Види:
А. Шопов', Из' новата историја на б'лгаритѣ в' Турција (1895):
1. П'рвата б'лгарска печатница в' Солун'. Синаитски архимандрит' Хаджи поп' Теодосиј
2. Книгитѣ, напечатани в' п'рвата б'лгарска печатница в' Солун'
Кратко описание на Свјатогорскитѣ м'настири (1839) — Служение Еврејское и все злотворение нихно... (1839) — Оутѣшение грѣшним', прѣведено от' Иеромонаха Кирилла Пејчиновича (1840) — Книга за научение трих' јазиков', славјано-болгарској и греческија и карамалицкој (1841) — Началное Оучение с' молитви оутреннија Славјаноболгарскиј и греческија (1838) — Житие на Св. Иван' Рилскиј, Цвѣтник', Типик'
За тогашната положба во Солун и по-специално за масовата миграција на дебрчани кон Солун види исто така книгата на
Стефан Салг'нджиев (1906). Цитат:
"Ако нескончаемитѣ размирици и вьрлуваннја на турско-албанскитѣ племена по врѣмето на извѣстнитѣ Али паши Тепеленли и Джелаледин' паша, грабежитѣ и насилијата им' над' беззаштитнитѣ христијани в' југо-западна Македонија имаха печални послѣдствија за беззаштитната раја в' таја страна, злоштастијата в' којато оште повече се увеличиха с' избухването на грьцкото в'стание, което гьрцитѣ прокламираха под' названието: Завѣра, за да привлечат' в' бојевитѣ си редове сили от' всичкитѣ православни народности на Изток'; от' друга страна обаче, този ред' на нѣштата по отношение на б'лгарското дѣло в' Солун', имá своето благотворно влијание; гоненитѣ, ограбванитѣ и прѣслѣдванитѣ от' турскитѣ банди, които крастосваха тоја крај, почнали да напуштат' пепелиштата си и да т'рсјат' спасение далече от' размиренитѣ мѣстности.
В' скоро врѣме градоветѣ, паланкитѣ и по голѣмитѣ села в' Източна Македонија, дори и в' Сѣверна Б'лгарија и Западна Тракија, бидоха наводнени от' бѣжанци.
...
В' Деб'рско опустошаването и ограбването на христианскитѣ села прод'лжавали; а неизтовствата и убијствата нѣмали крај. Кервани наши еднородци из' Деб'рско и из' другитѣ горѣ неброени мѣстности бѣгали в' Солун', гдѣто намирали спокојствие и помин'к' и окончателно се остановјавали.
...
Една часть от' новитѣ гости захванали Западната часть на града —
Вардарската, а другата,
именно Деб'рцитѣ източната —
Келамаријската, с' енориитѣ: Св. Атанасиј, Панагуда, Панагија-декса и Ипапанти — всички една до друга."
--- надополнето ---
мора да се добави дека во печатницата на Теодосиј Синаитски во Солун е била печатана и Дидаскалиjата на Даниил "мизодакиецот" (т.е. ароман), со добавка на турски. Тоа според А. Селишчев, Очерки по македонској диалектологии (1918), стр. 6, и 5 и 4:
Види исто и за
„Плакокнижица” (споменик за живи и мртви) на терзиjскиот дебрански еснаф во Солун од 1817, писана од Вельо Негрев од с. Селце, Дебрско.
