Темава не ја поставив во „Литература...“ намерно, оти некако ми се чини дека повеќе и` е местото тука.
Текстот е искрен, според мене, и актуелен и свеж, иако е говор изречен пред 9 години (пристапна беседа на Горан Стефановски во МАНУ).
Сум го препрочитал неколку пати и го ценам доволно за да го споделам тука, па преку него, ако „го фатат очите“, да искршиме некој збор.
За нашата приказна
„Првпат влегов во оваа зграда пред дваесетина години. Работев на Филолошкиот факултет како асистент по англиска книжевност и често поминував покрај МАНУ. Еден ден отидов на пријавницата и, ни повеќе ни помалку, побарав да го видам Блаже Конески. Бев и самиот изненаден од таквата одлука. По неколку минути Блаже Конески се симна долу. Беше љубезен и спокоен. Разговаравме десетина минути и воопшто не се сеќавам за што. Веројатно се обидував да го импресионирам. Се сеќавам на една друга побитна работа: од некакви причини сметав дека имам право на тој човек. Дека тој седи таму и ги застапува моите интереси и дека можам кога сакам да се повикам на него. Тоа беа времиња кога мислев дека тоа што го правам има некаква заедничка смисла и важност.
Потоа следеа долги посни години. Ми се чинеше дека се што знам некако се истумба и се истркала во калта, дека работите веќе немаат заедничко значење, дека часовниците се враќаат на нула, дека меморијата се брише и ревидира. Некој праша: Ајде да ве видиме сега? Со тешко срце се обидував одново да се измислам, да живеам во анонимност, да се лишувам од сопствената важност. Дотолку повеќе ме израдува веста дека сум избран за член на МАНУ. Значи не било точно дека баш никој не смета на нас.
Фрлам поглед наназад на последниве пет децении и гледам дека, сакал јас или не, работите зеле некаков тек, се наредиле во оној образец познат под името судбина. Штом е така, можеби е време да се поднесе некаква сметка, да се направи рекапитулација, инвентар. Повремено на продавниците пишува: Затворено. Правиме попис.
Моите приказни
Дозволете ми да кажам овде некој збор за приказните: за нивната смисла и значај, за материјалот од кој се прават, за тоа како се често смешно и тажно и опасно спротивставени една на друга. Еве неколку приказни од детските денови.
Имам осум години, живееме во Прилеп, во удобен стан, над "аптеката", на главната улица. Градскиот саат ни е веднаш до влезот на зградата. Топло, густо, лепливо августовско попладне. На улиците нема знаци на живот. Сам сум, татко ми, мајка ми и брат ми се веќе во Скопје, секој ден треба да се селиме, да дојдат по мене. Ми претстои патување. Во еден миг ја гледам својата иднина, линијата на се што ќе ми се случува. И тој миг трае и трае, како временска дилатација, како стоп кадар во кој се вклучени сите мои подоцнежни години. Тоа е најдолгиот момент во мојот живот. Се гледам себе си јасно во контекстот на некој голем свет кој допрва ми претстои и кој како некако повторно да се враќа на таа точка од која се уште не сум пошол, точка која е и истовремено исходиште и утока.
Приказна втора: Слава Свети Никола во куќата на баба ми Алтана и дедо ми Стрезо во Дебар-маало. Тука се чичковците Круме, Иван, Миле и Ристо, стрините, братучедите, соседите, пријателите. Ние децата сме облекле волнени чорапи и уживаме во ретката слобода да правиме што ни е ќеф. Куќата мириса на мискојна, сите весело пуштиле грла и отвориле срца. Доцна навечер заспивам среде бучавата, спокојно, топло, сигурно. Татко ми Мирко ме крева во раце и ме носи дома. Здрав студ. Снегот крцка под неговите нозе. (Патем речено не верувам дека е случајно тоа што денес сме пак воочи Свети Никола.)
Приказна трета: Имам пет години. Премиера на Македонска крвава свадба во Народниот театар во Прилеп. Никој не ми кажал дека на крајот на претставата ќе ја убијат мајка ми Нада. Некој вади кубура, пука во неа, таа паѓа мртва, се спушта завесата, почнува аплауз во публиката, јас плачам. Доаѓа мајка ми по мене, ме убедува дека тоа не е ништо стварно, дека е театар, дека не боли. Но, јас веќе не и верувам, ниту тогаш, ниту подоцна, ниту сега, иако таа е одамна покојна. Од тој момент почна мојата фасцинација со тоа што е стварно, а што привид, што е кулиса, а што сцена.
