Турската влада повторно се соочува со масовни протести
Битка за превласт во турската политичка елита
Турскиот премиер Реџеп Таип Ердоган смени вкупно 10 министри по големиот корупциски скандал, поради кој оставка поднесоа тројца членови на неговиот кабинет. Но најголемиот скандал во изминатата деценија го исфрли на површина прикриениот конфликт во турското политичко раководство, односно помеѓу Ердоган и влијателниот имам Фетулах Гулен, кој уште од 1999 година живее во САД. Станува збор за внатрешен судир во владејачкиот блок на исламистите во Турција, помеѓу владејачката Партија на правдата и развојот (АКП) и движењето Хизмет, кое во земјата, а и низ светот има милиони приврзаници. Политичките тензии не само што го зголемуваат ризикот за посериозен раскол во редовите на АКП и дестабилизација, како и можен пад на Ердоган и неговата влада, туку ризикуваат и колапс на целосниот демократски и либерален исламски политички проект во Турција, оценува Ал џезира.
Од антисекуларни сојузници до лути ривали
Во анализата на телевизијата се наведува дека, наместо да ја преиспита работата на најодговорните министри, чии синови се поврзуваат со корупцискиот скандал, турската влада направи повеќе чекори, кои изгледаат контрапродуктивно, гледано низ призмата на владеење на правото. Ердоган нареди смена на голем број полициски началници што се осмелија да уапсат бизнисмени блиски до АКП, како и смена на обвинители што поднесоа обвиненија против осомничените за корупција. Турскиот премиер тврди дека целата афера е наместена, односно дека се работи за обид за дискредитација на Владата и нејзиното десетгодишно успешно владеење од страна на „внатрешниот непријател“.
Ал џезира посочува дека е неоспорно оти АКП, под лидерство на Ердоган, ја изведе Турција на патот кон демократијата, иако несовршена, и економскиот напредок, позиционирајќи ја како респектабилна регионална сила, која има амбиции до крајот на деценијава да стане една од десетте најсилни светски економии. Благодарение на АКП дојде до значителна демократизација на турското општество, за што сведочи елиминацијата на војската од политиката и почетокот на преговорите со Курдите за наоѓање трајно решение за курдското прашање. Но, и покрај тоа, Ердоган во изминатиот период сѐ повеќе покажува авторитарни тенденции.
Во текот на десетгодишното владеење тој успеа речиси целосно да го маргинализира влијанието на ултрасекуларниот кемализам. Тоа го направи токму со помош на приврзаниците на движењето на Гулен, кои успешно се инфилтрираа во најчувствителните позиции на државниот апарат, правосудството, обвинителството, како и во разузнавачките и полициските структури. Поради тоа, некои аналитичари со право ова движење го нарекуваат врв на копјето, со кое владата на Ердоган го зададе последниот удар врз некогаш моќните секуларисти, кои повеќе децении со помош на војската ги контролираа најзначајните структури на турската држава. Сега, кога ја нема веќе заканата од секуларниот кемализам, која беше отстранета со трпеливи и методични мерки во текот на повеќе години, двата табора на владејачката исламска елита отворено ја почнаа пресметката за политичка превласт.
Станува збор за судир помеѓу долгогодишните природни сојузници во власта. Според Ал џезира, првиот табор, кој им е лојален на Ердоган и на неговиот потесен круг, своите корени ги влече од поранешниот радикален политички проект на соборениот премиер Ербакан и е инспириран од транснационалното исламистичко движење Муслимански браќа. Вториот, значително полиберален табор, е Хизмет, тајното исламско реформаторско движење лојално на дисидентот Гулен.
Ова движење има специфичен турски традиционален карактер, бидејќи не дејствува во облик на политичка партија што се натпреварува за власт, туку своето влијание првенствено го остварува дејствувајќи во рамките на цивилното општество и преку мрежата од неколку илјади приватни училишта.
