- Член од
- 17 март 2005
- Мислења
- 11.493
- Поени од реакции
- 1.588
Фељтон
Меѓу мртвите непријатели ги барале своите браќа
Љубомир Терзиовски, кој водел дневник додека војувал како српски војник снимен во времето на српската окупација на Македонија заедно со учители од Порече и претставници на српската власт во овој крај
Балканските и Првата светска војна најтрагично минато на македонскиот народ (18)
ВИКТОР ЦВЕТАНОСКИ
„Кого го тепаат овие!? Кому му се радува човечкиот род, подобро да се рече изрод, кога се случува нешто вакво! На кого е насочено ова – на Бугарите, каде што е и мојот брат, од татко и од мајка, кога само него го имам. Јас се радувам на неговото загинување, а тој на моето!? Што добива тој со победата на тие таму, а што добивам јас со победата на овие овде?“, напишал Љубомир Терзиовски, учител од Македонски Брод, во својот дневник што го водел додека се наоѓал на Македонскиот фронт. Тој е мобилизиран од српската војска, а неговиот брат Венедик во бугарската.
Семејството Терзиовски е типичен пример на многу македонски семејства кои во тоа време биле под силен притисок на разните пропаганди. Љубомир учел српско училиште во Битола и во Скопје. Во почетокот на Балканските војни, тукушто завршен учител, бил мобилизиран од српските власти и целиот период војувал. Ја преживеал битката на Колубара, каде што бил ранет, а потоа со српската војска преку Албанија стасал во Крф. Сите три години бил на Македонскиот фронт.
На другата страна на фронтот се наоѓал неговиот брат Венедик, три години помлад од него, кој завршил бугарско училиште. Средниот брат Зарија отишол на работа во Романија, тогашно Влашко, завршил романска школа и се декларирал како Влав. Сите се определувале според тоа какво училиште завршиле.
„Татко ми беше маркиран како србоман, а стрико ми како бугароман. Дома си живеевме во една куќа, а нашето македонство никогаш не доаѓало во прашање. Сите бевме Македонци. Татко ми беше српски учител, а јас како дете во Кралска Југославија учев кај него. Мораше да ни предава на српски јазик, а ние учениците моравме да му одговараме на српски, иако не го знаевме јазикот. Меѓутоа, кога ќе се сретневме надвор од училиштето или пак дома, не говоревме ниту збор српски, туку македонски“, вели д-р Растислав Терзиоски, син на Љубомир.
Тие три години, додека траел фронтот, Љубомир користел секаква можност да дознае за судбината на својот брат Венедик и обратно, Венедик за судбината на Љубомир. „Постојано се барале еден со друг. Според кажувањата и на татко ми и на чичко ми, цело време се распрашувале на сите страни дали се живи и здрави. Ако српската војска уапсела бугарски војници од поречкиот крај, татко ми кај нив се интересирал дали нешто слушнале за неговиот брат и, обратно, ако Бугарите заробеле српски војник, Венедик прашувал за брата си. Татко ми ми раскажуваше и за случаи кога на фронтот имало директни судири и пробиви од едната или од другата страна и кога ќе наиделе на убиени или ранети бугарски војници, внимателно го загледувал секој од нив за евентуално меѓу нив да не го препознае својот брат“, раскажува д-р Терзиоски.
Македонскиот историчар додава дека тоа го правеле сите војници што имале свои блиски на другата страна на боиштето. Имало и случаи за празниците, за Велигден или за Божик, да се довикуваат едни со други. Во дневникот кој Љубомир започнал да го пишува веднаш штом го мобилизирале биле набележани и повеќе такви случаи. Но, првиот дел, до 1917 година, семејството Терзиоски го загубиле за време на земјотресот во Скопје во 1963 година. „За мене е важно тоа што татко ми, иако беше српски учител, размислуваше како Македонец. Како човек тој беше против војната, а по убедување социјалист“, вели д-р Терзиоски.
Зачуваниот дел на дневникот на учителот се однесува на пробивот на Македонскиот фронт. Терзиоски во него жестоко се пресметува со тие што ги присилиле да војуваат, што ги терале да пукаат брат во брат, татко во син, Србите во Бугарите и обратно.
„Каква е разликата меѓу еден Србин и Бугарин кои вака се колат... И дали тоа е желба на сите Срби и Бугари или желба на поединци и кај едните и кај другите, на кои судбината на сите нас им е дадена во доверба. И Австријците, и Турците, и Италијанците, и Французите, и Англичаните итн. се луѓе како и ние, сите имаат кратки животи, исто како и ние, па зар не би било подобро сите да сме браќа, како и што сме, да имаме една безгранична државна федерација“, размислува социјалистот Терзиоски.