Приказна четврта: Како дете многу се плашев од приказната за Силјан Штркот, за мистичната метаморфоза на човек кој се отиснува од својата фамилија и поаѓа на аџилак. Му се случува бродолом и морето го исфрла во некоја пуста земја. Станува штрк и осуден е да помине цело лето на оџакот од својата куќа, гледајќи ја својата фамилија која не може да го препознае. По многу перипетии Сиљан повторно станува човек, се враќа дома и им раскажува на домашните за неверојатните доживеалици.
Контраприказна
Со години не можев да ја најдам митолошката матрица на оваа приказна. Ми личеше на библиската парабола за изгубениот син. Мојот професор Бркиќ ме предупреди дека изворот можеби не е христијански туку ориентален. Пишувајќи ја пиесата "Црна дупка" во 1985 година, претпоставив дека Сиљан не се престорува во штрк, туку станува невидлив. Тогаш не бев сигурен за што е таа пиеса: за смрт, лудило, сон или оргазам. По 1992 година неколкумина ме прашаа дали не е тоа можеби драма за граѓанска војна.
Сите овие примери се дел на мојата длабока лична или ако сакате лирска приказна. Но лирскиот принцип редовно се судира со епскиот принцип, внатрешниот живот со надворешниот, нашата волја се судира со волјата или индиферентноста на другите. Доаѓа до контра-приказна, конфликт, драма.
Моето име и презиме кои се крајно едноставни во мојава средина, во Велика Британија се предмет на забуни. Кога ќе кажам како се викам на шалтерите им се тресат рацете, не знаат што да напишат. Ги собирам писмата кои ми стасуваат со погрешно напишано име и веќе имам завидна збирка од педесетина егземплари врамени под стакло. Ги гледам повремено како проста и жестока илустрација на две спротивставени приказни. Стефанокси, Стефаноуски, Стефанобски итн. Да не отварам уста.
Друг пример. Тастатурата на мојот компјутер има разни англиски слова кои се сосема неупотребливи во мојот мајчин јазик: ДУПЛО В, КЈУ, ИПСИЛОН. Но тие сепак се корисни. Ако притиснам ДУПЛО В добивам наше Њ, ако притиснам КЈУ добивам Љ, а ако притиснам ИПСИЛОН добивам Ѕ. Значи треба само малку концентрација. За да добијам Ќ притискам десна заграда, за Ш лева заграда. Но морам да внимавам затоа што поради некоја мистериозна причина ако побарам голема буква добивам мала и обратно. За буквата Ч притискам знак на честичка, но при тоа го притискам и копчето за голема буква, затоа што ако ја притиснам за мала ќе добијам Ж. Кога ќе ја напишам буквата И компјутерот автоматски ми ја пишува како голема буква затоа што во англискиот јазик буквата И кога е сама се чита "Ај" и значи "Јас". И така пишувањето на мајчиниот јазик е постојана битка со некаков глобалистички аждер, некаква мултикултурна пеколна машина, која додуша ги содржи и моите перформанси и волна е да ми ги даде, но само ако ги побарам под специјален визен режим. Секој македонски текст компјутерот автоматски ми го подвлекува со црвена боја како граматички сосема неисправен, скоро илегален. За ова драматично триење на приказните пишував неодамна на светскиот ден на театарот.
Приказната некогаш е неартикулиран крик, некогаш хармонична мелодија; некогаш е темна и непроѕирна како рентгенска снимка, некогаш е сјајна и весела како бајка; некогаш е смешна, некогаш ужасна, а понекогаш и двете. Но едно е јасно: ниедна култура не може да опстане без точна, снажна и автентична приказна! И не само тоа: културата Е токму таа точна и снажна и автентична приказна.
Звучи парадоксално, но излегувањето од Македонија се чини одвојување а всушност е вид спојување. Можеш да глумиш Англичанец во Скопје, во Англија си само Македонец. Презриво им држам лекции на оние кои ме прашуваат дали Македонија е Грција, дали зборуваме руски, дали сите сме муслимани. Со нив е лесно, тешко е со оние кои се одлично упатени. А значи тоа таму кај вас државата ви е падната на колена. А значи стравотна корупција. А значи тоа рамковниот договор пеколна машина со запален фитиљ. А значи Грците не ви го признаваат името? Се разбира најлесно е кога ме фалат: добар ви е оној Милчо Манчевски, оној Симон Трпчевски, оној Влатко Стефановски. Јас климам задоволно со глава, па да, природно, се подразбира. Еден од нив ми е брат.
