TpH_Bo_OkO
Трноризец
Во 1560 г. само еден значаен бунт се одвивал во Дебарската нахија каде главно живееле Македонски и Албански словени. Се верува дека учество во бунтот земале и албанците и македонците, но за овој бунт ниту македонската ниту албанската историографија ништо не пишува. Сепак треба да се има во предвид дека за овој бунт скоро и да нема податоци. Изворни податоци за бунтот се најдени во некои од турските дефтери т.е. тефтери каде има кратки соопштенија за сите случаи кои дошле до Султанскиот диван за решавање.
Овие документи не даваат јасна слика за бунтот како и за неговиот тек, но се единствените од кои се дознава дека постоел. Не се знае кога точно започнал, сепак според еден документ од 27 Февруари 1560 г. се дознава дека до овој датум бунтот сеуште бил во тек.од ова може да се заклучи дека бунтот или започнал во 1559 г. или во самиот почеток на 1560 г.
Како причина или повод за кревање на овој бунт не се знае ништо односно не се спомнува во документите. Според истражувачите ретки се документите во кои турските власти ги спомнуваат причините, но според податоците за овој бунт може да се предпостави дека причините се сиромаштијата, пасивноста на областа, а со тоа и неможноста да се плаќаат големите давачки.
Бунтот ја зафатил територијата од Охридското Езеро до градот Кроја во Албанија со центар во нахијата Долни Дебар. Од оваа нахија се побуниле повеке села за кои во документите се говори дека од поодамна се прочуени по буни. Во спомнатава област, особено Долни Дебар, кон крајот на XVI в. имало доста словенско население. Во документите се говори дека бунтот бил дигнат од “неверници”, што значи немуслиманско население. Такво население во тој крај биле македонските и албанските словени кои не го примиле исламот. Од документите се дознава само за еден водач на бунтот, Пали Берт, кој бил фатен по задушувањето на бунтот од некој Бали.
Бунтот се одвивал во три насоки. Првата насока била насочена кон спахиите односно кон ограбување на нивните имоти, запалување на имотите и убивање на спахиите. За ова податоци има во документите од 27 Февруари и од 26 Април 1560 г. Втората насока била насочена кон ограбување на соседните богати села Хош, Поштрич, Бевеч и Шидна. Ова се случувало пред 27 Февруари 1560 г. односно зима, период на недостиг од храна и намирници. Третата насока им биле поважните патишта кои воделе од Солун, Битола и Охрид кон албанските пристаништа и солани Љеш, Скадар, Драч и Валона. Поради нападите на трговците и локалните власти, Елбасанскиот санџак-бег морал да го извести султанскиот диван дека поради блокадите на овие патишта државните приходи се намалени.
Во еден документ од 26 Април 1560 г. се спомнува дека бунтовниците напаѓале со развеани бајраци и дека целата нахија Долни Дебар била разрушена, само две тврдини кои биле цврсти упоришта на Турците во тој крај не биле освоени. Тоа биле тврдините Дрвеник и Брез во кои освен војска имало и мартолози. За задушување на бунтот биле ангажирани властите на Дебар, Охрид, Мат, Елбасан, Кроја и Дукаѓин, но и највисокиот орган на Османската империја, Султанскиот диван, кој повеќе пати издавал наредби за ликвидација. Диванот испратил и свои мубашири, пратеници, со задача да го ликвидираат бунтот. Еден од нив бил Кочи-чауш. Тој имал задача со помош на илери, војници од месните гарнизони, и хисарери, војници од тврдините, да го задуши бунтот и да ја смири областа. Сепак диванот неколку пати ке испрати различни наредби за текот на задушувањето.
На 27 Февруари на Кочи-чауш му се наредува да постапува благо со затворениците и да не се ограбуваат имотите на селаните. Но кога неуспеало задушувањето Диванот испратил одлука да се постапува сурово и заробените да се продаваат во ропство, за да после се испрати нова одлука (27 Април 1560 г.) каде се наредува да се ограбат имотите на побунетите, да се однесат во ропство но откако ке заврши акцијата луѓето да се вратат на местата и да им се вратат имотите. Меѓутоа кога и по неколку месеци акциите не биле успешни, на 21 Август 1560 г. Диванот повторно наредил населението да се стави под сабја за да биде тоа лекција и поука за другите.
