Патолошката потреба на нетуркиските источнобалкански народи по секоја цена да се идентификувaат како огурски (туркиски) Бугари

[121314]

Магија во паганството

Старите Словени имале космоцентричен светоглед, кој во односот кон природата значително се разликува од современиот, технолошкиот. Човекот знаел дека неговиот живот зависи од природата и затоа ја обожувал. Тој ги обожувал сите природни елементи (оган, вода, земја, воздух), сметајќи ги за оживеани (анимизам) и разумни (фетишизам). Обожувањето на природата и нејзините сили наоѓа израз во словенската магија. Луѓето веруваа дека со помош на одредени магии, „заповедни“ зборови и постапки, може да се контролираат светлите и темните суштества што владеат над нив. Сметајќи дека сè околу него е живо, човекот, на пример, видел нешто живо во својата сенка, како да е дел од себе; Сосема на ист начин гледал на својата слика, па дури и на своето име. Според паганите, таквите појави како дожд, град, молња, громови, урагани, земјотреси не се случуваат сами по себе, туку се испратени од едно или друго божество што ги контролира овие елементи. Затоа Словените бараат застапништво од Сонцето, Месечината, ѕвездите, духовите на шумите, морињата, реките итн., бараат поддршка од нив, бараат сила да извршат некоја акција и бараат од нив да ја дознаат својата судбина.

Магичните постапки на Словените се поделени во две групи: магии и гатање.

Магиите (љубовни магии, љубовни магии, шепоти, магии, баења, амајлии, зборови итн.) се насочени кон исполнување на чија било волја - добра или зла - на волшебникот.

Прорекување на судбината помага да се добијат информации за иднината со помош на оностраните сили. Гатачите многу често прибегнуваат кон друго магично средство - тие се свртуваат кон моќта на растенијата: билки и дрвја. Исцелителите, вештерките и волшебниците составиле таканаречени магиски тревници, кои ја опишувале моќта и целта на секоја користена билка, како и методите за нејзино собирање и користење.



Прорекување на судбината

Ако претходно некое лице имало дар на предвидливост, тогаш животот во општеството поради различни причини го принудил да се откаже од многу од неговите вештини или да ги измени, давајќи им „поцивилизирана“ форма. Така, гатањето (гатањето) се формирало од неверојатниот дар на предвидување, интуиција и „шесто сетило“. Во паганството, гатањето е еден од главните ритуали на обожавање. Самото прорекување на судбината е повик до боговите, првично пагански, а со усвојувањето на Христијанството, до оние кои ги почитува доминантната црква (и покрај прогонството на гатањето и другите пагански магии од страна на Христијанството). Референци за прорекување на судбината може да се најдат во најраните споменици кои раскажуваат за Словените. Така, Прокопиј Кесариски (VI век) напишал: „Тие (Словените – И.Ш.) обожавале и нимфи и некои други духови, на кои исто така им принесувале жртви и, згора на тоа, им ја претскажувале иднината“. Константин Порфирогенет (X век) и Титмар Мерзебуршки (XI век) сведочат за тоа дека Словените фрлале ждрепка пред да започнат каква и да било важна работа, Черноризец Храбар (IX век) пишува за целта на линиите и рецките за броење и прорекување на судбината. Различни методи на гатање се споменати во западнословенските судски документи од XVI-XVII век и во разни словенски гатачки книги од XIV-XVII век.



Гатањето може да биде јавно или приватно. Во Ретра и Аркона (најпознатите пагански центри на Западните Словени) најстарото јавно претскажување што дошло до нас било извршено со помош на свети коњи. Еве едно од нив, цитирано од М.Д. Чулков: „За воено гатање, шест копја беа заглавени исправени пред храмот, две по ред, едно до друго на еднакво растојание, а за секој двојник беше врзано по едно копје напречно колку коњот можеше да прескокне без да скокне; тогаш жрецот, откако ќе прочитал долги и свечени молитви, земајќи го коњот за уздата со големи обреди, го водел преку три попречни копја, доколку коњот ги прегазил сите три со десната нога, без никакво нарушување со левата, тогаш тоа се сметало за добар знак на претстојната војна; а доколку би застанал на патот додека ги прегазувал копјата, тогаш тоа се сметало за лош знак; „Според чекорењето на овој коњ, војната започнувала или била одложувана“ (1). Самостојното гатање се рефлектирало повеќепати во фикцијата од XVIII-XX век. Писателите и поетите гo вклучиле во своите дела за различни цели (В. Жуковски, Л. Толстој, В. Брјусов и др.).

Гатањето се засновало на набљудување на однесувањето на животните и птиците (Кукавицата пред Ѓурѓовден значи лоша жетва и загуба на добиток; свињата се чеша - ќе биде топло, а писка (квичи) - ќе биде лошо време; ако кокошките не се кријат од дождот, ќе биде долготраен; Црна и шарена крава пред стадото значи лошо време, бела и црвена значи ведро небо; Ако убиеш змија и ја обесиш на бреза, ќе врне; Гавран грака - до несреќа, врана - до лошо време; Коските на велигденското јагне (прасенце) се закопувани во полето за да се спречи град), растенија (Jaрeбиката добро цвета - за жетва на лен; доцно паѓање на лисјата - за тешка година; Кога лисјата начисто ќе паднат од дабот и брезата, ќе има лесна година за луѓето и добитокот), состојбата на природата (Магла на Св. Мокиј - влажно лето; иње на дрвјата - мраз, магла - затоплување; црвени облаци пред изгрејсонце - ветер, облаци - дожд, црвено на зајдисонце - ведро небо и ветер), разни предмети (Ако млекото се пени во кофа, ќе врне; Солта овлажнува - лошо време; тежината на првото кокошкино јајце во пролетта се користи за одредување на жетвата; Ако крпата за пита фрлена на стреата не се стркала, ќе има добра жетва) (2).



За да ја согледаат иднината, тие се свртувале и кон злите духови и мртвите, па ваквото гатање традиционално се сметало за опасно, а од гледна точка на Христијанската Црква и за грешно. Повеќето од овие гатачки настани се случувале во денови кога душите на мртвите слободно талкаат по земјата и кога злите духови стануваат активни. Обично тоа се Божиќ,Св.Троица, Велигден, Иван Купала и Ѓурѓовден. Прорекувањето на судбината се одвива во три фази: подготвителна, примање на „знакот“ и негово толкување.

За да се воспостави контакт со злите духови, неопходно било да се отстрани крстот и да се одврзат сите јазли на облеката и појасот. Девојките ја расплетувале косата и останувале гологлави, многу често боси и облечени само во кошула. Требало тајно да се оди до местото на гатање, без да се каже збор. Местата за прорекување ги избирале и „нечистите“: бања, амбар, штала, напуштена куќа, гробишта, раскрсница, порта - оние места каде што треба да живеат зли духови или простор што служи како премин помеѓу светот на живите и светот на мртвите. За да се заштити, гатачот правел круг околу себе, ги затворал очите и не смеел да се сврти.

„Знакот“ можела да бидат соништа, звуци и случајно слушнати зборови, облици на истурен восок, калај или белка од јајце, однесувањето на животните, првиот предмет што ќе падне, неговиот правец (правецот на врвот на чевелот), одразот во огледало или на некоја мазна површина, парен или непарен број на предмети итн.

Толкувањето било традиционално за одреден локалитет, определено според симболиката на предметот што се користи во гатањето (леб, жито - среќа, богатство; јаглен, пепел - болест; земја - смрт; прстен, венец - брак итн.) и волјата на толкувањето на гатачот или луѓето околу него.

 

[121314]

Заговори

За да ја сменат сопствената или туѓата судбина, тие прибегнувале кон заговор - текст и придружен ритуал кој имал магични својства.

Главно, заговорите се изговарале усно и се пренесувале од еден волшебник на друг, но некои од нив биле запишувани и морале секогаш да бидат со лицето што го заштитувале (трговски магии, воени магии, магии за родилки). Во енциклопедијата „Словенска митологија“ се цитира фрагмент од новогородско писмо од брезова кора од втората половина на XIV век, кое ја содржи таканаречената „љубовна магија“: „... па разгори го срцето твое и телото твое и душата твоја за мене и за моето тело и за мојот поглед“ (3). Чудесно преживеаните формули на древните пагански магии може да се најдат и во судски случаи и во рачно напишани книги за вештерство (авторот имал прилика да види една од овие книги за вештерство кај еден од современите исцелители). Се разбира, заговорите не можеле да се сочуваат во сета своја оригиналност. Како и другите орални споменици, тие биле предмет на значително искривување; Промената во некои пагански текстови била делумно под влијание на времето, кое не дозволувала да се зачуваат античките формулации во човековата меморија, а делумно и од еволуцијата на популарните верувања предизвикани од прифаќањето на Христијанството.