--- надополнето: 8 април 2013 во 22:38 ---
Новиот драмски Силјан
Летоска имавме немили настани по повод Струшките вечери на поезијата, настани кои се уште не се разрешени и чии последици долго ќе се чувствуваат во нашето културно и општествено меко ткиво. Настани врзани со нашето поимање на поимите куќа и култура. Во секоја традиционална македонска куќа секогаш имало соба за гости во која никој од домашните не влегува. Во таква куќа растев. Животот се живее во кујна, таму се готви, таму се јаде, таму се пишуваат домашни задачи, таму е секогаш топло. А гостинската соба е темна, празна и студена. Овој концепт на куќа ја има за урнек приказната и културата на граѓански салон во кој гостинот го држиме на дистанца, му го прикажуваме нашиот живот како излог, како репрезентација, како параван зад кој го криеме срамот од нашите секојдневни животи.
Не е ли време да ја споиме гостинската соба со кујната? Да ги примаме гостите на свој терен, да им понудиме да јадат тоа што и ние дента јадеме, а не да им простираме нешто за кое претпоставуваме дека е нивен терен, а по кој самите се тетеравиме како на стаклени нозе. Не е ли време и ним и себе си да си кажеме: еве не, ова сме ние.
Во раскол со себе самите
Ние сме во свесен и несвесен раскол со светот, но и со себе самите и внатре меѓу нас. Во беспоштедна борба, нетрпеливост, отровна пизма, мерење на се низ двојни аршини. Приказната за Силјан Штркот е приказна за таквиот расцеп, за изгубеност, за лутање, за неснаоѓање. Приказна за траума и за слом. Накусо речено приказна за криза на идентитетот. Сиљан е проколнат: Синко, синко. пилци да се сториш и од куќава наша да одлеташ, та в поле да појдеш, по трњето да стоиш и еден друг да се бараш, та да не можиш никоаш да се најдиш! Понекогаш ми се чини дека и нашава држава, како и пилците Сиве и Чуле, се слуша како пее ама не може да се види, да се најде, да се гушне, да се исцели, да се смири.
Но, Силјан Штркот е приказна и за иницијација, за храброст, за подвиг, за себенаоѓање. Пример дека отуѓеноста може да се надмине со волја и работа, дека изгубената невиност може да се надомести со зрелост и искуство. Дека ликот може да се поврати низ болна метаморфоза на ново раѓање. Од судирот на лирскиот и епскиот принцип се раѓа новиот драмски издржан Сиљан. Човек кој не се самосожалува туку ја препознава својата вина и ја презема одговорноста за својот живот. Е доста веќе за болеста! Сите ја знаеме и сити сме од дијагнозите. Постојано ја чепкаме и отвараме раната. Тешко ја поднесуваме болеста затоа што знаеме што е здравје, затоа што сме горди и затоа што копнееме да најдеме иљач.
Горд сум на нашата жилавост
Еве некои од состојките на нашата приказна на кои сум длабоко горд:
Горд сум на нашиот жив принцип на парадоксалност: Анти логика не како ирационалност туку како принцип на живот. Слобода на итарпејовска јуродивост, итрина, снаодливост. Слобода на глупоста. Обратност на перспективата. Свест дека животот не може да се сфати со ум, ниту може рационално да се исцрпи неговата смисла.
Горд сум на нашите ритуали на живеење. Фамилија, прочка, слава, амкање со јајца, прегрнување, отворена емоционалност, прифаќање, помирувачка моќ, игривост, телесност, тактилност, затварање очи на песни, зурли и тапани, сарма, лубеница, пинџур и бурек, внатрешни лавиринти на заедништво и кругови на љубов, некаква постојана детска радост и возбуда околу мали нешта.
Горд сум на светата строгост и сведеност на нашите икони и фрески. Кај и да чепнеш палимпсести на раскошен дух, ризници на заумна уметничка артикулација. Божествена патина.
Горд сум на нашата сериозна историја на паметење, питомост и кроткост и почит за различноста, Талмуд школи во Скопје и Битола, мудрост на соживот, извесна историска резигнација и зрелост, увид дека животот е сериозна појава, дека има смисла да се зборува само за метафизика, само за смислата сама.