Споредувајќи ја повеќегодишната борба на фронтот со некогашните гладијаторски борби во Рим, пишува: „И јас излегов да гледам кино во живо во 20 век. Како се фрлаат милиони во бездна, за што ќе се продаваат остатоците на опустошениот имот на мирното население, кое денеска трпи, исто како што го трпи населението од онаа страна гневот на истите такви злосторници кои вакви кина приредуваат и се коцкаат со животот на невини луѓе чија судбина е во нивните раце. Во овој момент господата дојдоа со силни и бесни коњи, со кучиња, опкружени со својата свита, на одредено место во батериите зеле двогледи во рацете и го посматраат овој циркус гладијаторски, ист како и кај некогашните силни Римјани во стариот век, кога ги терале робовите кон бесните лавови да ги расчеречат на парчиња, а тие да им плескаат од галериите. О, човештво и културо на 20 век! Што се смееш потсмешливо на оваа стара неписмена и дивјачка борба“, пишува огорчено учителот од Македонски Брод.
Лубомир Терзиоски е свесен дека не може ништо да направи за да се спречи тоа крвопролевање. „Во таква состојба сум како и сите луѓе со мои надежи да ја навалам главата, да молчам и трпам и да викам – ’разбирам‘ и ’така е‘, да велам дека снегот е црн или магарето лета. Јазик имам, но не можам да зборувам, нем сум и морам да бидам таков. Сигурно на ова еднаш ќе му дојде крајот и овие неми луѓе еднаш ќе проговорат“, се надева Терзиоски дека еднаш ќе се побунат тие што гинат против предизвикувачите на војните.
Иако тој постојано е во друштво со многумина страдалници како него, често е осамен и замислен околу тоа што се случува на фронтот. „Околу мене има цвеќе и зеленило, се наоѓам во прекрасна природна бавча, но немам кога и не смеам комотно да се прошетам и некој цвет да соберам. Одредена е патеката по која смеам да одам, а надвор од неа не смеам да мрднам. Околу мене само дупки од гранати ..., а под мене гробишта на покојните другари кои маченички го загубија својот млад краток живот во овој свет далеку од своите мили и драги кои желно можеби уште очекуваат и се надеваат на нивното враќање. Тие никогаш нема да им се вратат ниту, пак, тие ќе можат да го видат нивниот гроб. За кого умреа овие овде толку рано, предвреме!? Дали тоа е нивна желба и потреба или на некој друг кој ги држеше нивните судбини во свои раце и со нивниот живот се расфрлаше фалејќи се дека има храбри војници!? До кога вака, зошто е сето ова вака?“, се прашува македонскиот учител.
Проколнувајќи ги војните, извикува: „О, народе глуп и слеп, прогледај од оваа магла веќе еднаш, време е“.
Терзиоски со невидена омраза говори за тие што ги даваат наредбите, тие што единствено имаат корист од крвавите војни. На 18 јуни 1917 година во својот дневник го забележал и следново:
„Времето е облачно, па и доста ладно... Внимателноста во рововите е зајакната, сите се будни за да нема изненадување, зашто дивјаците се користат со ваквото време, по вакво време го туркаат во пропаст својот мизерен и пренапатен народ, во смрт, за да постигнат успех и да ги гојат своите стомаци и потоа да ги полнат своите џебови од потта на истите овие сироти луѓе кои денеска вака слепо – со врзани очи - гинат за нив...“
Тој опишува и некои трагични сцени од боиштето во Македонија, кога бугарската војска се повлекува по поразот. „Хаубиците не' опсипаа со оган, ни ја затворија долината од обете стани и ни нанесоа големи загуби: 15 исфрлени од стројот, од кои четворица мртви на самото место, меѓу кои и десетарот Дакиќ, тешко ранети осуммина, меѓу нив и Г. Арнаутовиќ, кој сам со нож си го исече остатокот од ногата. Страшна слика. Веднаш потоа бараж. Бугарите отстапија преку Велес и ние излеговме на Гопеш“.
Во својот дневник Терзиоски отворено говори и за пљачкосувањата што ги вршела српската војска. „Пред да се стемни, нашите отидоа да ги одземат коњите, магарињата, овците, козите, свињите, сирењето и се' друго што е за јадење. Вистински панаѓур. Се колат овци на сите страни и се печат, се јаваат коњи, магариња на сите страни како Цигани-џамбази. Страшно е ова што се прави“, извикува Терзиоски гледајќи како се ограбува неговиот народ од војската во која служел.