Во античко време, магиите се изговарале со силен, звучен глас, со шепотеј почнале да се користат подоцна, кога се гледале како мистериозно, свето знаење што треба да се чува во тајност од сите неупатени. Зборовите за заговор веќе не се достапни за секого; Во општеството се појавила посебна класа на луѓе кои биле запознаени со магичните ритуали и молитви: волшебници, лекари-вештерки и исцелители. Во исто време, секој знаел едноставни магии (против јачмен, против брадавици, против модринки, против крварење, при средба со „нечисто“ животно и некои други). Моќта на магијата, според волшебниците, е неограничена: може да ги контролира елементите, да предизвика громови, бури, дожд, пожари, град и да ги спречи истите; да крши синџири, да крши брави; да предизвикува и истерува зли духови; да ги врзува устите на ѕверовите, рацете и нозете на крадците; да ги повикува мртвите од нивните гробови; да промовираа добра жетва и создава неплодност; да го умножува богатството; да му дава на човекот среќа, здравје, успех и да го подложи на катастрофи; да ги брка болестите од болните и испраќа на здравите; да предизвикува сон; да ги разгори срцата на млад човек и девојка со љубов или да го разлади жарот на меѓусебната страст; да ја пробуди милоста и кроткоста во моќниците на овој свет или горчината и злобата; да даде прецизност на оружјето и да го направи воинот неранлив; да ги залечи раните, да го запре крварењето. Така, заговорот е способен да прави чуда, потчинувајќи се на волјата на фрлачот и корисни и штетни влијанија од сета природа. Според кажувачите на магијата, зборот има моќ само затоа што содржи мисла, затоа, ефектот на магија зависи од способноста да се направи оваа мисла жива. Заговорот исто така може да ја изгуби својата моќ доколку се користи за други цели; ако волшебникот земе пари од оној на кој му прави магија; ако заговорот се пренесе на некој што не е помлад со години; ако волшебникот не се придржува до одредени животни услови под кои ја поседува својата дарба.



Според нивната цел, заговорите се поделени во неколку групи. А.Л. Топорков ги идентификува следниве видови магии: „лекарствени (против треска, против зло око, против забоболка, против каснување од змија итн.), економски (поврзани со сточарство, земјоделство итн.), љубовни (љубовни магии), комерцијални (овчарство, пчеласртво, лов, итн.) ситуациски (при закопување или барање богатство, при собирање лековити билки, при тргнување на пат и сл.) итн.“ (4). Заговорите можат да имаат позитивна насока - се читаат во „лесни“ денови (вторник, среда, сабота) и негативна насока - се читаат во „темни“ денови (понеделник, петок).

Многу магиски формули не се ништо повеќе од опис на последователно извршени дејства. На пример, традиционалниот почеток на многу руски магии: „Ќе станам јас, слугата Божји, благословувајќи се себеси, ќе излезам, прекрстувајќи се, од порта до порта, од врата до врата, во отворено поле, во широк простор. На отворено поле, на широко пространство, лежи бело-запалив камен. „Ќе стојам јас, слугата Божји, на белиот запалив камен“ итн. Вербалните објаснувања се предизвикани од желбата да се разбере дејствието; тие фрлаат светлина врз многу магични ритуали.

 

[121314]

Најопштата композициска шема на заговорот е следна: вовед, епски дел, заклучок.

Не постои единствен почеток на заговорите, сепак, можно е да се идентификуваат најтипичните формули, од кои најчестиот е конзистентен опис на подготвителната фаза на дејствата. Еве три верзии на таков почеток: „Ќе стојам, (името на младичот), без да се молам, и ќе одам без да се благословувам, од колибата не низ вратите, од портата не низ портите, ќе излезам како трупец од подрумот и како зачаден прозорец во отворено поле“; „Ќе стојам, (име на девојката), откако се молев, ќе одам, благословувајќи се, од колибата до вратата, од вратата до портата, ќе излезам на отворено поле, на источната страна“; „Ќе легнам, (името на младичот), откако ќе се помолам, и ќе станам, благословен, и ќе одам од врата до врата, од порта до порта, во отворено поле, под јасните ѕвезди, под небесната месечина“. Првата опција им претходи на „црните“ заговори, втората и третата - на „белите“. Несомнено, овој тип на вовед бил под влијание на Христијанската црква, бидејќи во неа се спомнуваат молитвите и благословот. Уште поголемо влијание на Христијанството се гледа во почетоците, во кои заговорникот се нарекува себеси слуга (роб) Божји, се прекрстува, чита христијанска молитва: „Јас, слугата Божји, ќе бидам блажен, ќе појдам да се прекрстам, ќе одам по мајка ми - по влажната земја, ќе се покријам со небото, ќе се препашам со зората, ќе бидам исполнет со ѕвезди“ (оваа формулација најчесто се среќава во северно-великоруските текстови). Понекогаш, пред да ја започне самата магија, волшебникот чита некоја христијанска молитва, најчесто посветена на Свети Никола: „Никола, светецу Божји, помошнику Божји. Ти на полето, ти дома, на патот и на патот, на небото и на земјата: посредувај и заштити од секакво зло“ или „засебна молитва“: „Во името на Отецот и Синот и Светиот Дух“. Сето тоа се заговори од христијанската ера. Сепак, не случајно споменуваат капија, подрум, зачаден прозорец, отворено поле - сето тоа се места каде што е најлесно да се помине во светот на злите духови и да се побара помош од нив. Спомнувањето на мајката - влажната земја - во заговорот е ехо на паганското обожавање на нејзиниот култ, потрагата по застапништво од природата, која е посилна од човекот. Истата потрага по посредување од природата е видлива и при спомнувањето на зората, ѕвездите, месечината, сонцето - почетоците, од кои секое живее на едно од деветте небеса:„Ти, небо, слушни, ти, небо, види што сакам да направам над телото (име) Тело Мерен црн дроб тезе. О светли ѕвезди, спуштете се во невестинската чаша; а во мојата чаша има вода од планинскиот кладенец. Црвена месечино, дојди во мојот кафез; а во мојот кафез нема дно, нема капак. Мило мое сонце, дојди во мојот двор; а во мојот двор нема луѓе и животни. Ѕвездички, држете го (името) подалеку од вино, месечино, одврати го (име) од виното; Сонце, умири го (име) од виното. „Мојот збор е силен!“



Повикување во магии до елементите на небото, воздухот (ветрот), земјата, водата е карактеристичен не само за почетокот, туку и за средниот, епски дел: „... ќе се молам, (име на младиот човек), на тројца браќа, три ветра: првиот брат е источниот ветер, вториот западниот ветер, третиот северниот ветер!“; „Јас (името на младиот човек) ќе излезам на три раскрсници и ќе им се помолам на тројцата браќа-ветришта“; „Хмељ и вино, излезете на брзата вода, по која луѓето не се возат; „Од (име) хмељ и вино одат до силните ветрови“. За Словените ветрот е демонско суштество. Ако лесен ветрец е здивот на мајката земја, добар почеток, тогаш силниот ветер, виорот го создаваат душите на грешниците, силите на ѓаволот. Полјаците и Словаците веруваат дека завивањето на ветрот може да се слушне како офкање на обесените; Белорусите - ветрот дува од страната каде што се удавил човекот; Кашубијците веруваат дека ветрот е крикот на душата. Според верувањата на Западните и Источните Словени, ветрот ја придружува вештерката, според верувањата на Западните Словени, Вилата (5). Ветрот носи позитивни и негативни магии, а со тоа ѝ помага на вештерката да врши вештерство. Ветрот е повикан да помогне кога е потребно некого да го „исуши“; во ветрот паѓа и магијата против пијанството. „Гој, брза реко (име на реката), доаѓам кај тебе во три зори наутро и во три мугри навечер со меланхоличен копнеж, со плачлива сувост, да го измијам и исплакнам моето бело лице“. Реката е традиционално место каде Словените вршат одредени ритуали. Се подразбира како пат кон друг свет, поврзан со идеите за смртта, стравот од непознатото, неизвесноста на судбината, со идејата за разделба. Многу често реката се споменува во почетоците на љубовните магии насочени кон оладување и раздвојување на сопружниците.



5. Вила – во нижата митологија на Јужните Словени и Словаци, демон со позитивни својства. Роден од роса или трева; Убава девојка може да се претвори во Вила. Вили носат среќа, жетва, лечат рани и се грижат за децата. Но, вилите можат да ги казнат и луѓето за лошо однесување: да им испраќаат болести, па дури и да ги убијат.