Горд сум на нашата жилавост. И покрај сиот нарушен идентитет, заврзани раце, крпа во уста, обезличеност и распарченост, жив сум и гладен сум за живот. Знам дека ме има според на нападите со кои работат да ме снема. Знам дека сум според упорноста со која се трудат да не сум. Мојата жилавост излегува од аванот во кој ме толчат и тиганот во кој се крчкам. Токму тој аван и тој тиган се моите места на моќ.
Се разбира овие македонцки работи се меч со две острици, термините кои ги употребувам се контаминирани, можат да налеат масло на оган. Страста која ја имаме е и храна и отров, може да ни го стопли домот и да ни ја запали куќата, погонско гориво и за љубов и омраза. Нашите најдобри особини лесно знаат да ни го свртат грбот и да работат против нас. Но во нашите проблеми се нашите решенија. Дедо Цепенко не учи: Кај што паѓа чоек, таму и станува.
Нашата победа е во нашата победа
Лани славевме стогодишнина од Илинденското востание:
Илинден и Крушевската република се една од нашите најголеми приказни; тие се нашата мета-нарација. Зошто оваа приказна така жилаво опстојува и не опседнува? Несомнено затоа што не уверува дека иако сме мали можеме да кренеме глава, да пуштиме глас, да избориме право на своја историска судбина. Со еден збор, дека сакаме да не има, дека имаме волја за себе самите.
До пред десетина години Македонија беше во Источна Европа. Значи, како-така, сепак во Европа. Но таа приказна се распадна и источна Европа веќе не постои. Ние се најдовме само на Балканот, и тоа во неговиот западен дел, поттурнати во третиот свет, не само некомплементарни на Европа туку и некако спротивставени со неа, како ориентален приврзок, како темно огледало на кое таа ги проектира своите стравови. Тоа е нова, грда и опасна страница во приказната.
И како сега да се мислиме себе си? Како одново да се европеизираме, кога Европа се пази да не се балканизира? Како да се видиме, да се измериме, да поставиме дијагноза, како да го наместиме нишанот? Водиме тешка и исцрпувачка дебата по овие прашања.
Едни велат дека исклучиво Европа е виновна за нашата незавидна положба, дека треба да и се сврти грб на таа блудница, дека можеме без нејзината отуѓеност и јаловост, во однос на кои ние сме органичност, потенција и спонтаност.
Други велат дека исклучиво ние сме виновни за се, дека треба да си свртиме грб на самите себе си, да и бакнеме рака на Европа и да и појдеме во прегратка со првиот авион, со карта во еден правец, само подалеку од овој хаос, анархија и насилство, во однос на кој таа е ред, богатство и чистота.
И двете позиции се инфериорни и само го потхрануваат европското егозотично клише за нас: во првата приказна ние сме наакани самобендисани бабаити, а во втората лигави некритични епигони. Двете приказни меѓусебно се исклучуваат - нудат или се или ништо, или пекол или рај и ништо помеѓу - никаков овоземски живот. Тие се малодушни и се темелат на негативна идентификација: не знам точно кој сум, но точно знам кој не сакам да бидам. Тие приказни се мрзливи и пасивни, избегнуваат анализа, работа и одговорност и мелодрамски тврдат дека заслужуваме повеќе.
Но во политиката, како и во бизнисот (или конечно, како во жирирањето на театарски фестивали), не го добиваш она што сметаш дека си го заслужил туку она што ќе успееш да го избориш, да го испазариш, да го договориш. Демократијата е постојано и стрпливо пазарење со оние кои не мислат исто како тебе, со оние со кои си објективно спротивставен. Демократијата е преговарање, приспособување, компромис. Нешто кое му е туѓо на чаршискиот, инаетчиски, тврдоглав и фиксиран поглед на свет. Оној поглед кој мери ѓутуре и не признава никаква поединечност, кој оперира како затворен вилает и презира секаква другост, кој со поголемо задоволство ќе ги прифати историјата и политиката како судбина и елементарна непогода, отколку како работна обврска и граѓанска должност.
Ни треба макотрпна работа за да ја утврдиме и ускладиме нашата автентична и суверена приказна. Ни треба востание на визија, волја и ум; на упорен труд, медиумска лукавост и преговарачка вештина. Државите се прават со жртви и крв, но се чуваат со работа и памет. Пред сто години, Илинденските херои, својата волја за држава ја потврдија со својата автентична и убедлива смрт. Ние денес, нашата волја за оваа држава, мораме да ја потврдиме со нашиот автентичен и убедлив живот.
Нивната победа беше во нивниот пораз. Нашата победа мора да биде - во нашата победа!“
Горан Стефановски
Текстот е искрен, според мене, и актуелен и свеж, иако е говор изречен пред 9 години (пристапна беседа на Горан Стефановски во МАНУ).