По петгодишното војување, македонскиот учител, конечно, се враќа дома во Македонски Брод. „Какви состојби затеков – половина село запалено, половина од луѓето изумреле. Покрај татко ми, умреле и моите двајца стриковци. Долго размислував во текот на ноќта за сето тоа и дури во еден часот по полноќ заспав. Од предметите, на големо изненадување, затеков доста, спиев на својот кревет (само без душек) по пет години. Ни самиот не си верував“, го завршува својот дневник учителот Љубомир Терзиоски од Македонски Брод.
Мајките со насолзени очи прашуваа за своите чеда
Српската војска се враќа како победник, а во Србија и' се приредуваат големи пречеци. Меѓутоа, Љубомир Терзиоски не се радува на тоа, како што не се радуваат и многу други војници. „Напладне поминавме низ Валево. Летаат венци, се китат коњите на офицерите... Се китат офицерите со цвеќе. А сиротиот војник никој не го гледа, зашто тој и ништо нема и не е вреден. Тие другите се ослободители... По некоја сирота мајка со насолзени очи прашува каде е таа и таа чета, на тој и тој баталјон и прашува што е со нејзиниот син. Одговорите се разни: остана и умре од глад во Албанија, загина таму и таму, потопен е во море, умре на Крф, во Франција или загина на Солунскиот фронт. Сиротите старици се повлекуваат и се удираат во градите и заминуваат во своите куќи за да ја соопштат тажната вест. До најсреќните стигнуваат гласови дека синовите, браќата се ранети или болни, па останале во болниците, што нив донекаде ги потсмирува и им влева некаква надеж дека некогаш ќе им се вратат. Но, нема да ја имаат таа среќа – многу од нив нема да ги видат своите куќи, зашто одамна се умрени или загинати, само што не им се соопштува тоа“, ја пренесува Терзиоски трагичната слика по завршувањето на војната, во која еднаква цена платиле и победниците и поразените.
(продолжува)
http://www.utrinski.com.mk/?ItemID=70A71F28198AE649AABCD61BD6CE866B
Меѓу мртвите непријатели ги барале своите браќа
Љубомир Терзиовски, кој водел дневник додека војувал како српски војник снимен во времето на српската окупација на Македонија заедно со учители од Порече и претставници на српската власт во овој крај
Балканските и Првата светска војна најтрагично минато на македонскиот народ (18)
ВИКТОР ЦВЕТАНОСКИ
„Кого го тепаат овие!? Кому му се радува човечкиот род, подобро да се рече изрод, кога се случува нешто вакво! На кого е насочено ова – на Бугарите, каде што е и мојот брат, од татко и од мајка, кога само него го имам. Јас се радувам на неговото загинување, а тој на моето!? Што добива тој со победата на тие таму, а што добивам јас со победата на овие овде?“, напишал Љубомир Терзиовски, учител од Македонски Брод, во својот дневник што го водел додека се наоѓал на Македонскиот фронт. Тој е мобилизиран од српската војска, а неговиот брат Венедик во бугарската.
Семејството Терзиовски е типичен пример на многу македонски семејства кои во тоа време биле под силен притисок на разните пропаганди. Љубомир учел српско училиште во Битола и во Скопје. Во почетокот на Балканските војни, тукушто завршен учител, бил мобилизиран од српските власти и целиот период војувал. Ја преживеал битката на Колубара, каде што бил ранет, а потоа со српската војска преку Албанија стасал во Крф. Сите три години бил на Македонскиот фронт.
На другата страна на фронтот се наоѓал неговиот брат Венедик, три години помлад од него, кој завршил бугарско училиште. Средниот брат Зарија отишол на работа во Романија, тогашно Влашко, завршил романска школа и се декларирал како Влав. Сите се определувале според тоа какво училиште завршиле.
„Татко ми беше маркиран како србоман, а стрико ми како бугароман. Дома си живеевме во една куќа, а нашето македонство никогаш не доаѓало во прашање. Сите бевме Македонци. Татко ми беше српски учител, а јас како дете во Кралска Југославија учев кај него. Мораше да ни предава на српски јазик, а ние учениците моравме да му одговараме на српски, иако не го знаевме јазикот. Меѓутоа, кога ќе се сретневме надвор од училиштето или пак дома, не говоревме ниту збор српски, туку македонски“, вели д-р Растислав Терзиоски, син на Љубомир.
