Od trenutka kada je izumljena štampa i kada je počela precizna reprodukcija tekstova, medu ljudima se uvrežilo shvatanje kako je ono što čitaju u Bibliji verno izvornim rukopisima. A ipak su biblijski rukopisi prepoisivani skoro hiljadu i po godina pre toga. Novozavetni tekstovi najbliži izvorniku se nalaze upravo u raznolikim amaterskim kopijama iz najranijeg doba hrišćanstva, a ne u standardizovanim prepisima kasnijih vremena.
Greške su kod prepisivanja "ne samo moguće nego i neizbježive" (
Šagi-Bunić). One se mogu sastojati u nehotično krivo prepisanoj riječi, u svijesnom »ispravljanju«, u izostavljanju (
lacuna) ili nadopunjavanju teksta kod prepisivanja (
interpolatio).
[3] Naučnici razlikuju izmene koje su načinjene slučajno, greškom pisara, i one koje su načinjene namerno, usled određenog plana. Kakogod, kada
pisar jednom izmeni tekst - bilo slučajno, bilo namerno - izmene postaju trajne u
rukopisu. Naredni pisar, koji prepisuje rukopis, prepisuje i te greške i dodaje svoje greške. Vremenom se greške ponavljaju i umnožavaju.
Kelsos, helenistički filozof iz 2.
veka, je kritikovao prepisivače hrišćanske literature zbog njihove prepisivačke prakse pune grešaka, te namernog menjanja tekstova:
„Neki vernici, kao da su došli sa pijanke, idu dotle da protivreče sami sebi i menjaju izvorni tekst evanđelja po tri ili četiri i više puta, te menjaju njegov karakter da bi uz pomoć toga izbegli probleme kada se suoče sa kritikom.[4]“
(
Kelsos)
Origen, crkveni otac iz
3. veka, takođe govori o velikom broju razlika među rukopisima
evanđelja koje je imao:
„Razlika između rukopisa bila je velika, bilo zbog nemara nekih prepisivača, bilo zbog perverzne drskosti drugih; oni su ili propustili da prekontrolišu ono što su prepisali, ili su prilikom korekture dodavali ili oduzimali šta im se prohte.[5]“
(
Origen)
Papa Damas se u
4. veku toliko zabrinuo zbog razlika medu latinskim rukopisima, da je naimenovao
Jeronima da načini standardizovan prevod. Problem tekstualnih razlika je bio potisnut tokom srednjeg veka, sve do
17. veka kada su
Mil i drugi naučnici počeli ozbiljno da mu posvećuju pažnju.
Naučnici danas procenjuju da postoji između 200.000 i 400.000 tekstualnih razlika u poznatim rukopisima Novog zaveta.
[1] Ehrman slikovito ističe da ima više razlika među poznatim rukopisima nego što ima reči u Novom zavetu. Najveći broj izmena je načinjen u prvim vekovima hrišćanstva, pre nego što su se pojavili profesionalni pisari.
Slučajne greške
Najveći broj izmena koje nalazimo u ranohrišćanskim rukopisima nemaju nikakve veze sa
teologijom ili
ideologijom, već su obične greške - omaške pera, slučajna izostavljanja, nenamerna dodavanja, pogrešno napisane reči i slično. Nekad bi prepisivači menjali tekst jer su mislili da tako ispravljaju grešku, npr. kada bi naišli na nelogičnost ili pogrešan geografski naziv.
Namerne izmene
Tekstovi Novog zaveta su se ponekad menjali iz teoloških razloga. To se događalo kad su prepisivači hteli da osiguraju da tekstovi kažu ono što bi oni želeli da kažu; ponekad je razlog što su za njihova života besnele teološke rasprave. Namerne izmene mogu biti izuzetno značajne, zato što nam mogu reći nešto o tome kako su tekst tumačili pisari koji su ga prepisivali.
Profesor
Bart Erman nalazi primere izmene novozavetnih rukopisa radi suprotstavljanja
adopcionističkoj hristologiji. Te promene naglašavaju da je Isusa rodila devica, da nije usvojen prilikom krštenja i da je bio Bog. Erman takvu promenu nalazi u
Prvoj poslanici Timotiju, gde je za Hrista stajalo „
onaj koji se ispoljio u telu" što je promenjeno u „
Bog koji se ispoljio u telu".
[1]
U starim rukopisima Evanđelja po Luki, kada su Josif i Marija vodili Isusa u Hram da ga blagoslovi sveti čovek Simeon, stoji: „njegov otac i majka čudili onome što mu je rečeno" (Luka 2:33). Međutim, mnogim rukopisima taj pasus je izmenjen da glasi: „Josif i njegova majka su se čudili..." Tako izmenjeno Evanđelje više ne govori da je Josif otacIsusa.[6] Sličnih izmena ima i nekoliko stihova kasnije, kada Isus kao dvanaestogodišnjak bez znanja roditelja ostane u Hramu. Tekst kaže: „njegovi roditelji nisu znali za to". Neki rukopisi menjaju tekst da glasi: „Josif i njegova majka nisu znali za to". Dalje u tekstu, nakon što su se vratili u Jerusalim da nađu Isusa, Marija ga nalazi u hramu i grdi: „
Otac i ja smo te tražili!" I opet su neki
pisari izmenili tekst da glasi „
Mi smo te tražili!"
[1] Jedna od najočitijih protuadopcijskih izmena se pojavljuje u priči o
Jovanovom krštenju Isusa, što je mesto koje su adopcionisti koristili kao dokaz da je Bog odabrao Isusa da bude njegov sin. U najvećem broju sačuvanih rukopisa glas sa neba kaže: „
Ti si moj voljeni Sin kojim sam veoma zadovoljan" (Luka, 3:23). Ali, u jednom starom grčkom rukopisu i u nekoliko latinskih, glas kaže nešto sasvim drugačije: „
Ti si moj Sin, danas sam te rodio”. Citat u ovom obliku navode i rani
crkveni oci u vremenu pre nastanka većine sačuvanih rukopisa. I u gotovo svim slučajevima, navodi se druga varijanta teksta („
danas sam te rodio"). Tekst su izmenili kasniji pisari koji su se plašili adopcionističkih konotacija.
[1]
Pored teoloških motiva, na prepise teksta su delovali i drugi
istorijski faktori, koji su se odnosili na društvene sukobe tog vremena, kao što je uloga
žene u ranom hrišćanstvu, hrišćanski spor s
Jevrejima i odbrane od
paganske kritike. Još jedan faktor je pisarska sklonost „usklađivanja" pasusa, kad god se ista priča javlja u više
evanđelja.
Ова секако е само еден од начините на кои Библијата е менувана според потребите.
Од друга страна, без оригинален текст тешко е да се зборува за измени, повеќе може да се зборува за варијанти. Дури и за оние стари зачувани текстови кои се добра појдовна основа има мислења дека се од оние изменетите. Познати ни се на сите стандардните дилеми, на пр. -зошто не е прикажан најголемиот дел од животот на Исус? Од мало дете Исус се претставува како возрасен човек. Каде е приказната? Дали не е раскажана или е отстранета заради некои „повисоки“ цели... Можно ли е евангелистите едноставно да не го знаеле тој период од животот на Исус? Можеби вистината е многу поедноставна од нашата потреба за тајни, заговори и мистериозни учења достапни на неколкумина избрани... Од друга страна, можеби вистината е и далеку покомплицирана од она што си го замислуваме. Без некој стабилен репер, тешко дека може да се каже. Важното е дека во глобала, Библијата не е менувана со векови, и дека последниве 15-тина века има прилично стандардизирана приказна.
.