Сум го препрочитал неколку пати и го ценам доволно за да го споделам тука, па преку него, ако „го фатат очите“, да искршиме некој збор.
За нашата приказна
„Првпат влегов во оваа зграда пред дваесетина години. Работев на Филолошкиот факултет како асистент по англиска книжевност и често поминував покрај МАНУ. Еден ден отидов на пријавницата и, ни повеќе ни помалку, побарав да го видам Блаже Конески. Бев и самиот изненаден од таквата одлука. По неколку минути Блаже Конески се симна долу. Беше љубезен и спокоен. Разговаравме десетина минути и воопшто не се сеќавам за што. Веројатно се обидував да го импресионирам. Се сеќавам на една друга побитна работа: од некакви причини сметав дека имам право на тој човек. Дека тој седи таму и ги застапува моите интереси и дека можам кога сакам да се повикам на него. Тоа беа времиња кога мислев дека тоа што го правам има некаква заедничка смисла и важност.
Потоа следеа долги посни години. Ми се чинеше дека се што знам некако се истумба и се истркала во калта, дека работите веќе немаат заедничко значење, дека часовниците се враќаат на нула, дека меморијата се брише и ревидира. Некој праша: Ајде да ве видиме сега? Со тешко срце се обидував одново да се измислам, да живеам во анонимност, да се лишувам од сопствената важност. Дотолку повеќе ме израдува веста дека сум избран за член на МАНУ. Значи не било точно дека баш никој не смета на нас.
Фрлам поглед наназад на последниве пет децении и гледам дека, сакал јас или не, работите зеле некаков тек, се наредиле во оној образец познат под името судбина. Штом е така, можеби е време да се поднесе некаква сметка, да се направи рекапитулација, инвентар. Повремено на продавниците пишува: Затворено. Правиме попис.
Моите приказни
Дозволете ми да кажам овде некој збор за приказните: за нивната смисла и значај, за материјалот од кој се прават, за тоа како се често смешно и тажно и опасно спротивставени една на друга. Еве неколку приказни од детските денови.
Имам осум години, живееме во Прилеп, во удобен стан, над "аптеката", на главната улица. Градскиот саат ни е веднаш до влезот на зградата. Топло, густо, лепливо августовско попладне. На улиците нема знаци на живот. Сам сум, татко ми, мајка ми и брат ми се веќе во Скопје, секој ден треба да се селиме, да дојдат по мене. Ми претстои патување. Во еден миг ја гледам својата иднина, линијата на се што ќе ми се случува. И тој миг трае и трае, како временска дилатација, како стоп кадар во кој се вклучени сите мои подоцнежни години. Тоа е најдолгиот момент во мојот живот. Се гледам себе си јасно во контекстот на некој голем свет кој допрва ми претстои и кој како некако повторно да се враќа на таа точка од која се уште не сум пошол, точка која е и истовремено исходиште и утока.
Приказна втора: Слава Свети Никола во куќата на баба ми Алтана и дедо ми Стрезо во Дебар-маало. Тука се чичковците Круме, Иван, Миле и Ристо, стрините, братучедите, соседите, пријателите. Ние децата сме облекле волнени чорапи и уживаме во ретката слобода да правиме што ни е ќеф. Куќата мириса на мискојна, сите весело пуштиле грла и отвориле срца. Доцна навечер заспивам среде бучавата, спокојно, топло, сигурно. Татко ми Мирко ме крева во раце и ме носи дома. Здрав студ. Снегот крцка под неговите нозе. (Патем речено не верувам дека е случајно тоа што денес сме пак воочи Свети Никола.)
Приказна трета: Имам пет години. Премиера на Македонска крвава свадба во Народниот театар во Прилеп. Никој не ми кажал дека на крајот на претставата ќе ја убијат мајка ми Нада. Некој вади кубура, пука во неа, таа паѓа мртва, се спушта завесата, почнува аплауз во публиката, јас плачам. Доаѓа мајка ми по мене, ме убедува дека тоа не е ништо стварно, дека е театар, дека не боли. Но, јас веќе не и верувам, ниту тогаш, ниту подоцна, ниту сега, иако таа е одамна покојна. Од тој момент почна мојата фасцинација со тоа што е стварно, а што привид, што е кулиса, а што сцена.