Тие три години, додека траел фронтот, Љубомир користел секаква можност да дознае за судбината на својот брат Венедик и обратно, Венедик за судбината на Љубомир. „Постојано се барале еден со друг. Според кажувањата и на татко ми и на чичко ми, цело време се распрашувале на сите страни дали се живи и здрави. Ако српската војска уапсела бугарски војници од поречкиот крај, татко ми кај нив се интересирал дали нешто слушнале за неговиот брат и, обратно, ако Бугарите заробеле српски војник, Венедик прашувал за брата си. Татко ми ми раскажуваше и за случаи кога на фронтот имало директни судири и пробиви од едната или од другата страна и кога ќе наиделе на убиени или ранети бугарски војници, внимателно го загледувал секој од нив за евентуално меѓу нив да не го препознае својот брат“, раскажува д-р Терзиоски.
Македонскиот историчар додава дека тоа го правеле сите војници што имале свои блиски на другата страна на боиштето. Имало и случаи за празниците, за Велигден или за Божик, да се довикуваат едни со други. Во дневникот кој Љубомир започнал да го пишува веднаш штом го мобилизирале биле набележани и повеќе такви случаи. Но, првиот дел, до 1917 година, семејството Терзиоски го загубиле за време на земјотресот во Скопје во 1963 година. „За мене е важно тоа што татко ми, иако беше српски учител, размислуваше како Македонец. Како човек тој беше против војната, а по убедување социјалист“, вели д-р Терзиоски.
Зачуваниот дел на дневникот на учителот се однесува на пробивот на Македонскиот фронт. Терзиоски во него жестоко се пресметува со тие што ги присилиле да војуваат, што ги терале да пукаат брат во брат, татко во син, Србите во Бугарите и обратно.
„Каква е разликата меѓу еден Србин и Бугарин кои вака се колат... И дали тоа е желба на сите Срби и Бугари или желба на поединци и кај едните и кај другите, на кои судбината на сите нас им е дадена во доверба. И Австријците, и Турците, и Италијанците, и Французите, и Англичаните итн. се луѓе како и ние, сите имаат кратки животи, исто како и ние, па зар не би било подобро сите да сме браќа, како и што сме, да имаме една безгранична државна федерација“, размислува социјалистот Терзиоски.
Споредувајќи ја повеќегодишната борба на фронтот со некогашните гладијаторски борби во Рим, пишува: „И јас излегов да гледам кино во живо во 20 век. Како се фрлаат милиони во бездна, за што ќе се продаваат остатоците на опустошениот имот на мирното население, кое денеска трпи, исто како што го трпи населението од онаа страна гневот на истите такви злосторници кои вакви кина приредуваат и се коцкаат со животот на невини луѓе чија судбина е во нивните раце. Во овој момент господата дојдоа со силни и бесни коњи, со кучиња, опкружени со својата свита, на одредено место во батериите зеле двогледи во рацете и го посматраат овој циркус гладијаторски, ист како и кај некогашните силни Римјани во стариот век, кога ги терале робовите кон бесните лавови да ги расчеречат на парчиња, а тие да им плескаат од галериите. О, човештво и културо на 20 век! Што се смееш потсмешливо на оваа стара неписмена и дивјачка борба“, пишува огорчено учителот од Македонски Брод.
Лубомир Терзиоски е свесен дека не може ништо да направи за да се спречи тоа крвопролевање. „Во таква состојба сум како и сите луѓе со мои надежи да ја навалам главата, да молчам и трпам и да викам – ’разбирам‘ и ’така е‘, да велам дека снегот е црн или магарето лета. Јазик имам, но не можам да зборувам, нем сум и морам да бидам таков. Сигурно на ова еднаш ќе му дојде крајот и овие неми луѓе еднаш ќе проговорат“, се надева Терзиоски дека еднаш ќе се побунат тие што гинат против предизвикувачите на војните.
