Баба ми, между другото, е разказвала, че едно време, когато бежанците са идвали тука, б'лгарското правителство им е давало да постројат за три дена к'шта и мјастото ставало тјахно.
Хр.: Не само за три дена, постојанно им е давано.
Така например в Софија има Гевгелијски квартал, долу при Надежда, вие го знаете. Това е целијат рајон. Ами
Конјувица- нај- много са македонците, ами обштина Илинден- ето, като ги броиме, три квартала сега са компактни. Ами Пловдив, Кјучјук Париж- само македонци. Сега, извинјавајте, аз не мога да си служа с понјатието македонски б'лгари, когато говорим за Македонија.
Ние винаги си знаем, че ние сме македонци, а македонци значи нај- убави б'лгари. Може да има македонски с'рби, може да има македонски г'рци, но македонски б'лгари е все едно нај- убави б'лгари б'лгари. Това е една тавтологија, неотговарјашта нито на историјата, нито на битовото положение. Никој не им е сипвал на моите дедо и баба какви са, тија са си го знаели.
семејство Матови, Струга, 1904 г.
Нашата фамилија, Матови, носјат си името не от некој дедо Мато, а от едно планинско плато в албанските планини, горе. То се е казвало Мат. Тамо, во Струга, като е дојдел... не во Струга, во Деб'р е бил валијата за тоја рајон, отк'дето са нашите. Като е дош'л некој лош валија, ајде, всичко е бегало горе во планина. Така е било. И после, като се улабвало положението, след некое друго поколение, те се вр'штали в родното место. Но всички са си носели като фамилно име Матови и затова во Струга между Матови стават бракове и сватби. Заштото не са роднини, а носјат името на областта, к'дето дедо им и баба им са се крили от турците и после са се вр'штали. Така е и с нашата фамилија. Нашето семејство почва от дедо Кочо Матов. Тој е мој прадедо. След него е син му Апостол и след това идва моја башта (Милан- бел. наша) с брат си Христо, те са единајсет деца. Но дедо Кочо е носил прозвиштето Асигјаур. Башта ми го описва в неговите спомени, че като деца, като са си играли, са намерили в комина, горе, оджак'т на к'штата к'дето е, завиткано турски силјахи с пиштови и така натат'к. Тој там ги е криел дедо ми... прадедо ми. А баба ми Петра, на башта ми мајка, тја им др'пнала ушите и един кјутек им хв'рлила, штото пипат там. А после дедо ми Апостол ги учил: “Деца, сак'н да не кажете” и прочие. Но от деца, те са зак'рмени с това да се борјат за род, за дом и родина, и са знаели отк'де. Ти, например, като си стружанче, чул ли си за контиката на черквата “Свети Георги”? Да вземеш да ја пот'рсиш и да ја намериш. Таја контика е много важна, тја е историјата на град Струга, почва оште от 1792 година и в'тре са всички битови с'битија за града. Там и Христо Матов си е намерил местото, чак 1895- 6 година, когато се вр'шта като учител в роднија град.
Сега, как са се развивали нештата, борбите за свобода, вие знаете или поне сте чули една посока, малко к'де вас, повече тука. Но трјабва да ви кажа, че п'рвијат проблем, самијат проблем за македонците и там, и тука, и во Македонија, и во Б'лгарија е, че не се знае историческата истина. Не се знае. Това го зајавјавам категорично. Спомените на Милан Матов ште излјазат от Народната библиотека “Св. Кирил и Методи” под заглавие “За прем'лчаното в историјата на ВМРО”, една книжка от 300- 400 страници, само документи, никаква историја, измислица, роман, как ни е удобно- така да си го пишеме. Както са си документите, така са и публикувани. Ами нашијат с'јуз на македонските орагнизации издаде таја брошурка (“Погром'т на македонските бежански организации”- бел. наша), вие ја имате.
Тука имаше сиропиталиште “Битолја”. Сиропиталиште “Битолја” е днеска банка зад хотел “Родина”, на четири етажа банка. Но ајде ште говориме за това по- натат'ка. Но братствата
направиха македонска народна банка, македонска кооперативна банка. Те даваха пари без лихва на бежанците.
пееха песни от роден крај, там си честваха празниците, там си честваха м'ките и радостта, било погребение, било сватби, кр'штенки. Ами аз си спомнјам. Аз с'м отрас'л в средата на стружкото братство. Стружкото братство беше много големо тука во Софија. Да ви кажа, като се с'бирахме, все ходехме горе, над Кнјажево ни водеха. Там се с'бираха по 200- 300 души, кој каквото имаше слагаше, седнехме, пееха се песни, играеха се хора, децата скачахме, играехме- това беше. Когато на некој му се случеше нешто лошо, колкото можеха тија хора к'саха от зал'ка и помагаха на своите. Така че братствата не са измислици, а са историческа и социална последица от освободителните борби, които се водеха во Македонија. Да си б'деме најасно.
И когато разтуриха с'с закон тридесет и четв'рта година В'трешната револјуционна македонска организација, тогава останаха братствата. Те не започнаха да в'ршат револјуционна работа. Те засилиха својата благотворителна, културна, социална и всјакаква друга дејност. Те беха...
Основната им задача беше да не забравим роден крај. Така беше. Аз да ти кажа
немаше жена тука, којато да немаше носија от Македонија. Ама не тука с'шити, а пренесени оттам. А колко деца, стари хора измреха по п'тја от Македонија, докато дојдат тука, като бегаха от турци, от с'рби, от г'рци. Те посјаха п'тиштата от Македонија, докато дојдат тука да могат да се заселјат.