Приказна четврта: Како дете многу се плашев од приказната за Силјан Штркот, за мистичната метаморфоза на човек кој се отиснува од својата фамилија и поаѓа на аџилак. Му се случува бродолом и морето го исфрла во некоја пуста земја. Станува штрк и осуден е да помине цело лето на оџакот од својата куќа, гледајќи ја својата фамилија која не може да го препознае. По многу перипетии Сиљан повторно станува човек, се враќа дома и им раскажува на домашните за неверојатните доживеалици.
Контраприказна
Со години не можев да ја најдам митолошката матрица на оваа приказна. Ми личеше на библиската парабола за изгубениот син. Мојот професор Бркиќ ме предупреди дека изворот можеби не е христијански туку ориентален. Пишувајќи ја пиесата "Црна дупка" во 1985 година, претпоставив дека Сиљан не се престорува во штрк, туку станува невидлив. Тогаш не бев сигурен за што е таа пиеса: за смрт, лудило, сон или оргазам. По 1992 година неколкумина ме прашаа дали не е тоа можеби драма за граѓанска војна.
Сите овие примери се дел на мојата длабока лична или ако сакате лирска приказна. Но лирскиот принцип редовно се судира со епскиот принцип, внатрешниот живот со надворешниот, нашата волја се судира со волјата или индиферентноста на другите. Доаѓа до контра-приказна, конфликт, драма.
Моето име и презиме кои се крајно едноставни во мојава средина, во Велика Британија се предмет на забуни. Кога ќе кажам како се викам на шалтерите им се тресат рацете, не знаат што да напишат. Ги собирам писмата кои ми стасуваат со погрешно напишано име и веќе имам завидна збирка од педесетина егземплари врамени под стакло. Ги гледам повремено како проста и жестока илустрација на две спротивставени приказни. Стефанокси, Стефаноуски, Стефанобски итн. Да не отварам уста.
Друг пример. Тастатурата на мојот компјутер има разни англиски слова кои се сосема неупотребливи во мојот мајчин јазик: ДУПЛО В, КЈУ, ИПСИЛОН. Но тие сепак се корисни. Ако притиснам ДУПЛО В добивам наше Њ, ако притиснам КЈУ добивам Љ, а ако притиснам ИПСИЛОН добивам Ѕ. Значи треба само малку концентрација. За да добијам Ќ притискам десна заграда, за Ш лева заграда. Но морам да внимавам затоа што поради некоја мистериозна причина ако побарам голема буква добивам мала и обратно. За буквата Ч притискам знак на честичка, но при тоа го притискам и копчето за голема буква, затоа што ако ја притиснам за мала ќе добијам Ж. Кога ќе ја напишам буквата И компјутерот автоматски ми ја пишува како голема буква затоа што во англискиот јазик буквата И кога е сама се чита "Ај" и значи "Јас". И така пишувањето на мајчиниот јазик е постојана битка со некаков глобалистички аждер, некаква мултикултурна пеколна машина, која додуша ги содржи и моите перформанси и волна е да ми ги даде, но само ако ги побарам под специјален визен режим. Секој македонски текст компјутерот автоматски ми го подвлекува со црвена боја како граматички сосема неисправен, скоро илегален. За ова драматично триење на приказните пишував неодамна на светскиот ден на театарот.
Приказната некогаш е неартикулиран крик, некогаш хармонична мелодија; некогаш е темна и непроѕирна како рентгенска снимка, некогаш е сјајна и весела како бајка; некогаш е смешна, некогаш ужасна, а понекогаш и двете. Но едно е јасно: ниедна култура не може да опстане без точна, снажна и автентична приказна! И не само тоа: културата Е токму таа точна и снажна и автентична приказна.
Звучи парадоксално, но излегувањето од Македонија се чини одвојување а всушност е вид спојување. Можеш да глумиш Англичанец во Скопје, во Англија си само Македонец. Презриво им држам лекции на оние кои ме прашуваат дали Македонија е Грција, дали зборуваме руски, дали сите сме муслимани. Со нив е лесно, тешко е со оние кои се одлично упатени. А значи тоа таму кај вас државата ви е падната на колена. А значи стравотна корупција. А значи тоа рамковниот договор пеколна машина со запален фитиљ. А значи Грците не ви го признаваат името? Се разбира најлесно е кога ме фалат: добар ви е оној Милчо Манчевски, оној Симон Трпчевски, оној Влатко Стефановски. Јас климам задоволно со глава, па да, природно, се подразбира. Еден од нив ми е брат.