 

[121314]

Типична слика на словенската магија е каменот. Паганските Словени ги почитувале камењата, ги обдарувале со натприродни својства и ги изрежувале нивните богови од камен (како и од дрво). Камените жени биле почитувани од сите Словени, тие се наоѓаат насекаде на териториите населени со Јужни, Западни и Источни Словени. Многу често во близина на паганските храмови се наоѓаат камени идоли или едноставно огромни камења (понекогаш со вдлабнатина налик на отпечаток на стопало во кој се акумулирала дождовница). Необработените камења лоцирани на брегот на резервоарот беа особено почитувани; Тие биле украсени на секој можен начин и се верувало дека носат исцелување. Според некои верувања, потеклото на човекот било поврзано со каменот. Се верувало дека ако ставите камен под брачниот кревет, ќе се роди момче, а глинени останки, девојче; Самиот камен содржел неисцрпна моќ и ги обдарилувал со неа оние кои го допирале каменот. Во „Словото на Јован Златоуст“ (според руска копија од XIV век) се наведени местата каде што Русите „доaѓаа да се молат“ и „принесуваа жртви“, а меѓу нив се споменуваат и „камења“. До неодамна, меѓу Белорусите постоеше верување дека во античко време, камењата зборувале, чувствувале, растеле и се множеле како луѓе. Фетишистичкиот култ на камењата речиси непроменетл се претопи во христијанските култови на „свети места“, амајлии итн. Источнословенските магии го спомнуваат каменот Алатир (Латир; бело-запалив камен) - таткото на сите камења, камени ѕидови, камени стрели, камени куршуми, камени облаци и други слични слики. Еве примери за спомнување на „камените“ слики во почетоците на магиите: „Зарја-зарјаница, и јас, убава мома, ќе одиме подалеку од јаворните порти, на резервирани места, ќе најдам камен побел од снег, појак од челик, потежок од калај, ќе го земам овој камен, ќе го фрлам на дното на морето…“ со овие зборови; „Ќе стојам без да се молам, ќе одам без благослов, од колибата не низ дворовите, од дворот не низ портите, на отворено поле. Во тоа поле има море-океан, во тоа море е каменот Алатир, на тој камен има огнен столб од земјата до небото, под тој столб лежи змија која гори. Ќе ѝ се поклонам на таа змија и ќе се покорам...“ (столбот веројатно го претставува Светското дрво); „На морето, на океанот, има бел, запалив камен, Алатир, непознат за никого, под тој камен се крие моќна сила, и на силата нема крај“; „На морето, на океанот, на островот Бујан, лежи камен, на тој камен седи убава девојка, (името на девојката) и (името на младиот човек) оди кај неа и ѝ вели…“.



Спомнувањето на каменот како нешто многу силно и неуништливо се среќава и во стиховите: „На тие мои зборови - небо и земја, клуч и камен“; „Ги заклучувам зборовите со брави, ги фрлам клучевите под бело-запаливиот камен Алатир. И како што бравите имаат силни споеви, така и моите зборови се силни“; „Ги заклучувам моите зборови на осуда со катанец; и го фрлам клучот во морето-океанот под запаливиот камен Алатир. „Како што морето никогаш не пресушува, каменот никогаш не се појавува, клучевите никогаш не допираат, така куршумите никогаш не ме убиваат до крајот на мојот живот, до крајот на векот“; „Мојот заговор е силен како каменот Алатир“; „Ќе ги фрлам тие златни клучеви во океанот-морето, под тој бело-запалив камен“; „Бидете, мои зборови, силни и обликувани, посилни од камен и дамаскин челик“. Најчесто, сликата на каменот се наоѓа во воени амајлии; тие изразуваат желба телото на воинот да стане силно како камен: „И моето тело ќе биде посилно од камен, потврдо од дамаскин челик, облека и капа посилни од оклоп и вериги“; „...моето тело би било посилно од бел камен. И како што камењата се одбиваат од водата, а меурчињата отскокнуваар, така од воените стрели и барутот – од мене ќе пука шалитрата“; „И нека твоето тело е посилно од камен, кошулата посилна од железо, твоите гради посилни од каменот Алатир“. Во воените амајлии, сликата на каменот се појавува не еднаш, туку неколку пати: и во епскиот дел и во заклучокот, поради што требало да се зголеми моќта на магијата.



Индустриските заговори имаат специфични почетоци. Тие повикуваат на среќа за ловецот и риболовецот, затоа се спомнуваат слики специфични за овие занаети: „Во мрачна шума, во сива магла, летечка птица живее во чистинка, на голема бреза, на горчлива трепетлика, има гуски и сиви патки и разни птици, црн тетреб и сеница“; „Ќе одам до брза река, на неа има риби што летаат…“ Понекогаш почетокот на таквите заговори е прилично традиционален, но местото на дејствување е низ вратите, портите итн. се преселуваат во шумата или дабовата шумичка, каде што обично се ловат: „Станувам, (име), рано наутро и се мијам со света вода и се сушам со везена, фина, тенка крпа; Ќе одам, (име), од колибата низ вратите, од дворот низ портите; Ќе одам на отворено поле, во широк простор, во зелена дабова шумичка и ќе почнам да ја ставам оваа запрега на бели и диви зајаци“; „Јас, (име), станувам пред зори, се мијам, ниту бело ниту црно, се сушам, ниту суво ниту влажно. Одам од врата до врата, од порта до порта, на отворено поле, во густа шума“. Многу често, индустриските заговори немаат почеток како таков, целиот заговор се состои од епски дел. Тука не се користат ниту традиционалните пагански слики; Сите желби се изразени многу конкретно, без алегории. Пристигнувајќи на риболовното место, пред да ја фрлите јадицата, шепнете ја следнава магија:„Костур, и штука и лињак во раката, дојдете на ова место, ова место е водено и за вас пригодно, има храна за вас: и црв и мува“. Откако ставиле црв на јадицата и плукајќи на неа, тие велат: „Оди во вода, црве, и намами голема риба на јадицата, фатете се, караш и лињак, долг аршин, тежок пуд, а сите мали нешта, одете по ѓаволите! За да фатите поголема риба на јадицата, откако ќе уловите мала, направете го следново: земете стебленце алга и исечкајте го велејќи: „Оди, рипче, назад во водата, прати го стрико ти, прати ја мајка ти, прати го братот и таткото. Испрати ги сите што се постари, а ти оди и играј повторно“. По ова, рибата се отстранува од јадицата и внимателно се пушта назад во водата. Многу специфични слики се користат и во магиите на ловецот, кои се фрлаат на парче леб или месо:„На отворено поле, во темна шума, во голема магла, има птица што лета, има сиви гуски, сини патки. Ќе им се скршат крилјата, ќе паднат, ќе им се откинат пердувите и ќе седнат на висок рид и да не ме видат (име) и да не го слушнат мојот пукот, а сачмата ќе долета до нив како слободно перо“.

 

[121314]

По почетокот на магијата, следува епски дел, кој раскажува за чуда што се случуваат околу предметот споменат во магијата. Многу често во епскиот дел се внесуваат слики од примитивна митологија или поетски слики сугерирани од целта на самиот заплет. Така, во магии за раделување, често се користат слики на ѓаволот и ѓаволчиња, мачка и куче, волк („ Седи, ѓаволе, со лицето подалеку од твоето мало ѓаволче“;„Ѓаволот оди како вода, волкот оди како планина; тие не се здружуваат, не размислуваат за мисли, не смислуваат идеи, не донесуваат плодови, не говорат плодни говори“, „Како мачка и куче, како куче и горска куна, така и (името на младичот) и (името на девојчето) да не се договоат ниту дење ниту ноќе...“); Во воените амајлии се спомнуваат „железниот човек“ (секакви ладни оружја), „црвената девица“ (крвта), „огнената змија“ (огненото оружје):„Во високата кула во Понизовски, зад реката Волга, стои црвена девица, стои и се слика, се фали на добри луѓе, ги покажува своите воени дела. Во десната рака држи оловни куршуми, во левата - бакарни, а кај нозете - камени. Ти, црвена девица, одземи ги пушките…“; „Убави девици поминуваат, црвено облечени вени, застануваат беспомошни, како сестри лишени од брат“ итн.

Некои исцелителни магии ја спомнуваат Богородица, што може да се објасни со влијанието на Христијанството врз паганството. А сепак, почести во заговорите и амајлиите се посредничките слики на мајката - сирова земја и „родната мајка“, кои потекнуваат од Матријархатот.