Според документот од 25 Ноември 1560 г. бунтот сеуште траел. Имено според документот кон крајот на Ноември 1560 г. по Горни и Долни Дебар се собирале давачките и истовремено се вршела регистрација на рајата во нови дефтери. Во Горни Дебар се собрал данокот и била извршена регистрација, додека во Долни Дебар тоа неможело да се изврши поради одвивање на бунтот. Оваа нахија требала да даде 22.500 акчиња данок. Интересно е да се спомене дека на лицата кои со нешто се истакнале во бунтот им биле доделувани тимари, кои приходи некогаш достигнувале и до 6.000. дали со ваквите постапки на портата може да се заклучи дека овој бунт бил на некој начин значаен ? Неможе со сигурност да се каже. Во секој случај овие документи каде се говори за доделување на тимари се интересни за истражување по самиот факт што се ретки. Уште во текот на бунтот Султанскиот диван испратил ферман (27 Април 1560 г.) до Елбасанскиот бег во кој се велело да на лицата кои се истакнале во бунтот им се доделат тимари. Вакво доделување било извршено на трипати. Важно е да се спомене дека еден тимар од 3.000 акчиња му се доделил на немуслиман по име Кеке бидејки се истакнал во задушувањата во Охридскиот санџак, но и преминал во ислам (Сефер).
Сето ова покажува дека во Османската империја не бил толку тежок преминот од една класа во друга како што тоа било со Европските земји, се барало најмалку осум предци да биле благородници и што уште не. Во Османската империја доволно било лицето да се истакне во борбата со внатрешниот или надворешниот непријател на Империјата. Во почетокот тоа не било условено ни со примањето на исламот, па затоа до крајот на XV в. на Балканот имало феудалци христијани. Според документите кои содржат податоци, бунтот траел од зимата 1559 г. до почетокот на 1561 г., кога се верува дека бил задушен. Во основа бунтот имал социјално-антифеудален карактер. Поради сиромаштијата, неможноста да се платат даноците, први на удар биле спахиите па заради тоа антифеудален, а социјален каракет поради одбивањето на регистрацијата и плаќањето на даноците.
Податокот дека се побуниле невернички села односно немуслимански села, говори и дека бунтот имал и антимуслимански каракер а и дека во тој период овие предели сеуште не биле исламизирани. Во подоцнежните периоди османските власти за да ги спречат сличните бунтови ја користеле исламизацијата како решавачки фактор. Бунтот не се проширил на други делови од Албанија или Македонија. Меѓутоа и по задушување на овој бунт од 1560 г., овој крај често се кревал во нови бунтови. Така во Април 1565 г. била издадена султанска наредба до кадијата на Дебар да се фатат сите тие што се бунтуваат. Како надополнување за бунтовниот карактер на овие простори е и ферманот издаден на 5 Јули 1568 г. за градење на уште една тврдина во Дебарската нахија наречена Тимур.
На 16 Август 1568 г. пак била издадена наредба во која се велело да се изгради уште една тврдина, Жегор, во нахијата Долни Дебар бидејки бунтовите не престанале. Од еден ферман од 18 Февруари 1577 г. се дознава дека се собрале 600 “ѓаури” од Дебарската нахија и заедно со жителите на Чајле, од Тетовската каза, напаѓале по чифлиците биле добро организирани и треба да се фатат и казнат за пример на останатите. Поради ваквите бунтовни периоди, жителите од селата Махор, Полач и Градевиште се согласиле да станат дервенџии и да ги обезбедуваат местата и да ги помагаат властите, а како надомест за извршената должност да не им се земаат некои даноци. Немирите во Дебарскиот регион во 1595 г. уште не биле намалени. Поради се поголемиот ограбувачки карактер во документите од тој период често се потцртува дека ова го вршеле “ѓаури” од Дебарската нахија, со што се дознава дека исламизацијата уште масовно не почнала, кој понатака ке стане редовна закана за мирното население. И во ферманот од 1609 г. се гледа дека Дебарската нахија уште ја треселе бунтови. Во него се вели дека Албанското-христијанско население одбивало да го дава џизието како и другите даноци, а и се занимавале со разбојништво.