Хизмет има голема финансиска моќ
Хизмет располага со над 3.000 приватни училишта и универзитети во Турција, Босна, Европа, САД, Блискиот Исток, Средна Азија, Африка, па дури и во Австралија. Ал џезира посочува дека овој систем од училишта претставува извор на голема финансиска моќ. Покрај тоа, весникот „Заман“, како и неговата англиска верзија „Заман тудеј“, се дел од медиумската империја на ова движење, кое исто така поседува и голем број профитабилни компании. Само во својот приватен образовен систем движењето вработува над 100.000 лица.
И покрај тоа што АКП и Хизмет никогаш немале идентични ставови за повеќе општествени и политички прашања, а особено за надворешната политика, улогата на Турција на Блискиот Исток и односот со Израел, нив ги обединуваа заедничката определба кон традиционалните исламски вредности, економскиот либерализам и желбата да го ослободат турското општество од секуларното влијание на војската. До првиот конфликт дојде минатата година, кога специјалните обвинителни, лојални на Хизмет, побараа одговорност и од самиот шеф на турското разузнавање Хакан Фидан, поради неговите наводни блиски односи со Работничката партија на Курдистан (ПКК). Поради тоа што Фидан е еден од најлојалните луѓе на Ердоган, турскиот премиер го сметаше овој чин како отворен напад врз него од Хизмет. Покрај тоа, наводната поддршка на движењето за учесниците на неодамнешните протести во истанбулскиот парк „Гези“, АКП исто така ја доживеа како објавување војна на премиерот Ердоган. Тешко е да се предвиди до кои граници се подготвени приврзаниците на Гулен да одат во својата пресметка со Ердоган кога станува збор за корупцискиот скандал.
Конфликт во кој сите се губитници
Покрај критиките од маргинализираната и слабата парламентарна опозиција, турскиот премиер сѐ повеќе го критикуваат и опозициските медиуми и меѓународните центри на моќ, обвинувајќи го за преголема концентрација на моќ, авторитарно владеење, популизам, нетолерантност кон критичките медиуми и, се разбира, оценува Ал џезира, геополитичкиот авантуризам во надворешната политика на Блискиот Исток.
Свесна за огромната моќ на Хизмет, турската влада неодамна предложи закон со кој сака да ја регулира работата на подготвителните училишта што се наоѓаат во организација на движењето. Таквиот предлог беше дочекан како отворен напад врз движењето, неговите извори на приходи и образовниот систем воопшто. За таквиот чекор Ердоган нема јавна поддршка, бидејќи овие училишта се популарни меѓу турските граѓани. Значи станува збор за непопуларен потег на турската влада, чија цел е ослабување на влијанието на Хизмет, кое секој ден станува сѐ поголема закана за владеењето на Ердоган.
Сепак, корупциската афера нема да има сериозни последици само за внатрешната политика на Турција туку и пошироко, а особено би можела да ги наруши добрите односи со САД. Ако судирот на релацијата АКП - Хизмет прерасне во отворен конфликт, тоа ќе значи и почеток на крајот на одличниот економски, културолошки и геополитички проект за преродба и еманципација на Турција како пример на успешен спој на либералниот капитализам и умерената исламска демократија. Дури и САД го истакнуваат турскиот пример како модел што би требало да го следат и арапските земји на патот кон демократизацијата, како алтернатива на револуционерниот исламски проект, спонзориран од шиитскиот Иран, и радикалното разбирање на политичкото уредување на државата и општеството, кое го заговараат порадикалните исламисти од редовите на сунитскиот ислам. Отворениот конфликт не би им бил во интерес на турските граѓани, на АКП или на Хизмет, ниту пак би ѝ одел во прилог на стабилизациската улога што Анкара ја има на Балканот и на Блискиот Исток, заклучува Ал џезира.
http://www.novamakedonija.com.mk/NewsDetal.asp?vest=122713736509&id=11&prilog=0&setIzdanie=23063