Какво стана с македонските братства? Сега ги нема. Зашто ги нема? Заштото, като стана 9 септември (1944 г.- бел. наша) тука, во Софија, комунистите дојдоха на власт и рекоха: “Македонците са фашисти, михајловисти и не знам што си.” Но не ги закачаха, отначало не ги пипнаха две години. Тр'ганаха по другија п'т- да ги карат да се наричат, че те не са б'лгари, а са македонисти. Тезата на Коминтерна, тезата на Стојан Новакович и Цвиич, ср'бската теза примесена с Коминтерна.
Те вемнаха. Обаче онија старци беха печени, сега да ви кажа не беха кокошкари като нас. Ти му викаш, а тој: “Абе, јаз с'м си- вика- македонец, па немам разлика со бугарете. Тука с'м и сега, и по- рано с'рце ми е било тука. јаз зашто бегах тука? што не бегах- вика- во Ром'нија, во С'рбија, што не бегах во Г'рција, што не бегах во...” Во Албанија има много лјуде бегани, но те бегат икономически, не политически в'в вр'зка с в'станијата, които станаха. И тогава се в'зприе другиот курс. Дојдеха от Македонија учители и инструктори по македониз'м, ги пуштиха во Пиринскијат крај да ги правјат: “Ние не сме никакви бугари, ние сме на Александ'р Македонски внуци”. Абе, б'ди си раат, нека си биде Александ'р Македонски и кој да е, но ти си внук на Сандре, а Сандре беше четник во организацијата на ВМРО!!! Или както ти ми казваш, татко ми е бил, ето го, еди-как'в си с еди-кој си е бил во четата на... Ама хората сами си го с'здадоха, то не е писана, а направо с'здадена историја. Таја историја, што ја направиха нашите старци, като имам предвид, че сега аз с'м на осемдесет и четири години, аз ти говорја за тија, што сега требва да са на триста години. Аз горе- доле го засекох времето, кога татко ми ослепе со двете очи. Тридесет и четв'рта година со двете очи ослепе со перде, кое не узреваше. Тој беше си терзија, шивач по професија. Работеше, но като спре со тоа, а аз бех на десет години и почнах да го водја да се срешта со пријателите си. Аз, затоа от такова дете, като клекнех там, аз ништо не разбирах. Тогава што ми влизало на мене во главата,
што си говорјат те по македонски работи, аз ништо не им знаех, не им разбирах. Но тогава ги виждах што за лјуде са. Те беха семпли хора, чисти хора. Хора... Абе, как никој от тех не беше пијаница да... Си запазиха дух'т. На сегашнијат ректор на Софијскијат университет, на Биолчев, чичо му Илија Биолчев, битолски војвода, нема да го забравја, со бела к'драва коса, убав човек. Виж, тој единствен, като дојдеше при татко, му викаше:
“Милане, ај от убавата ракија едно чавче”, не повече, си палеше цигарата и почнеха...
Мојата мајка не е македонка. Тја е тука, от Шоплука, до Перник едно село Ц'рква. Тја по професија беше з'болекарка. Тја ни хранеше, тја ни переше, тја ни готвеше, тја- всичко. Добре, че като ослепе татко не излезохме на улицата, дето се вика. Тја, като ј дојдеше дотука от тија приказки за Македонија, все му викаше:
“Аман, бре, Милане, стига с таја твоја Македонија, бре! Ставаш, легаш, заспиваш, с'нуваш, все со Македонија. Ајде сега, стига.” Но така си беше. Така беха скроени, така беха напомпани. И што стана с техните организации, не таја револјуционната, а тија- братствата. Братствата...
Абе, македонец като си, ти нема да му свалјаш капа на всеки, хвашташ се- в'ршиш работа. Това нешто, това големо завземане на живота на д'ржавата от страна на бежанците и техните потомци респектираше онија, които беха тр'гнали со лека р'ка да заметат
какво има македонско- дај да го махнеме. Тогава вече и от Москва дадоха зор, и оттука, и Коминтерна излезе с'с становиште.
Во Софија, в'в Варна, во Пловдив са направили
македонски домове, големи. В'в Варна, ако сте ходили, в цент'ра на Варна до катедралата има голем македонски дом. Тука знаете македонскијат дом на “Пиротска” и “Вашингтон”. И тогава се получава една друга криза. Сега, д'ржавата разтурја носителите на тија права- братствата, закри ги като правни субекти. Обаче кој да ги приеме? И тогава с'здават дружество “Гоце Делчев” и С'јуз на македонските културно- просветни дружества. И как'в куриоз се получава? Например тука (“Погром'т на македонските бежански организации”- бел. наша) е даден указ'т, с којто... Чакај да го намерја... Ето! С този указ петдесет и п'рва година во Д'ржавен вестник имуштествата на македонските братства се дават на дружество “Гоце Делчев”, с'здадено петдесета година и на С'јуза на македонските културно- просветни дружества, којто в'зниква чак петдесет и трета. Значи петдесет и п'рва година тој не е с'штествувал, но на него му се дават всичките тија имоти, вклјучително и македонскијат дом. Но дали што дали, след това ги прехв'рлиха к'м ОФ (Отечественијат фронт- бел. наша), след това не знам какво стана...
--- надополнето ---
Искам да ви питам сега е много популарно така в Македонија внучката на Гоце Делчев... Не знам дали ја знаете?
Хр. Матов: Не, не. Не ја знам.
Т. Г.: Тја мислам... Нејното мнение се променја. Тја казваше, че Гоце Делчев е македонец...
Хр. Матов: Ама всички са македонци...
--- надополнето ---
Хр. Матов: Молја ви се! Александ'р Македонски... Ти гледај сега, за Александ'р Македонски борбата е от страна на г'рците. Те казват, че македонците са г'рци. Те отричат името македонци.
В.: Ама и Г'рција е по- напорна к'м тех.
Хр. Матов: Да, и те много, много влагат.