите светски империи, не само Османлиската.
Колкаво влијание имаше Младотурската револуција на идеите на Мустафа Кемал Ататурк во создавањето на денешна современа Турција?
- Модерната турска историја започнува во 1908 година. И Кемал Ататурк е младотурчин, а идеите на Младотурската револуција извршија влијание на сите тогашни познати идеолози. Почетокот на една нова ера на турската цивилизација е во 1908 година. Тогаш завршува една ера, а започнува друга. Да не беше Младотурската револуција, немаше да се создадат постојните национални движења и национални држави. Најголемата војна на Турција е од 1912 до 1920 година. Тоа беше многу значајно време за неа. Сите што беа со Мустафа Кемал Ататурк беа младотурски револуционери. Тие беа на власт во Турција до 1950 година. Младотурскиот револуционер Џелал Бајар беше лидер на моќната Демократска партија на Турција. Никој не може денес да ја разбере современа Турција без Младотурската револуција.
Познато е дека Ататурк е роден во Солун, меѓутоа кај нас има тврдења дека неговите родители се доселени од Коџаџик, село во дебарска Жупа, Македонија. Какви се сознанијата добиени од турските извори?
- Во Турција идентитетите на сите луѓе се различни. Еве да почнеме од мене. Ако се вратиме триста години наназад, ќе видиме дека имам многу идентитети. Како што е познато, Турција беше империја, држава на многу народи, нации и идентитети. И затоа кај нас не е толку важно кој што бил и од каде потекнува. Во Турција нема човек кој нема корени од балканските држави и нации. Многумина потекнуваат од Босна, од Албанија, Македонија, Бугарија или од Грција. Во почетокот на 20 век во Истанбул се зборувале 40 разни јазици. Сакам да кажам дека за нас Турците не се битни идентитетот и корените на Кемал Ататурк. Ататурк си е Ататурк. За нас е главно тоа што го направил, а од каде е и какво е неговото потекло не е битно.
Идентитетите и потеклото за нас не се толку важни, најбитна работа е да создаваме заедничка иднина.

Со Балканските војни Македонија беше распарчена меѓу Грција, Србија и Бугарија. Според Вас, дали постоеше можност таа да се формира како посебна држава или, пак, да остане како федеративна единица во рамките на Османлиската Империја?
- Причините за распарчувањето на Македонија колку што треба да ги бараме внатре, во аспирациите на државите на Балканот кон неа, уште повеќе треба да се бараат надвор, во големите европски сили. Во 20 век тие извршија инвазија на Балканот. Неговото распарчување, а посебно на Македонија е недоразбирање на големите европски сили. Тоа е реалност на тогашното време, а и Првата светска војна почна токму на Балканот. Верувам дека распарченоста на Балканот и на Македонија ќе се надмине со влегувањето во Европската унија. Според мене, не се многу битна работа политичките граници на една нација и држава, најбитен е соживотот на народите и заедничката иднина.
Секоја балканска држава си ја пишува сопствената историја онака како што и' одговара. Во учебниците има многу невистини за минатото на другите држави, дури и навредливи зборови. Според Вас, што треба да се направи за да се надминат предрасудите наследени од минатото и на идните генерации да им се толкува историјата онаква каква што е?
- Стопанскиот развој на секоја држава е најважно нешто за надминување на таквите состојби. Верувам дека штом ќе се подобри материјалната положба на балканските народи и држави, овие разлики во толкувањето на минатото ќе се надминат. За Македонија е најдобро колку што може побрзо да стане членка на Европската унија. Тоа е иднината, а соживотот и заедничката иднина се најважен фактор за надминување на она што ги делело луѓето во минатото.
Турција и' е пријателска држава на Македонија, ја призна меѓу првите држави, многу и' помогна за време на грчкото ембарго. Како турската јавност, интелигенцијата и обичните луѓе гледаат на ова што ни се случува денес. Грција не ни го признава името, Бугарија - идентитетот, а Србија - Црквата?
- Името Македонија во Турција има посебно место. На нашите врски со Македонија им беше ставен крај со Балканските војни во 1912 година. За нас лулка на Младотурската револуција и на младотурската култура е Македонија, затоа чувствуваме посебна блискост и топлина спрема неа и ја сакаме. До распарченост на Балканот дојде поради националиредентистички фактори. Националните чувства пред 19 век не беа фактори за поделби, туку фактори на заедништво. Радикалните национални чувство што се појавија во 19 век ги оддалечија едни од други луѓето што беа блиски и имаа добар соживот. Треба да се знае дека во овој век ќе се стави крај на сите националистички идеи и држави, зашто во современиот свет нема место за радикалните национални чувства. Во иднина сите ќе бидеме заедно. Потврда за тоа можете да најдете и денес овде во Скопје. Доволно е да прошетате низ неговите улици, да погледнете на излозите и рекламите на продавниците кои се напишани на различни јазици и ќе ја сфатите реалноста за која зборувам. Од година во година се формира заеднички глобален живот на луѓето што ќе ни ја формира иднината. Најдобар пример е Европската унија во која многу држави, народи и народности се заедно. Нејзините идеи се противотров на сите национални движења.