Како по правило, главниот дел од заговорот е исполнет со секакви јазични средства, со чија помош текстот станува убедлив, јасен, јасно пренесувајќи ја идејата до туѓите сили. Најчесто користени тропи се споредбите и епитетите. Споредбите треба да ги поврзат апстрактните концепти на магијата со конкретните реалности и со тоа да им дадат чувства и сензации квалитети на опипливи, постојано набљудувани предмети:„како што огнот гори жешко во печката, не гасне, така и нејзиното срце ќе гори за (името на младиот човек)“; „како што мајката копнее по своето дете, така (името на девојчето) копнее и тагува за (името на младиот човек), нејзиното срце копнее и тагува; како што бебето копнее по гради, така би копнеела, а срцето на (името на девојчето) би тагувало за (име на младичот); како што кобилата копнее по своето ждребе, кравата за телето, така (името на девојката) ќе копнее и срцето ќе ѝ тагува за (име на младичот); како што кучката копнее по своите кученца, мачката по своите мачиња, така таа, (името на девојчето) копнее, а срцето ќе ѝ тагува по (името на младиот човек); „како што патката копнее по своите пајчиња, а кокошката за своите кокошки“; „И ние ќе бидеме како две цвеќиња гајтаники, ќе живееме заедно и ќе се сакаме длабоко“. Најчесто употребувана во магиите е заедничката споредба (и... и...), но често има и пресврти на фразата формирани од споредбениот степен на придавката („моето тело ќе биде посилно од камен, потврдо од дамаскин челик, мојата облека и капа посилни од оклоп и вериги“; „така би ѝ изгледал, (името на младичот) посветло, поубаво од светлата месечина“. Компаративните низи се повторуваат многу пати, се држат една до друга, се надополнуваат, секој пат додавајќи нови квалитети на потребниот феномен и со тоа го зајакнуваат. Сите слики на заговори се многу специфични и вршат јасно наменета функција. Заговорите не содржат мотив на ликантропија, затоа не користат такви тропови како инструментална споредба или метаморфоза. Меѓутоа, во воените заговори, таканареченото пренасочување на движењето, промена на дејството првично извршено од некој или нешто, е многу честа појава. Целта на магијата е да го постави дејството во насока што му треба на волшебникот. Тој ја диктира својата волја на туѓите сили, ги потчинува на себе, на своите желби:„Испратете ги овие куршуми во влажната земја, на отворено поле“; „Не треба да сечете глави, туку да ги плашите мувите, не треба да ми ги пробивате градите, туку да ја орате земјата. Па, орајте ја земјата и измерете го воздушниот простор и празнината на ливадите!; „А ти, железо, oди кај мајка си земја, и ти, дрво, оди кај мајка си дрво, а вие пердуви, одете кај мајката птица, а птицата лета кон небото, и лепило оди кај рибата, а рибата плива во морето“; „Железо, челик, бакар, не ми доаѓај!“ Ова е причината за значителната распространетост на императивните конструкции во заговорите. Пренасочувањето на движењето може да биде уште поочигледно ако се формализира со помош на дијалог:„Kон мене (името на младиот човек) пришле тројца браќа: Усиња, Бородиња и Никита Маментиј. „Здрави и живи да сте, тројца браќа, каде одите, каде скитате? - „Одиме во темните шуми, во нестабилните мочуришта, во реките што течат да ги запалиме шумите, да ги исушиме мочуриштата, да ги затвориме реките. „Здрави и живи да сте, тројца браќа, не одете во темните шуми, во нестабилните мочуриштата, во реките што течат, дојдете, одете, послужете ме, каде што јас (името на младиот човек) ве испраќам“.

 

[121314]

Сите јазични средства употребени во заговорот се насочени кон зајакнување на ефектот на зборот, па затоа многу од нив се изградени на секакви повторувања. Интензитетот на појавата како процес е нагласен со коренското повторување на глаголската именка и глаголот:„мислите не мислат“; „не размислуваат, не даваат плод“; „Не би јадела храна за да ја ублажам тагата“; „направи ми услуга“. На ист начин, говорникот го постигнува интензитетот на карактеристиката: придавка со ист корен се повторува со името: „меланхолична меланхолија“, „сува сувост“, „громки гром“. Се користат и лексички („планината и планината не се спојуваат“) и семантички повторувања („Ќе одам по патеката, по патот“; „на море, на океанот“; „сите мисли, сите думи…“). Лексичко повторување - подигањето, покрај емоционалното влијание, го концентрира вниманието на туѓите сили и на личноста со која се зборува на најзначајните настани, од гледна точка на личноста што зборува:„Ќе ги прицврстам своите зборови со злато, ќе ги закопчам со злато, ќе ги наполнам со калај, ќе ги наполнам со калај, ќе ги ковам со чекан, ќе ги ковам со чекан, како умен човек во огнена ковачница, во огнена ковачница, во срце треперливо“.

Тие ја отеруваат несреќата или маѓепсуваат некого со едноставна листа на посакуваното или непосакуваното:„Нека бидеш, чедо мое, цел и неповреден од топови, пушки, стрели, борци, борачи: борците нема да те бараат, военото оружје нема да те бие, вила или копје нема да те боде, секира или хелебарда нема да те сечат, но не убивај, не боди, старци во обмана не води, не им наштетувај на младите момци на кој било начин“;„Таа не може ниту да живее, ниту да биде, ниту да пие, ниту да јаде, ниту да спие, ниту да лежи, таа секогаш да ме има на ум“. Набројувањето на сите несреќи требаше сигурно да го зачува животот на една личност, да го заштити од злото или, напротив, да донесе вознемиреност на целото тело и мисли.



Паганскиот заговор од подоцнежниот период е многу тесно поврзан со христијанската молитва. Апсорбира некои црковнословенски изрази и форми. Свештенството во своите активности практикувало исцелителни или инканторни молитви и ритуали, за што сведочат секакви животи на светци и маченици, раскажуваат хрониките, и на тој начин до одреден степен ја стилизирале магијата, амајлијата, затоа е тешко да се повлече остра граница помеѓу правилните молитви и молитвените баења. Во завршниот дел на правописот често се среќаваат црковни елементи:„Овој збор е потврда и зајакнување, со него се потврдува, се зацврстува и затвора. Ако некој маж, освен мене, се обиде да го отклучи овој страв, тогаш биди како црв во оловно оревче. Амин!". Во овој сет има осум зборови кои се всушност црковнословенски и ниту еден со источнословенски карактеристики. Синтаксата на овие реченици тешко може да се нарече разговорна или народно-поетска. Сврзувачкиот глагол „да се биде“ во сложен номинален прирок од сегашно време (зборот е потврда и зајакнување); книгољубиво, одамна исчезнато од јазичните форми на императивното расположение (буди) и именката (от человек); показни заменки ова, ова; книга синдикати како, аки; Конечно, круната на фиксацијата е директното позајмување од последниот дел на молитвата „Амин“ - сето тоа му дава на последниот, фиксирачки дел од правописот убедливост, верба во делотворноста на зборот и му дава одредена свеченост.



Поправките на правописот се многу разновидни во нивните модели. Она што ги обединува е желбата да ги затворат зборовите, да ги направат силни, ефективни и неуништливи по туѓа волја. Некои од нив спомнуваат слики од клуч и брава, со кои се затвора зборот: „Сите мои зборови имаат клуч и брава“; „Ова се клучните зборови на моите зборови и говори“; „Го затворам мојот заговор со седумдесет и седум брави, седумдесет и седум синџири, ги фрлам клучевите во океанот-морето, под белиот запалив камен Алатир. „Кој е помудар од мене, кој влече песок од целото море, ќе ја избрка меланхолијата“; во други, силата на зборот е поврзана со камен или дамаскин челик:„Кој ќе го изгриза каменот Алатир, ќе го надмине мојот заговор“; „Нека е мојот збор силен, посилен од три дамаскини челици – засекогаш!“, во трети, се вели дека во целиот свет не постои сила што би можела да ја надмине моќта на заговорот: „Како што нема пречка за сонцето и месечината, така нема да има пречка за мојот заговор“;„Кој ќе ја испие сета вода од морето, кој ќе ја откорне целата трева од полето, нема да може да ја победи мојата магија, ниту ќе може да ја плени мојата моќна сила“.

Заговорите сочувале скапоцени докази за нивната вербална моќ и строг карактер, што не дозволува никакви отстапувања. Нивната сила лежи токму во древно легализираните формули, како и во моќната завршна сила на зборот. Многу луѓе сè уште веруваат дека зборот со добри желби и честитки носи среќа, здравје и успех во бизнисот на личноста на која му е кажано, а, обратно, зборот на клетва или зло желби носи смрт, болест и секакви несреќи. Според народното верување, изговорената клетва виси во воздухот седум години и во секој момент може да падне врз оној кому му е упатена или да се врати назад. Повикот до силите на јазичеството (паганството) мора да се направи со голема претпазливост.

 

[121314]

Растителна магија

Друго магично средство на паганството се растенијата. Луѓето долго време ги обдарувале дрвјата и билките со извонредни, моќни својства (6). Словените обожавале дрвја, и поединечни дрвја и цели шуми. На пример, Козма Прашки (XII век) во Чешката хроника раскажува за светите шуми на Словените, а германскиот хроничар Хелмолд (XII век) исто така пишува за слични шуми меѓу Полабијците (7). Почитувањето на дрвјата се споменува во „Житието на Константин Муромски“, а „Словото на Јован Златоуст“ исто така известува за молитвата „во огревното дрво“.

Во северните региони на Русија постоел култ на брезата. Според легендата, на местото на градот Белозерск порано растеле брези, на кои се принесувале жртви. Култот на дабот бил широко распространет во регионот на Днепар. Византискиот император Константин Порфирогенет, во своето дело „За управувањето со државата“ (948-952), врз основа на личните впечатоци, за Русите напишал дека за време на походот тие „жртвувале живи птици на многу голем даб“. Во 1909 и 1975 година, за време на расчистувањето на реките Десна и Днепар, од нивните дно се подигнати два огромни свети даба. Радиојаглеродното датирање на еден од нив покажало дека тој престанал да постои (најверојатно паднал во реката поради ерозија на брегот) во средината на VIII век. Во стеблата на овие дабови биле пронајдени симетрично поставени вилици од свиња - тие требало да ги заштитат Словените од видливи и невидливи непријатели (предатори, духови итн.).