--- надополнето: 8 април 2013 во 22:38 ---
Новиот драмски Силјан
Летоска имавме немили настани по повод Струшките вечери на поезијата, настани кои се уште не се разрешени и чии последици долго ќе се чувствуваат во нашето културно и општествено меко ткиво. Настани врзани со нашето поимање на поимите куќа и култура. Во секоја традиционална македонска куќа секогаш имало соба за гости во која никој од домашните не влегува. Во таква куќа растев. Животот се живее во кујна, таму се готви, таму се јаде, таму се пишуваат домашни задачи, таму е секогаш топло. А гостинската соба е темна, празна и студена. Овој концепт на куќа ја има за урнек приказната и културата на граѓански салон во кој гостинот го држиме на дистанца, му го прикажуваме нашиот живот како излог, како репрезентација, како параван зад кој го криеме срамот од нашите секојдневни животи.
Не е ли време да ја споиме гостинската соба со кујната? Да ги примаме гостите на свој терен, да им понудиме да јадат тоа што и ние дента јадеме, а не да им простираме нешто за кое претпоставуваме дека е нивен терен, а по кој самите се тетеравиме како на стаклени нозе. Не е ли време и ним и себе си да си кажеме: еве не, ова сме ние.
Во раскол со себе самите
Ние сме во свесен и несвесен раскол со светот, но и со себе самите и внатре меѓу нас. Во беспоштедна борба, нетрпеливост, отровна пизма, мерење на се низ двојни аршини. Приказната за Силјан Штркот е приказна за таквиот расцеп, за изгубеност, за лутање, за неснаоѓање. Приказна за траума и за слом. Накусо речено приказна за криза на идентитетот. Сиљан е проколнат: Синко, синко. пилци да се сториш и од куќава наша да одлеташ, та в поле да појдеш, по трњето да стоиш и еден друг да се бараш, та да не можиш никоаш да се најдиш! Понекогаш ми се чини дека и нашава држава, како и пилците Сиве и Чуле, се слуша како пее ама не може да се види, да се најде, да се гушне, да се исцели, да се смири.
Но, Силјан Штркот е приказна и за иницијација, за храброст, за подвиг, за себенаоѓање. Пример дека отуѓеноста може да се надмине со волја и работа, дека изгубената невиност може да се надомести со зрелост и искуство. Дека ликот може да се поврати низ болна метаморфоза на ново раѓање. Од судирот на лирскиот и епскиот принцип се раѓа новиот драмски издржан Сиљан. Човек кој не се самосожалува туку ја препознава својата вина и ја презема одговорноста за својот живот. Е доста веќе за болеста! Сите ја знаеме и сити сме од дијагнозите. Постојано ја чепкаме и отвараме раната. Тешко ја поднесуваме болеста затоа што знаеме што е здравје, затоа што сме горди и затоа што копнееме да најдеме иљач.
Горд сум на нашата жилавост
Еве некои од состојките на нашата приказна на кои сум длабоко горд:
Горд сум на нашиот жив принцип на парадоксалност: Анти логика не како ирационалност туку како принцип на живот. Слобода на итарпејовска јуродивост, итрина, снаодливост. Слобода на глупоста. Обратност на перспективата. Свест дека животот не може да се сфати со ум, ниту може рационално да се исцрпи неговата смисла.
Горд сум на нашите ритуали на живеење. Фамилија, прочка, слава, амкање со јајца, прегрнување, отворена емоционалност, прифаќање, помирувачка моќ, игривост, телесност, тактилност, затварање очи на песни, зурли и тапани, сарма, лубеница, пинџур и бурек, внатрешни лавиринти на заедништво и кругови на љубов, некаква постојана детска радост и возбуда околу мали нешта.
Горд сум на светата строгост и сведеност на нашите икони и фрески. Кај и да чепнеш палимпсести на раскошен дух, ризници на заумна уметничка артикулација. Божествена патина.
Горд сум на нашата сериозна историја на паметење, питомост и кроткост и почит за различноста, Талмуд школи во Скопје и Битола, мудрост на соживот, извесна историска резигнација и зрелост, увид дека животот е сериозна појава, дека има смисла да се зборува само за метафизика, само за смислата сама.
Горд сум на нашата жилавост. И покрај сиот нарушен идентитет, заврзани раце, крпа во уста, обезличеност и распарченост, жив сум и гладен сум за живот. Знам дека ме има според на нападите со кои работат да ме снема. Знам дека сум според упорноста со која се трудат да не сум. Мојата жилавост излегува од аванот во кој ме толчат и тиганот во кој се крчкам. Токму тој аван и тој тиган се моите места на моќ.