Во Турција денес живеат многу семејства од Македонија. Како се снаоѓаат нашите иселеници во новата татковина, колку се успешни, дали меѓу нив има истакнати личности?
- Сите што се доселени во Турција негуваат топли чувства спрема Македонија. Дај, боже, во иднина на овие иселеници да им се даде и македонско државјанство за да се гордеат и со него како и со турското. Денес во Турција има големи интелектуалци и бизнисмени што потекнуваат од вашата земја. Голем број потомци на македонски иселеници се вработени во администрацијата на турската држава и тие се мошне влијателни во средините каде што живеат и работат и процентуално се најзастапени на клучните места во турското општество. Еве, на пример, мојот близок пријател д-р Ајдин Бабуна, кој заедно со мене и со неколкумина турски историчари учествуваше на научниот собир потекнува токму од Македонија, од Бабуна кај Велес.
Кемал Ататурк предлагал посебна македонска држава

Д-р Орде Ивановски вели дека додека било во Солун, семејството на Кемал Ататурк за свои први соседи и пријатели ги имал Ачковски доселени од Прилеп. Од заедничкиот живот на двете семејства интересно е тоа што Мустафа Кемал бил доен со млеко од жена на Ачковци, која истовремено се породила со неговата мајка, која немала млеко да го дои. Ататурк нема никогаш да го заборави пријателството со Ачковци и тие биле негови чести гости.
Мустафа Кемал се школувал во Воената гимназија во Битола и во Вишата воена академија во Истанбул. Учествувал во речиси сите војни што ги водела Турција во првите децении на 20 век, во Балканските војни и во Првата светска војна, како и во Националноослободителната војна кога бил врховен командант на турската армијата. Д-р Јусуф Хамзаоуглу вели дека Ататурк бил многу образован, начитан и знаел неколку светски јазици. „Од тие причини во сите места каде што престојуваше имаше свои добри пријатели од сите народи, а секако и другари и пријатели - Македонци, меѓу кои беше и професорот по турски јазик во Солунската гимназија Иван Манолов. Тој на Манолов му ги кажуваше своите идеи и планови за реформите на Османлиската Империја, како и плановите за создавање турска национална држава“, пишува тој.
Според д-р Хамзаоуглу, пред Балканските војни Кемал Ататурк предлагал промена на границите на Османлиската Империја и нејзино повлекување на етничките граници на турскиот народ и формирање турска национална држава. „Ако Османлиската Империја сама ги промени своите граници, тоа ќе го стори во своја полза и во полза на турскиот народ. Ако нив ги променат европските сили и соседните балкански држави, тоа ќе го направат на штета на Османлиската Империја и турскиот народ“, велел Ататурк, нешто што не било прифатено. Истовремено предлагал на териториите што ќе останат надвор од границите, меѓу кои се наоѓале Македонија и Албанија, прво да им се даде автономија, а подоцна целосна независност.
По Балканските војни, во 1913 година Мустафа Кемал бил поставен за воен претставник во Софија на Отоманската Империја. Од тоа време се споменува и една негова голема љубовна романса. Според пишувањето на бугарските весници, тој се вљубил во една убава Бугарка, но таа љубов немала среќен крај, зашто тој брзо морал да се врати во Турција.
Мустафа Кемал другарувал и со Јане Сандански, а нивното познанство започнало во времето на Младотурската револуција, кога заедно со Енвер-бег свечено го пречекал во Солун. Според Алтан Делиорман, Ататурк одржувал контакти и со претставници на санданистичкото движење во Софија: „Доаѓањето на Мустафа Кемал Ататурк во Софија во 1913 година среде Македонците создаде голема радост... Македонците се зближија и се спријателија со Мустафа Кемал, кого впрочем го сметаа и за свој сограѓанин, бидејќи тој беше роден во Солун... Од сите емигрантски организации што дејствуваа во Софија, Мустафа Кемал реши да соработува единствено со левицата на ВМРО предводена од Сандански, а која немаше никакви империјалистички претензии кон Османлиската Империја и која мислеше дека ако ги поддржува Турците, во иднина во својата борба ќе може да смета на турска помош и поддршка“, пишува Делиорман и додава дека Ататурк во Софија бил штитен од санданистите и често предупредуван за некои опасности.
Кемал Ататурк бил предлаган и за Нобелова награда за мир, а 1981 година УНЕСКО ја прогласи за Година на Ататурк. Минатата година се навршија 70 години од неговата смрт.