Дабот, кој се поврзувал со Светското стебло и машкиот принцип, и брезата, која се поврзувала со женскиот принцип, биле свети за Словените, па затоа Словените било обичај да садат даб кога ќе се роди момче во семејството, а бреза или бор кога ќе се роди девојче. Словените ги поврзувале дабовите насади со култот на Перун, богот на громот, покровител на кнежевската моќ, военото благородништво и Дворот, верувајќи дека молњите се казнувачките стрели на богот-судијата, а виножитото е неговиот лак. Словените верувале дека Перун го чува видливиот свет од светот на хаосот и сенките - нави. Ова се рефлектира во еден од словенските митови, кој раскажува за борбата помеѓу небесниот бог и подземниот бог. Подземниот бог (според некои легенди – Велес, според други, подоцнежни – ѓаволот), бегајќи од Перун, кој го гонел, се сокрил во гранките на даб (или друго големо дрво) и го удрил гром. Еве зошто не треба да стоите под дрво за време на грмотевици. Перун, следејќи го ѓаволот, може да удри и човек заедно со него. Бидејќи дабот е тесно поврзан со идејата за Светското дрво (неговиот врв се издига над Ириј, а неговите корени одат во подземниот океан), можеме да заклучиме дека култот на дабот кај Словените е постар од култот на Перун. Космогониските митови раскажуваат за железен даб, на кој се потпираат водата, огнот и земјата, а неговиот корен почива на божествената сила. Словените верувале дека дабовите семиња летаат од Ирија на пролет. Сликата на ова силно дрво беше директно поврзана со волјата на боговите, така што во античко време нашите предци извршуваа „суд и правда“ под старите дабови дрвја.



Брезата традиционално се сметаше за женско дрво, беше почитувана како симбол на берегини, русалки. Нивните бели стебла беа поврзани со сончевата топлина и светлина, чистота, среќа и плодност. Словените верувале дека светлосната моќ на ова дрво е способна да ја надмине секоја опсесија, да ја апсорбира секоја болест и да ја одземе од некоја личност. Но, невиноста што му се припишува на ова дрво подоцна стана причина за верувањето дека брезите честопати биле опседнати од непријателски женски духови: вештерката, не сакајќи да умре, ќе се пресели во чисто дрво и ќе ги повика случајните патници ноќе со блед облак. Се веруваше дека трупците од таквите дрвја не горат, туку испуштаат отровен чад. Во летно попладне, брезата може да се претвори во девојка во лесен фустан, со зелена коса и тенки раце - гранки. За различни словенски народи, брезата може да донесе среќа, радост или несреќа. Насекаде под прагот на нова штала се закопуваше трупче од бреза за да се „водат коњите“ и фрлани во печка откако ќе се испечел лебот за „јагнињата да бидат бели“; Кога се градела куќа, во предниот агол била поставена гранка од бреза за да се обезбеди здравјето на сопственикот. Во исто време, во Полесие верувале дека брезите засадени блиску до куќата предизвикуваат женски болести. За време на погребите во истото Полесие, жените биле покриени со гранки од бреза, а мажите со гранки од топола (8). Полјаците верувале дека душата на некој што умрел од насилна смрт почива под осамена бреза. Празникот Семик (сега Св. Троица), кој се слави во јуни, бил посветен на брезите; Кога во селото донеле расцутено дрво, девојките ставале венци од бреза. Словените верувале дека таканаречените плачливи брези, чии гранки висат до земја, припаѓаат на русалките. Тие пишувале молби на брезова кора до дрвените гоблини и ги заковувале на дрвјата: да ја вратат, на пример, да ја вратат изгубената крава, да донесат дивеч на ловечка пушка, да помогнат да не се изгубат девојките кога одат да берат малини. Тие го почитувале и женскиот дух Бреза во ова дрво, покровителката на младите девојки.

Во различни ритуали и магии, дабовите и брезите се поврзуваат со маж и жена, младост и девојка, момче и девојка. Ако детето спиело лошо ноќе, мајката се вртела кон дабот (момче) или брезата (девојчето) со магија:„Дабе, дабе, црн си! Ти дабе имаш бела бреза, имаш дабови како синови, а брезата има ќерки. „Тебе, даб и бреза, шумат и растат, а на родениот, крстен Божји слуга (име) спиј и расти!“(Украина).

 

[121314]

Освен тоа, како магични се сметале и јаворите, брестовите и другите широколисни дрвја. Можеби затоа што лисјата на јаворот личат на човечка рака, Словените верувале дека по смртта или преку зла магија, човекот може да се претвори во ова дрво. Словените имаат широко распространета бајка во која вештерка, откако киднапирала дете, го претвора во јавор, а само срцето на мајката може да го препознае како нејзино дете. За изгубениот живот може кажат и луле или свирче направено од гранка од јавор.

Еребиката, според легендата, ги штитела Словените од лоша среќа и од на биле правени магични стапови. Врбата симболизираше брз раст и здравје. Eвлата беше талисман против оштетувања, лоши временски услови и болести.

Беше забрането да се сечат дрвја или да им се нанесе каква било штета; дрвото, како и човекот, мораше да „умре“ самостојно. Ако морало да се исече дрво поради која било причина, тие барале негова прошка и принесувале жртва на духовите на дрвото. А, старата леска може дури, доколку е потребно, да прифати покајание од некоја личност. Луѓето се молеле на дрвјата, им носеле жртви и подароци, доаѓале кај нив за помош и исцелување: прво му носеле подарок, разговарале со него, барале помош, а потоа му се заблагодарувале. Се веруваше дека можете едноставно да ги ставите рацете на растението или да ја потпрете главата на него, а тоа дефинитивно ќе ги отстрани болеста или несреќата. Словените верувале дека дрвото погодено од гром ги добило истите лековити, животворни својства што му се припишуваат на пролетниот дожд и „громовитата стрела“. Оттука потекнуваат многу заштитни и лековити ритуали: за да се одржат здрави коњите, советувале во шталата да се стави парче дрво скршено од гром; За да не ве боли грбот, мораше да го потпрете грбот на дрво или дрвен ѕид кога ќе го слушнете првиот гром во пролетта. Други дрвја исто така имаа магична моќ. Во некои од ритуалите му давале нешто од облеката на дрвото, а заедно со тоа дрвото требало да ја одземе и болеста. Така, децата кои страдале од сувост биле ставани извесно време во чаталесто дрво, а потоа три пати по девет пати го обиколувале со детето и закачувале детски кошули на неговите гранки. Кога ќе се врателе дома, децата ги капеле во вода земена од девет реки или бунари и ги посипувале со пепел од седум печки. За да се ослободат од треска и други болести, Словените се капеле во реки, шумски извори и бунари, а по капењето се сушеле со чиста крпа и ја закачувале на блиското дрво или грмушка од врба. Значењето на ритуалот било тоа што, со миење и бришење на болеста од телото со крпа, болниот, заедно со крпата , го пренесувал на грмушка или дрво како земски претставници на небесното светско дрво. Кога напуштената облека ќе се распаднела, самата болест морала да исчезне.



Словените забележале дека ако изградите куќа во близина на даб, ќе живеете долго време, но јасиката, напротив, одзема сила, иако ублажува многу хронични болести. Словените имаат многу верувања поврзани со ова дрво, откривајќи ја неговата поврзаност со волшебниците и злите духови. Како и јасенот, јасиката има моќ да ги парализира змиите. Словенските митови тврдат дека на ова дрво мора да се обеси убиена змија, во спротивно таа ќе оживее и ќе касне. Кога јунакот Добриња ја убил змијата, ја закачил на јасика: „Исуши се, змијо Горинчишче, на таа јасика на клапи“ (9). Јасенот има сличен спасувачки ефект против волшебниците, духовите и вештерките. Во очите на луѓето, наострен кол од јасика го добива значењето на палката на Перун. За да спречат мртво лице, за кое постои сомневање дека е лош волшебник, дух или вештерка, да го напушти гробот, Словените му забиваат колец од јасика во грбот. За да се заштитат кравите и телињата од напади на вештерки, на портите и во аглите на амбарот се ставаат јасики, исечени или искорнати. За време на сточн чума, за да ја избркаат смртта од кравата, ја „тепаат“ (маваат во воздух) со трупци од јасика. Како спасоносно оружје против демонската опсесија, јасиката може да послужи и за протерување на болести. На пример, ако некој има забоболка, тие советувале да земете гранка од јасика и трипати да ја прочитате следнава магија:„На морето, на океанот, на островот Бујан, има три високи дрвја, под тие дрвја лежи зајак;„Премести се, забоболко, на тој зајак!“ После ова, гранчето морало да се нанесе на болните заби“.

Вештерка може да користи и колец или гранка од јасика за своите магични магии: удирајќи со оваа гранка во градите на заспаниот човек, таа му нанесува невидлива рана и му ја пие крвта. Откако ќе ја измолзе црната крава, вештерката го истура млекото во земјата и во неа забива кол од јасика. Така таа го зема млекото од кравите.

 

[121314]

Дрвјата се тесно поврзани со идејата за смртта и задгробниот живот. Поговорките „удара во дабот“; „гледа во дабот“ значи „да умре“ кај Русите и Белорусите. Дрвото може да се користи за да се искачи до Ириј, едно од небесата; русалките - мртви момчиња и девојчиња - се спуштале од дрвјата (брезите) на земјата во текот на неделата Русалија и се враќале назад по овој период. За да се ослободат од нешто, го фрлале на дрво, давајќи му го на „оној свет“. Да се користи нешто земено од дрво значело да се нанесе болест и смрт врз себе или врз оној што ќе го користи тој предмет.

