Еве едно согледување за тој период и тие личности :
“...Ако ВМРО е била б'лгарска организација поставја се в'прос'т зашто се с'здава тогава В'рховнија комитет. Да кажем нјаколко думи за този комитет. Тој се с'здава през март 1895 г. Тогава се свиква І конгрес на македонските дружества в Б'лгарија и Рум'нија. На този конгрес е приет устав и е избран Трајко Китанчев за председател на комитета. Главна цел и п'рва задача на комитета е агитација в Б'лгарија и другите балкански д'ржави за обшти дејствија срешту Турција за постигане на автономија на Македонија. Замис'л'т на македонците е хубав, но с този комитет б'лгарските власти целјат друго. Много честни македонци влизат в комитета, като ја. Сандански, Н. Русински, Тр. Китанчев и др., но разбирајки чиј ор'дие е тој го напускат. След “Мелнишкото в'стание Трајко Китанчев разбрал, че кнјаз Фердинанд използва доброто име и п'рвичнија автономически характер на македонските дружества, за свои династични цели. До тогава тој подкрепјал кнјаза, но като видјал подлите намеренија на двореца, преживјал такива душевни в'лненија, че умира от разрив на с'рцето … едва 37 годишен” [Делирадев, Павел. јане Сандански. Софија, 1946, с.9]. След см'ртта на свиднија македонски патриот, с помоштта на свои ор'дија кнјаз Фердинанд заграбва Македонскија комитет, којто е наречен “В'рховен”. Те прод'лжават да спекулират с паметта на Трајко Китанчев и да се представјат за негови последователи. По-натат'к Македонскијат в'рховен комитет (МВК) в Софија, само в името си има нешто македонско, иначе служи на официалната б'лгарска политика и играе пагубна ролја за македонските национални интереси. За престижа му сред македонците може да се с'ди от факта, че даже неговите днешни последователи в Б'лгарија - ВМРО-СМД - се срамуват да се нарекат с неговото име. Чрез В'рховнија комитет б'лгарското правителство иска да подчини Македонското национално-освободително движение на своите цели. В'рховистите започнали да привличат неустојчиви елементи от В'трешната организација на своја страна.
За В'рховнија комитет Д. Хаджидимов пише:
“Оште от п'рвите месеци на своето с'штествуване тој предприе дејствија против Организацијата отв'н, а с'штевременно, Екзархијата и т'рговските агентства засилиха своите дејствија отв'тре... Цончев (б'лгарски генерал, председател на В'рховнија комитет, б.м.) произведе в'в војводи и в'ор'жи чети на професионални убијци и разбојници като Дончо Златков, Стефо, Халју, ос'дени на см'рт, като Алексо Поројлијата и др.”.
[вж. статијата на Хаджидимов “Две теченија” в “Револјуционен лист” Х7 и Х8]. Дончо Златков искал да б'де приет в'в В'трешната организација, но поради разбојнически пројави, му отказали. Това се използва от в'рховистите и тој става в'рховистки војвода в Източна Македонија. ште дадем примери за ролјата на В'рховнија комитет като ор'дие в р'цете на б'лгарските власти. През 1894 г. Б'лгарскијат екзарх в Цариград поискал от турското правителство разрешение да образува Синод при Екзархијата. Турското правителство отказало. Б'лгарското правителство поискало от Турција берати за владици в Македонија. Пак било отказано. Б'лгарското правителство увеличило исканијата: на 8 јуни 1895 г. подало нота, с којато вече искало изп'лнението на чл. 23 от Берлинскија договор. Султан'т казал, че един васал нјама правото да отправја ноти до своја суверен. През тази година Високата порта трјабвало да разгледа “кнјазуването” на своја васал кнјаз Фердинанд и да одобри по-натат'шното му оставане на б'лгарскија престол. За Фердинанд това е унизителна процедура и тој иска да упражни натиск в'рху Портата за премахването ј. Минист'р Начович предупредил турското правителство, че ако не б'дат изп'лнени б'лгарските исканија в Македонија ште има в'лненија. Исканијата не били изп'лнени и последвало “Мелнишкото в'стание”. Турците отст'пили. Дали берати за б'лгарски владици. Както казва Сандански в спомените си: “ от в'станието през 1895 г. се в'зползва само кнјаз'т, а именно, че го признаха”. Фердинанд станал “постојанен кнјаз на Б'лгарија”. Минист'р'т му на в'ншните работи - Стоилов, “прави изјавление, че в царството на Султана цари ред и појавилите се там са нехранимајковци и бандити”. За това е награден от Султана с медалите: ”Султание” и “Меджидие” [Динев, Ангел. Илинденската епопеја. Софија, “Народен печат”, с.217].
Б'лгарското правителство повече не се интересувало от “Мелнишкото в'стание”. Тајно се разбрали с турците и б'лгаро-турската граница била затворена. Турците могли да колјат македонците на рахат. ...“
Многу ме интересира дали Германско - Германскот аристократски договор е потпишан пред или после признавањето на Фердинанд за “ постојан кнез на Бугарија “ . Интересно е дали договорот за поделба на Македонија бил резервен план “ Б “ или идеја која се изродила после признавањето на Фердинанд .