Се разбира овие македонцки работи се меч со две острици, термините кои ги употребувам се контаминирани, можат да налеат масло на оган. Страста која ја имаме е и храна и отров, може да ни го стопли домот и да ни ја запали куќата, погонско гориво и за љубов и омраза. Нашите најдобри особини лесно знаат да ни го свртат грбот и да работат против нас. Но во нашите проблеми се нашите решенија. Дедо Цепенко не учи: Кај што паѓа чоек, таму и станува.
Нашата победа е во нашата победа
Лани славевме стогодишнина од Илинденското востание:
Илинден и Крушевската република се една од нашите најголеми приказни; тие се нашата мета-нарација. Зошто оваа приказна така жилаво опстојува и не опседнува? Несомнено затоа што не уверува дека иако сме мали можеме да кренеме глава, да пуштиме глас, да избориме право на своја историска судбина. Со еден збор, дека сакаме да не има, дека имаме волја за себе самите.
До пред десетина години Македонија беше во Источна Европа. Значи, како-така, сепак во Европа. Но таа приказна се распадна и источна Европа веќе не постои. Ние се најдовме само на Балканот, и тоа во неговиот западен дел, поттурнати во третиот свет, не само некомплементарни на Европа туку и некако спротивставени со неа, како ориентален приврзок, како темно огледало на кое таа ги проектира своите стравови. Тоа е нова, грда и опасна страница во приказната.
И како сега да се мислиме себе си? Како одново да се европеизираме, кога Европа се пази да не се балканизира? Како да се видиме, да се измериме, да поставиме дијагноза, како да го наместиме нишанот? Водиме тешка и исцрпувачка дебата по овие прашања.
Едни велат дека исклучиво Европа е виновна за нашата незавидна положба, дека треба да и се сврти грб на таа блудница, дека можеме без нејзината отуѓеност и јаловост, во однос на кои ние сме органичност, потенција и спонтаност.
Други велат дека исклучиво ние сме виновни за се, дека треба да си свртиме грб на самите себе си, да и бакнеме рака на Европа и да и појдеме во прегратка со првиот авион, со карта во еден правец, само подалеку од овој хаос, анархија и насилство, во однос на кој таа е ред, богатство и чистота.
И двете позиции се инфериорни и само го потхрануваат европското егозотично клише за нас: во првата приказна ние сме наакани самобендисани бабаити, а во втората лигави некритични епигони. Двете приказни меѓусебно се исклучуваат - нудат или се или ништо, или пекол или рај и ништо помеѓу - никаков овоземски живот. Тие се малодушни и се темелат на негативна идентификација: не знам точно кој сум, но точно знам кој не сакам да бидам. Тие приказни се мрзливи и пасивни, избегнуваат анализа, работа и одговорност и мелодрамски тврдат дека заслужуваме повеќе.
Но во политиката, како и во бизнисот (или конечно, како во жирирањето на театарски фестивали), не го добиваш она што сметаш дека си го заслужил туку она што ќе успееш да го избориш, да го испазариш, да го договориш. Демократијата е постојано и стрпливо пазарење со оние кои не мислат исто како тебе, со оние со кои си објективно спротивставен. Демократијата е преговарање, приспособување, компромис. Нешто кое му е туѓо на чаршискиот, инаетчиски, тврдоглав и фиксиран поглед на свет. Оној поглед кој мери ѓутуре и не признава никаква поединечност, кој оперира како затворен вилает и презира секаква другост, кој со поголемо задоволство ќе ги прифати историјата и политиката како судбина и елементарна непогода, отколку како работна обврска и граѓанска должност.
Ни треба макотрпна работа за да ја утврдиме и ускладиме нашата автентична и суверена приказна. Ни треба востание на визија, волја и ум; на упорен труд, медиумска лукавост и преговарачка вештина. Државите се прават со жртви и крв, но се чуваат со работа и памет. Пред сто години, Илинденските херои, својата волја за држава ја потврдија со својата автентична и убедлива смрт. Ние денес, нашата волја за оваа држава, мораме да ја потврдиме со нашиот автентичен и убедлив живот.
Нивната победа беше во нивниот пораз. Нашата победа мора да биде - во нашата победа!“
Горан Стефановски
), ама за да го најдеме, веројатно треба да се договориме што ни е проблемот, кој, пак, никако не е еден и единствен за да може да се ословува со неодреден член.