За Словените, дрвото е и место на живеење на претставниците на нижата митологија. На пример, ѓаволот живее во јасика, во шуплива врба или во корените на бозелот, сите зли духови одржуваат црн сабат на дрво или во гора во ноќта на Купала. Не можете да спиете под големи, раширени дрвја, за да не го навлечете гневот на злите духови.

Дрвјата и билките имаат чудесни својства, па дрвјата се смируваат на секој можен начин, а тревките се користат за подготовка на разни напивки, кои потоа се користат и за медицински и за магични цели, за да се подобри ефектот на секоја магија. На пример, според легендата, пиштол чаден со кољука трева пука точно и никогаш не пука. За да се обезбеди успешен лов на диви патки, на Велики Четврток сите полнења биле димени со растението Адамова глава. Се верувало дека секој што поседува нечуј-трева може да го запре ветрот на водата, да се спаси себеси и својот брод од потонување и да фати риба без мрежа. Меѓутоа, само слеп човек може да ја најде оваа трева, а ако ја почувствува може да ја зграпчи само со устата, инаку тревата ќе му побегне и нему.



За борба против свадбените магии, волшебниците ја користеле билката јадич. Кога ќе ја донесат невестата кај младоженецот, врачот трчал напред и ја ставал оваа билка на прагот од куќата; невестата во никој случај не треба да ја гази, за да не донесе несреќа и клевета врз себе; Таа морала да го прескокне прагот.

Биле користени и билки кои можеле да ги истераат злите духови (тирлич, врбица), да донесат пророчки соништа (саса) и да помогнат да се најдат богатства и злато (цвет од папрат, расковник). Билките кои требаше да имаат мистериозна моќ беа собирани во ноќта на Иван Купала, кога сите земни билки добиле натприродна моќ, и зла и добра. Беше потребна голема волја и големо магично знаење за да се пронајдат и поседуваат овие билки, но вербата во нивната моќ принудила многумина да се впуштат во опасни потраги.

Информациите за магичните својства на билките и дрвјата останале во свеста на Словените само како ехо. Тие можат да се најдат во бајките, еповите, предупредувањата. Понекогаш може да слушнете:„Не се кријте под дрво за време на грмотевици!“, „Не сушете ги алиштата на гранките на дрвјата!“, „Не кршете дрвја!“. Предупредувањата се уште се свежи во нашето сеќавање, но зошто не треба да се прави ова или она, никој или речиси никој не знае. Под влијание на Христијанството, некои идеи за магичните својства на растенијата и причините за овие својства се сменија, а некои беа изгубени.

 

[121314]

Божества на Словените во различни периоди на паганството

За време на своето постоење, словенското паганство поминало низ бројни фази:
1) директно обожавање на природата и елементите (анимизам – од латинскиот anima „душа“);
2) обожување на божества кои ги персонифицираат овие појави;
3) обожување на идолите кои се издигнале над луѓето.
Преминувајќи во нова фаза на развој, паганството не ја негирало претходната, апсорбирајќи ги нејзините карактеристики, менувајќи ги, прилагодувајќи ги на новите концепти.

Анимистички култови

Анимистичките култови им се познати на сите Словени во горе-долу иста форма. Археолозите откриле нивни траги уште во палеолитот и мезолитот, односно кога Словените сè уште го претставувале единството. Кирил Туровски е црковна личност од XII век. - во една од неговите проповеди тој извикува: „Зашто елементите повеќе нема да се нарекуваат богови: ниту сонцето, ниту огнот, ниту изворите, ниту дрвјата! Авторот на „Одењето на Богородица по маки“ (XII - XIII век) повторува: „тие (Словените - И.Ш.) сè викале Бог: сонцето и месечината, земјата и водата, животните и децата. Во ранаta фаза, религиозните идеи на паганските Словени се однесувале на предмети и појави од непосредната околина, неживи и живи предмети, а ги обожувале и силите на природата.

Најраните култови кај Словените биле култовите на оган, вода и земја.

На Водата и огнот им биле припишувани прочистувачки и заштитни функции, а на земјата - животворни и заштитни функции.



Словените го почитувале небесниот оган (молња, сонце) и земниот оган (домашно огниште, свет оган). Небесниот оган обединил два принципа: казнувачкиот, подоцна отелотворен во ликот на Перун; и прочистувачкиот, кој носи светлина, топлина, а заедно со нив и живот. Овој почеток беше отелотворен во почитувањето на сонцето и сончевите богови - Јарило (Јаровит), Сварог, Хорс, Дажбог (Даждбог). Почитувањето на сонцето е широко рефлектирано во словенскиот фолклор: во магии, ритуални песни, гатанки, бајки итн. Ритуалите на пролетниот циклус имале за цел да го разбудат сонцето. Масленичките палачинки се печеле во форма на сонце, палејќи ја Масленица (Кострома, Мара), Словените ја повикувале пролетта на земјата. Сонцето ги штитеше луѓето од нечистите сили. Словените верувале дека тие може слободно да одат по земјата само пред изгрејсонце; Штом дневната светлина ќе ги осветли со своите први зраци, нечистите се разбегуваат, чувствувајќи ја својата немоќ.



Земниот оган беше отелотворен во ликот на огништето - заштитата и обединувачки принцип на семејството. Домашниот оган постојано се чувал во огништето, а ноќе се чувал во вид на врел јаглен како симбол на изобилие и благосостојба во куќата. Тој бил замислен како живо суштество, способно да штити, да се лути и да казнува. Сликата на домашниот оган се споменува во бајките, магиите и амајлиите. Огнот се „потхранувал“ така што на огништето се оставале лонец со вода и трупец преку ноќ, за да има секогаш изобилство во куќата. Подоцна, една од персонификациите на огништето станал домовојот (куќен дух). Кога се преселувале во нова куќа, се обидувале да го понесат со себе за да го заштити домаќинството во новото место. Истовремено, Источните Словени, на пример, ставале лапта (обувка) во печката со зборовите:„Дедо домовој! Еве ти санки, дојди со нас“, исто така и го пренесувале во лонец со јаглен од старото огниште, повторувајќи:„Домовој, домовој! "Дојди со мене!".

Словените ги спалувале своите покојници. Тие веруваа дека заедно со пламенот душата е пренесена во Ириј, рајот. Огнената река служела како граница помеѓу светот на живите и светот на мртвите (на некои места, особено во Украина, откако ќе го испечеле лебот ставале трупец во рерната за подоцна да имаат на што да ја преминат огнената река). Со светиот оган се поврзувале и жртвите што ги правеле Словените; Огнот во овој случај служел како посредник помеѓу човечкото, земното и божественото, небесното. На пример, во ноќта на Иван Купала беше вообичаено да се спали бел петел - симбол на плодноста; Првиот сноп беше фрлан во оган за да биде жетвата богата.

 

[121314]

Водата била елементот од кој, според Словените, настанала самата земја; Според Словените и другите народи почива на вода. Ако огнот е поврзан со културата, тогаш водата, како и земјата, е поврзана со животот. Словените нашироко го практикувале култот на бунари, извори, езера - воопшто, какви било извори на вода, кои биле пренесени во христијанската вера (на пример, Крштевањето, осветувањето на водата на Богојавление и на Благовештение). Водата, според Словените, е мајка на сонцето, кое секоја вечер се спушта во морето-океанот за да се исчисти и да се одмори од световните грижи. Со водата се поврзуваат митолошките слики на дева Зорја, Марија Моревна, русалките, водениот дух итн. Празникот Иван Купала е посветен на водата и огнот. Истурањето вода на овој ден не само што беше чистење, туку и требаше да помогне да се донесе животворен дожд за земјата. Ритуалите поврзани со вода се одржуваа и во текот на неделата на Русалија и во деновите на Перун. Миењето или едноставно полевањето со вода се претставува како прочистување во свадбената церемонија, во ритуалот на миење на покојникот. Водата ги мие гревовите и болестите, ја одзема целата нечистотија. Водата може да каже и за иднината. Сето тоа Словените нашироко го користеле во гатање и магии, како и во толкувањето на соништата. Згора на тоа, во толкувањето на соништата се открива негативната симболика на водата: ако некој во сон види чиста вода, тоа претскажува солзи; валкана, каллива - болест, смрт.



И Јужните и Источните Словени ја сметале водата што била во куќата за време на смртта на член на семејството за „мртва“. Ова е поврзано со идејата дека по смртта на човекот, неговата душа е потопена во вода. Идејата за спротивните - животворни и смртоносни - принципи на водата се рефлектира во бајковитата „жива“ и „мртва“ вода. „Живата“ вода може да оживее мртовец, „мртвата“ вода убива дури и непобедлив непријател.

Култот на земјата бил уште поразвиен кај Словените (види го делот за заговори).