Бидејки буните во Дебарската нахија траеле повеке од половина век, властите примениле друг, по се изгледа, ефикасен метод наречен исламизација. Со исламизацијата Османлиската власт успевала постепено или да смири еден дел од населението или оваа борба да ја претстави како борба на муслиманите и немуслиманите со што мудро ги ориентирала останатите кон ограбување на немуслиманските имоти. Со тоа побунетото население било одвраќано од намерата за напаѓање на турските институции и претставниците на власта.
Овие документи не даваат јасна слика за бунтот како и за неговиот тек, но се единствените од кои се дознава дека постоел. Не се знае кога точно започнал, сепак според еден документ од 27 Февруари 1560 г. се дознава дека до овој датум бунтот сеуште бил во тек.од ова може да се заклучи дека бунтот или започнал во 1559 г. или во самиот почеток на 1560 г.
Како причина или повод за кревање на овој бунт не се знае ништо односно не се спомнува во документите. Според истражувачите ретки се документите во кои турските власти ги спомнуваат причините, но според податоците за овој бунт може да се предпостави дека причините се сиромаштијата, пасивноста на областа, а со тоа и неможноста да се плаќаат големите давачки.
Бунтот ја зафатил територијата од Охридското Езеро до градот Кроја во Албанија со центар во нахијата Долни Дебар. Од оваа нахија се побуниле повеке села за кои во документите се говори дека од поодамна се прочуени по буни. Во спомнатава област, особено Долни Дебар, кон крајот на XVI в. имало доста словенско население. Во документите се говори дека бунтот бил дигнат од “неверници”, што значи немуслиманско население. Такво население во тој крај биле македонските и албанските словени кои не го примиле исламот. Од документите се дознава само за еден водач на бунтот, Пали Берт, кој бил фатен по задушувањето на бунтот од некој Бали.
Бунтот се одвивал во три насоки. Првата насока била насочена кон спахиите односно кон ограбување на нивните имоти, запалување на имотите и убивање на спахиите. За ова податоци има во документите од 27 Февруари и од 26 Април 1560 г. Втората насока била насочена кон ограбување на соседните богати села Хош, Поштрич, Бевеч и Шидна. Ова се случувало пред 27 Февруари 1560 г. односно зима, период на недостиг од храна и намирници. Третата насока им биле поважните патишта кои воделе од Солун, Битола и Охрид кон албанските пристаништа и солани Љеш, Скадар, Драч и Валона. Поради нападите на трговците и локалните власти, Елбасанскиот санџак-бег морал да го извести султанскиот диван дека поради блокадите на овие патишта државните приходи се намалени.
Во еден документ од 26 Април 1560 г. се спомнува дека бунтовниците напаѓале со развеани бајраци и дека целата нахија Долни Дебар била разрушена, само две тврдини кои биле цврсти упоришта на Турците во тој крај не биле освоени. Тоа биле тврдините Дрвеник и Брез во кои освен војска имало и мартолози. За задушување на бунтот биле ангажирани властите на Дебар, Охрид, Мат, Елбасан, Кроја и Дукаѓин, но и највисокиот орган на Османската империја, Султанскиот диван, кој повеќе пати издавал наредби за ликвидација. Диванот испратил и свои мубашири, пратеници, со задача да го ликвидираат бунтот. Еден од нив бил Кочи-чауш. Тој имал задача со помош на илери, војници од месните гарнизони, и хисарери, војници од тврдините, да го задуши бунтот и да ја смири областа. Сепак диванот неколку пати ке испрати различни наредби за текот на задушувањето.
На 27 Февруари на Кочи-чауш му се наредува да постапува благо со затворениците и да не се ограбуваат имотите на селаните. Но кога неуспеало задушувањето Диванот испратил одлука да се постапува сурово и заробените да се продаваат во ропство, за да после се испрати нова одлука (27 Април 1560 г.) каде се наредува да се ограбат имотите на побунетите, да се однесат во ропство но откако ке заврши акцијата луѓето да се вратат на местата и да им се вратат имотите. Меѓутоа кога и по неколку месеци акциите не биле успешни, на 21 Август 1560 г. Диванот повторно наредил населението да се стави под сабја за да биде тоа лекција и поука за другите.