Иако тој постојано е во друштво со многумина страдалници како него, често е осамен и замислен околу тоа што се случува на фронтот. „Околу мене има цвеќе и зеленило, се наоѓам во прекрасна природна бавча, но немам кога и не смеам комотно да се прошетам и некој цвет да соберам. Одредена е патеката по која смеам да одам, а надвор од неа не смеам да мрднам. Околу мене само дупки од гранати ..., а под мене гробишта на покојните другари кои маченички го загубија својот млад краток живот во овој свет далеку од своите мили и драги кои желно можеби уште очекуваат и се надеваат на нивното враќање. Тие никогаш нема да им се вратат ниту, пак, тие ќе можат да го видат нивниот гроб. За кого умреа овие овде толку рано, предвреме!? Дали тоа е нивна желба и потреба или на некој друг кој ги држеше нивните судбини во свои раце и со нивниот живот се расфрлаше фалејќи се дека има храбри војници!? До кога вака, зошто е сето ова вака?“, се прашува македонскиот учител.
Проколнувајќи ги војните, извикува: „О, народе глуп и слеп, прогледај од оваа магла веќе еднаш, време е“.
Терзиоски со невидена омраза говори за тие што ги даваат наредбите, тие што единствено имаат корист од крвавите војни. На 18 јуни 1917 година во својот дневник го забележал и следново:
„Времето е облачно, па и доста ладно... Внимателноста во рововите е зајакната, сите се будни за да нема изненадување, зашто дивјаците се користат со ваквото време, по вакво време го туркаат во пропаст својот мизерен и пренапатен народ, во смрт, за да постигнат успех и да ги гојат своите стомаци и потоа да ги полнат своите џебови од потта на истите овие сироти луѓе кои денеска вака слепо – со врзани очи - гинат за нив...“
Тој опишува и некои трагични сцени од боиштето во Македонија, кога бугарската војска се повлекува по поразот. „Хаубиците не' опсипаа со оган, ни ја затворија долината од обете стани и ни нанесоа големи загуби: 15 исфрлени од стројот, од кои четворица мртви на самото место, меѓу кои и десетарот Дакиќ, тешко ранети осуммина, меѓу нив и Г. Арнаутовиќ, кој сам со нож си го исече остатокот од ногата. Страшна слика. Веднаш потоа бараж. Бугарите отстапија преку Велес и ние излеговме на Гопеш“.
Во својот дневник Терзиоски отворено говори и за пљачкосувањата што ги вршела српската војска. „Пред да се стемни, нашите отидоа да ги одземат коњите, магарињата, овците, козите, свињите, сирењето и се' друго што е за јадење. Вистински панаѓур. Се колат овци на сите страни и се печат, се јаваат коњи, магариња на сите страни како Цигани-џамбази. Страшно е ова што се прави“, извикува Терзиоски гледајќи како се ограбува неговиот народ од војската во која служел.
По петгодишното војување, македонскиот учител, конечно, се враќа дома во Македонски Брод. „Какви состојби затеков – половина село запалено, половина од луѓето изумреле. Покрај татко ми, умреле и моите двајца стриковци. Долго размислував во текот на ноќта за сето тоа и дури во еден часот по полноќ заспав. Од предметите, на големо изненадување, затеков доста, спиев на својот кревет (само без душек) по пет години. Ни самиот не си верував“, го завршува својот дневник учителот Љубомир Терзиоски од Македонски Брод.
Мајките со насолзени очи прашуваа за своите чеда
Српската војска се враќа како победник, а во Србија и' се приредуваат големи пречеци. Меѓутоа, Љубомир Терзиоски не се радува на тоа, како што не се радуваат и многу други војници. „Напладне поминавме низ Валево. Летаат венци, се китат коњите на офицерите... Се китат офицерите со цвеќе. А сиротиот војник никој не го гледа, зашто тој и ништо нема и не е вреден. Тие другите се ослободители... По некоја сирота мајка со насолзени очи прашува каде е таа и таа чета, на тој и тој баталјон и прашува што е со нејзиниот син. Одговорите се разни: остана и умре од глад во Албанија, загина таму и таму, потопен е во море, умре на Крф, во Франција или загина на Солунскиот фронт. Сиротите старици се повлекуваат и се удираат во градите и заминуваат во своите куќи за да ја соопштат тажната вест. До најсреќните стигнуваат гласови дека синовите, браќата се ранети или болни, па останале во болниците, што нив донекаде ги потсмирува и им влева некаква надеж дека некогаш ќе им се вратат. Но, нема да ја имаат таа среќа – многу од нив нема да ги видат своите куќи, зашто одамна се умрени или загинати, само што не им се соопштува тоа“, ја пренесува Терзиоски трагичната слика по завршувањето на војната, во која еднаква цена платиле и победниците и поразените.
(продолжува)
http://www.utrinski.com.mk/?ItemID=70A71F28198AE649AABCD61BD6CE866B