Полидемонизам: Берегини и демони

Овие три елементи се рефлектираат во верувањата на сите Словени и најдоа едно или друго олицетворение во христијанството. Во раните фази на развојот на паганството, Словените ги обожувале самите овие елементи и демоните и чуварите кои ги штителе, кои им се појавувале во форма на аморфни духови. Демоните се двојници на вистински нешта, но немаат свои лица. Специјализацијата на демоните се јавува само во врска со развојот на полидемонизмот. Полидемонизмот е директно поврзан со тотемизмот - почитувањето на животните. Токму животните (полуживотни - полулуѓе) најчесто стануваат прототип на еден или друг демон.

 

[121314]

Тотемизам

Покрај елементите од кои директно зависел човечкиот живот, Словените ги обожувале и животните. Трагите од овој култ може да се најдат во доцните украси на предметите за домаќинството, во сликите на ѕидовите на христијанските (особено староруските) соборни цркви, во насловите на книгите, во фолклорот, особено во бајките и во приказните за животни. Траги на тотемизам (1) се среќаваат и во приказот на некои словенски богови. На пример, Диј и Бес се претставени во вид на човек со глава на бик. Баган, богот на добитокот, бил прикажан како човек со глава на овен. Западнословенскиот Гастон (древнорускиот Псоглавец) - богот на подземјето - Словените го гледале како човек со глава на волк и кожа покриена со крлушки. Одгласите на тотемизмот се среќаваат и во вечерните часови на Бадник, кога коледарите носеле животинска кожа.

Јужните Словени имаат верување: одамна сите животни биле луѓе, но потоа оние од нив кои се заколнувале лажно, ја навредувале својата мајка, правеле зло, биле претворени во животни, риби и птици. Секое животно гледа сè, слуша сè, па дури и предвидува сè; Освен тоа, знае и што чувствува човекот. Оваа божествена дарба им бил дадена во замена за дарбата на говор. Животните, растенијата, па дури и камењата не можат да разговараат со луѓето, но разговараат едни со други. Не за џабе има поговорки:„И планината има очи“, „Дури и ѕидовите имаат уши“, „Дури и камењата зборуваат“.



Во античко време, Словените, кои живееле во племенски систем, ги сметале светите животни за нивни предци. На пример, Љутичите (едно од западнословенските племиња) го почитувале волкот. Неговото табу-име било зачувано во името на самото племе - од зборот „жесток (љути)“. За време на зимската краткоденица, мажите од овие племиња носеле волчја кожа, што ја симболизирало трансформацијата во волци. Така комуницирале со своите животински предци од кои барале сила и мудрост. Волкот се сметаше за моќен заштитник на племето, голтач на зли духови. И паганскиот жрец кој вршел заштитни ритуали бил облечен во животинска кожа. Овој обред е поврзан со култот на врколакизмот кај Словените, кој е многу распространет меѓу Украинците и Белорусите, а во помала мера ги погоди Русите. Некои митови зборуваат за волшебници кои можат привремено да се претворат во волци, други - за луѓе кои биле претворени во волци. Словените верувале дека волкот ќе им помогне на оние што му се поклонуваат. Ова верување се рефлектира во бајката „Иван Царевич и сивиот волк“. Со усвојувањето на Христијанството се променил односот кон паганските жреци, зборот „волкодлак“, „волколак“ (т.е. облечен во длака - волчја кожа) почнал да се користи за да означува злобен врколак, а подоцна лексемата „волкодлак“ се претворила во „вурдалак“.

Мечката била особено почитувана кај Словените – господар на паганската шума, заштитник од секакво зло и покровител на плодноста. Старите Словени го поврзувале доаѓањето на пролетта со пролетното будење на мечката. Словените верувале дека мечката е обдарена со посебна мудрост, сезнаење и е способна да заштити од вештерство, болести и секакви неволји. Шепата на мечката се сметаше за многу силна амајлија против секакви несреќи, па многу Словени чуваа таков талисман во своите домови. Со текот на времето, господарот на шумата се претвори од мечка во бушав гоблин со рогови и шепи, но и понатаму со налик на човек. Првиот фатен дивеч бил оставан на трупецот за Лесник, покровителот на ловот. Се веруваше дека тој може да изведе изгубен патник надвор од шумата, но ако се налути, може, напротив, да одведе човек во густежот и да го убие.

За најстара словенска божица на плодноста, небото и сончевата светлина се сметала за Олениха (Лосиха). Оваа божица беше рогата, нејзините рогови беа симбол на сончевите зраци - талисман против сите зли духови на ноќта, така што тие беа прикачени или над влезот во колибата или внатре во живеалиштето. Русинките личеа на божицата со тоа што носеа наметка со рогови од ткаенина - кичка.

 

[121314]

Појавата на антропоморфни богови. Род и Рожаници (Наречници)

Словените го претставувале сонцето како златен коњ кој трча по небото, а подоцна и како бог на сонцето кој јава по небото во златна кочија. Како и другите соларни симболи, амајлиите со ликот на глава на коњ или едноставно потковица се сметаа за моќни талисмани. Симболот на коњ и другите соларни симболи многу често ги красат словенските станбени згради, а со тоа ја штитат куќата од зли духови.

За време на Енеолитот, култот на Род и Рожаници се развил и процветал, генериран од верувањето во душите на мртвите, како и од култот на предците. Род, според Словените, ги спојува доброто и злото, љубовта и омразата, животот и смртта, создавањето и уништувањето. Сите други богови се негова манифестација. Род е бисексуално божество: тој е и Татко и Мајка на боговите. Словените често го поврзуваат концептот Род со Универзумот. Помошници на Род се Рожаниците - Лада и Лелја. Почитувањето на Род и Рожаниците веројатно се појавило во врска со зајакнувањето на кланската организација. Веројатно, Род бил врховното божество пред Перун. Авторот на „Приказна за идолите“ пишува:„Словените започнале да им поставуваат оброк на Род и Рожаниците пред Перун, нивниот бог. А пред тоа им принесуваа жртви на вампири и берегини“. Друг социјален фактор во појавата на култот на предците беше идентификацијата на возрасната група на старешини во рамките на кланот. Нивното почитување во земниот живот влијаело и на односот кон нив по смртта. На култот на предците укажува обичајот да се сеќаваат на „родителите“ во одредени денови од годината, кој е зачуван насекаде кај Словените: за Русите е Радуница, или Родителска сабота, за Бугарите и Србите е Задушница, а за Белорусите е Ѕјади. Во овие денови, Словените доаѓаат на гробиштата, ги „греат“ мртвите (палат оган), ги „почестуваат“ (даваат милостина, оставаат секаква храна на гробовите).



Трага од култот на предците е зачувана и во ликот на Чур, или Шчур. Според етнографот С.А.Токарев, тој бил почитуван предок-прородител. Неговото име сè уште е зачувано во зборовите прашчур „прапредок“, чуратсја (избегнува) „да се чува настрана“, чурк „парче дрво од кое се направени фигурите на Чур“, во извикот:„Чур! Ова е мое!“. Чур е божество на границите. Овој збор се поврзува и со зборовите „ѓавол“ и „контури“. прасловенски „черт“ - проколнат; можеби прекршувајќи ги географските граници, а потоа неизбежно моралните, заменувајќи го доброто со злото.

Полу-берегиња, полу-рожаница, несомнено поврзана со култот на мртвите, е Баба Јага, која будно ги чува сите влезови и излези во царството на мртвите. Меѓутоа, нејзината улога во словенската митологија е двосмислена. Таа не само што го чува царството на мртвите, таа обезбедува и врска меѓу световите, таа им помага или ги попречува луѓето, ги предупредува на грешки. Многу истражувачи имаат тенденција да ја видат во Баба Јага нижата ипостас на Мокош - потчинување на жените како продолжувачи на семејната линија, покровителство на женската работа.

Така невидливите духови - души на предци и родители, двојници на предмети и појави-фетиши, предмети од тотемскиот култ постепено продираат во светот што го опкружува древниот Словен.



Сега веќе не е самиот предмет објект на почитување, луѓето почнуваат да се свртуваат кон духот што живее во него, демонот што влијае на нивните судбини. Во паганството се формира нова етапа - полидемонизмот. Демоните добиваат антропоморфен изглед. Сега шумата, водата, па дури и живеалиштето стануваат погодни за живеење, а во нив се населуваат демони. Духовите стануваат господари на одредено место: има демони кои живеат надвор од домот (дрвени духови - леши, кикимори, водни духови, полски духови, итн., кои населуваат шуми, мочуришта, полиња итн.), демони на домаќинството (куќни духови - домовои и духови на дворот - бањски дух - баник, амбарски дух - овиник, итн.), демони кои ја населуваат сферата на вишата и нижата земја (черт, лихо, озем, бесови), и долу на земјата и сл.) демони поврзани со одреден временски период (ноќници, полудневници). Тие се разликувале во односот кон луѓето и биле поделени на добри и лоши.

Така, во текот на многу векови, Словените развиле единствен пантеон на демони, или пониски божества. Нивните слики не беа статични со текот на времето, нови функции беа додадени на нивните оригинални. Демонските верувања ги доближиле Словените до следната фаза од развојот на паганската религија - политеизмот, односно верувањето во богови.