Според документот од 25 Ноември 1560 г. бунтот сеуште траел. Имено според документот кон крајот на Ноември 1560 г. по Горни и Долни Дебар се собирале давачките и истовремено се вршела регистрација на рајата во нови дефтери. Во Горни Дебар се собрал данокот и била извршена регистрација, додека во Долни Дебар тоа неможело да се изврши поради одвивање на бунтот. Оваа нахија требала да даде 22.500 акчиња данок. Интересно е да се спомене дека на лицата кои со нешто се истакнале во бунтот им биле доделувани тимари, кои приходи некогаш достигнувале и до 6.000. дали со ваквите постапки на портата може да се заклучи дека овој бунт бил на некој начин значаен ? Неможе со сигурност да се каже. Во секој случај овие документи каде се говори за доделување на тимари се интересни за истражување по самиот факт што се ретки. Уште во текот на бунтот Султанскиот диван испратил ферман (27 Април 1560 г.) до Елбасанскиот бег во кој се велело да на лицата кои се истакнале во бунтот им се доделат тимари. Вакво доделување било извршено на трипати. Важно е да се спомене дека еден тимар од 3.000 акчиња му се доделил на немуслиман по име Кеке бидејки се истакнал во задушувањата во Охридскиот санџак, но и преминал во ислам (Сефер).
Сето ова покажува дека во Османската империја не бил толку тежок преминот од една класа во друга како што тоа било со Европските земји, се барало најмалку осум предци да биле благородници и што уште не. Во Османската империја доволно било лицето да се истакне во борбата со внатрешниот или надворешниот непријател на Империјата. Во почетокот тоа не било условено ни со примањето на исламот, па затоа до крајот на XV в. на Балканот имало феудалци христијани. Според документите кои содржат податоци, бунтот траел од зимата 1559 г. до почетокот на 1561 г., кога се верува дека бил задушен. Во основа бунтот имал социјално-антифеудален карактер. Поради сиромаштијата, неможноста да се платат даноците, први на удар биле спахиите па заради тоа антифеудален, а социјален каракет поради одбивањето на регистрацијата и плаќањето на даноците.
Податокот дека се побуниле невернички села односно немуслимански села, говори и дека бунтот имал и антимуслимански каракер а и дека во тој период овие предели сеуште не биле исламизирани. Во подоцнежните периоди османските власти за да ги спречат сличните бунтови ја користеле исламизацијата како решавачки фактор. Бунтот не се проширил на други делови од Албанија или Македонија. Меѓутоа и по задушување на овој бунт од 1560 г., овој крај често се кревал во нови бунтови. Така во Април 1565 г. била издадена султанска наредба до кадијата на Дебар да се фатат сите тие што се бунтуваат. Како надополнување за бунтовниот карактер на овие простори е и ферманот издаден на 5 Јули 1568 г. за градење на уште една тврдина во Дебарската нахија наречена Тимур.
На 16 Август 1568 г. пак била издадена наредба во која се велело да се изгради уште една тврдина, Жегор, во нахијата Долни Дебар бидејки бунтовите не престанале. Од еден ферман од 18 Февруари 1577 г. се дознава дека се собрале 600 “ѓаури” од Дебарската нахија и заедно со жителите на Чајле, од Тетовската каза, напаѓале по чифлиците биле добро организирани и треба да се фатат и казнат за пример на останатите. Поради ваквите бунтовни периоди, жителите од селата Махор, Полач и Градевиште се согласиле да станат дервенџии и да ги обезбедуваат местата и да ги помагаат властите, а како надомест за извршената должност да не им се земаат некои даноци. Немирите во Дебарскиот регион во 1595 г. уште не биле намалени. Поради се поголемиот ограбувачки карактер во документите од тој период често се потцртува дека ова го вршеле “ѓаури” од Дебарската нахија, со што се дознава дека исламизацијата уште масовно не почнала, кој понатака ке стане редовна закана за мирното население. И во ферманот од 1609 г. се гледа дека Дебарската нахија уште ја треселе бунтови. Во него се вели дека Албанското-христијанско население одбивало да го дава џизието како и другите даноци, а и се занимавале со разбојништво.
Бидејки буните во Дебарската нахија траеле повеке од половина век, властите примениле друг, по се изгледа, ефикасен метод наречен исламизација. Со исламизацијата Османлиската власт успевала постепено или да смири еден дел од населението или оваа борба да ја претстави како борба на муслиманите и немуслиманите со што мудро ги ориентирала останатите кон ограбување на немуслиманските имоти. Со тоа побунетото население било одвраќано од намерата за напаѓање на турските институции и претставниците на власта.