 

[121314]

Политеизам

Во VIII-X век се појавил култот на Перун и се формирале лицата и функциите на другите антропоморфни богови. Самиот збор бог има индоевропско потекло. М.М. Маковски ги идентификува следните значења во индоевропскиот корен *bhag-: „дрво, даб“, „да се радуваш“, „судбина“, „да се дистрибуира, да се распредели (судбина)“. (2) Кај Словените, овој корен веројатно првично бил тесно поврзан со концептот на удел, што се одразувал со зборови како богат, богатство (обдарено со нешто), убог - сиромашен (лишен од нешто). И боговите на словенскиот пантеон ги обдаруваат луѓето со нешто и, откако ќе им се налутат за нешто, ги лишуваат од тоа.

Најкомплетните информации за словенскиот пантеон на боговите се претставени во источнословенските извори кои го опишуваат времето на владеењето на кнезот Владимир Свјатославич, или Владимир - Красно Солнишко, во Киевска Русија. Под него, паганските верувања се претворија во единствена државна религија. Во „Повеста за изминатите години“, под 980 година, хроничарот пишува:„И Владимир почна да владее сам во Киев и подигна идоли на ридот зад дворот на палатата: дрвен Перун со сребрена глава и златни мустаќи, потоа Хорс, Даждбог, Стрибог, Симаргл и Мокош“. (3) Како што веруваат истражувачите како Е.В. Аничков, Ј.Е. Боровски, Б.А. Рибаков и други, секој од боговите на пантеонот бил главниот бог на едно од источнословенските племиња: Перун - на Пољаните, Хорс - на Древљаните, Даждбог - на Северјаните, Стрибог - на Новгородските Словени, Симаргл - на Дреговичите, Мокош - на Кривичите. На страниците на летописот се спомнуваат и други словенски божества: Сварог, Јарило, Велес, Купала, Радогост и други.

Пантеонот на антропоморфните богови се развива кај Словените доста долго време. За тоа сведочи присуството на заеднички словенски божества: Перун (Перкунос), Сварог, Свјатовит, Велес - и божества карактеристични само за Јужните (Ј), Источните (И), Северните (С; Новгородци) или Западните (З) Словени: Белобог (В, З), Виј (В, С), Волх, Волхов (С), Дана (З, Ј), Девана (З), Дунај (З, Ј), Кукер (Ј), Марена, Морана, Мара (В, З), Радогост (С), Ситиврат (З), Триглав (В, С) итн.



Сварог делува како врховен бог на Словените - еден од ипостасите на Род, Дија. Тој владее над светлината, огнот и етерот. Сварог е творец бог и законодавец, татко на Сварожич. Се верува дека тој ги научил Словените како да обработуваат метали. Откако го заврши создавањето на земјата и луѓето, Сварог се повлекол, пренесувајќи им ја власта на своите потомци, па Словените никогаш не му посветија храмови, но во храмовите на неговата сопруга Божуна (Полјаците ја знаат под името Подага, Време), божица на небото, се наоѓале неговите слики.

Перун меѓу Словените се појавува како бог на бурата, молњата и громот во процесот на развој на општествените односи, воените функции исто така стануваат својствени до IX-X век; Тој зазема доминантна позиција во пантеонот на боговите. За симболи на Перун се сметаат дабот, планината, четвртокот, коњот, петелот и шестокраката ѕвезда.

Името на ова божество е поврзано со зборот прати - „да удри, да тепа“. Коренот *perk- е зачуван во различни индоевропски јазици со значење „даб“.

Перун имаше огромна свита роднини и асистенти: Гром, Молња, Град, Дожд, русалки и водењаци, Ветрови-синови. На Перун му служат богатири, богови на сезонската смрт на природата: Виј, Кошчеи, Мара и други.

Извештаите од хрониката сугерираат дека Перун бил особено почитуван на југот на источнословенската област. Од записот за 945 година дознаваме дека во Киев на еден рид стоел идол на Перун, кој е опишан вака:„нозете му беа железни, а во едната рака држеше камен во форма на молња, украсен со скапоцени камења“ (4). Во Полска, Украина и Новгород, Перун беше прикажан со две лица: од едната страна статуата имаше благородно машко лице, од друга - муцка на рис. Во 988 година, Владимир, откако ја прифатил христијанската вера, му покажа посебна чест на Перун: неговиот идол не беше исечен и запален, како другите идоли, туку фрлен од Киевската планина, а дванаесет воини го придружуваа по Днепар до самите брзаци.

Со прифаќањето на Христијанството, култот на Перун бил преобразен во култ на Св. Илија. Неговиот ден (2 август) се славел со сите знаци на пагански култ. Словените верувале дека пророкот Илија јавал по небото за време на грмотевици и уништувал ѓаволи (змии) со гром.

 

[121314]

Волос (Велес) - бог на стоката, трговијата и богатството. Според истражувањето на Рибаков, култoт на Велес настанал во ерата на ловот и се поврзувал со култот на мечката (Велес Западните Словени го прикажувале како човек со глава на мечка, а источните Словени како мечка, кој во рацете држи рог од бик - своевиден рог на изобилие). Според легендата, Велес е син на Род и кравата Земун, односно тој е древен, хтонски бог. Во исто време е поврзан со Нав, Јав и Прав. Со преминот кон сточарството, овој бог станува покровител на сточарството („бог на добитокот“), сè уште задржувајќи ги своите древни функции. Покрај тоа, Велес се смета за заштитник на волхвите.

Велес бил најпочитуван во Новгород и оттаму неговиот култ дошол во Киев. Велес се празнуваше од 20. до 25. Март за време на Масленичката неделата и од 25. Декември до 6. Јануари за време на зимскиот празник. 6. Јануари беше Денот на Велес. Денот на Велес е средата, каменот е опал или обсидијан, металот е олово или жива, дрвото е смрека, орев или јасен. Идолот на Велес во Киев беше уништен заедно со другите идоли; но во Ростов, на пример, долго време опстојуваше идолот и неговото обожавање. Сликата на Велес, богот на богатството, постепено се трансформирал во Кошчеј Бесмртниот и Свети Власиј (11. Февруари) – заштитник на стоката.

Дажбог (Даждбог) во хрониките се поистоветува со сонцето. Метафорично, тој се нарекува „огнот на Сварожич“, односно Дажбог е син на Сварог, богот на небото. Идејата за потеклото на луѓето од сонцето одекнала во „Словото за походот Игорев“: Русите се нарекуваат внуци на Дажбог. Тој беше прикажан како коњаник со голема глава - сонцето. Постојат две познати верзии за потеклото на името на овој бог. Според првата, тој произлегува од словенскиот глагол дати, па така Дажбог се перцепира како „богот кој дава благосостојба, богатство“. Според втората, неговиот корен е балтичкиот dags - „да гори“, а името на богот се подразбира како „божество што гори и грее“. Меѓу Западните Словени, Дажбог е познат под името Радегаст (Радогост), меѓу Вјатичите тој е Радигошч (Радогошч). Денот на Дажбог е недела, неговиот метал е злато, неговиот камен е сафир, неговото свето животно е лавот. Најголемиот култен центар на Дажбог се наоѓал во земјите на Љутичите-Ретарите. Постојано бил уништуван и обновуван, додека на крајот не бил запален од Германците во 1147-1150 година.



Хорс се појавува во пантеонот под влијание на племињата на Салтовомајачката Култура, локализирана од археолозите во Предкавказје и на Дон. Хорс е исто така бог на сонцето, па некои истражувачи верувале дека Хорс и Дажбог се две ипостаси на истото сончево божество: Дажбог е бог-давател, бог на среќата, кој дава благослови; Хорс е бог казнувач кој носи суша. Б.А. Рибаков повлекува ирански паралели со Хорс, врз основа на фактот дека во многу ирански дијалекти, зборовите што звучат слично значат „сонце“. Тој, исто така, ги смета Дажбог, Стрибог и Симаргл за ирански влијанија во словенската култура.

Хорс бил прикажан како човек со четири рога со козји нозе и козја глава, кој потсетува на старогрчкиот Пан (Украина) или во форма на змија (Чешка). А.А. Бичков пишува дека во Псковската област бил прикажан поинаку и наведува опис на неговата статуа направена од Јохан Дејвид Вундерер: „Човек што стои на змија, со копје во десната рака и меч во левата рака“. (5) Поздравувајќи го Хорс, Словените играле во круг и му граделе светилишта – хоромини, дворци. Во православието, Хорс се поврзува со Св. Георгиј Победоносец.

Стрибог (Стрибо, Стриба) е богот-татко, стариот бог, богот на ветерот, бурата, виорот, снежната бура. Името Стрибог значи „свиркање, завивање“. Глинка го опишува како божество кое ги казнува злите во подземниот свет и бич на злосторството низ целиот свет. Тој е и уништувач на сè што е видливо. Неговата одмазда им беше доделена на оние кои ја заслужија клетвата (6). Тој секогаш војува со Зарја-Зарјаница и Авсен, спречувајќи го богот Свјатовит да влезе на небото. Се верува дека Стрибог е една од инкарнациите на Род како татко на боговите. Неговиот ден е сабота (оттука и разбирањето на саботата како родителски ден). Во подоцнежните извори тој бил прикажан како со една глава.