За оние кои сакаат да зборуваат за слободата и слободната волја во Христијанството изразена преку монаштвото еве накратко да се запознаат со истото за да можат да разберат што критикуваат, осудуваат..., преку кажувањето на искусниот монах архимандрит Георгиј Капсанис
Kоја е улогата на Православното Монаштво во долговековната историја на Црквата? Ако зборот "улога" го подразбираме под вообичаеното поимање, тогаш би можеле да кажеме дека улогата на монахот е да нема улога. Што улога имаше првиот од монасите, преподобниот отец наш Антониј Велики? Неговата улога не беше општествено признаена и вреднувана. Каква улога може да има еден човек што ги остава своите роднини, живее во пустината, во 2 гробиштата, ги трпи страшните напади на злотворните духови, пости, постојано бдее, бега од светот и трча кон Бога, стреми кон презирањето како што другите стремат кон честа, стреми кон нестекнувањето како што другите стремат кон многустекнувањето, стреми кон немањето слава како што другите стремат кон славата, стреми кон подражавањето на Христа не како на прославен Господ, туку како на страдален слуга?
Природно е дека светот не може да ја препознае улогата кај лудите и јуродивите заради Христа. Може ли некогаш јуродивоста заради Христа да биде призната и препознаена од страна на општеството? Секој монах станува луд за светот, пред да го презре светот и да стане монах. Човек треба да стане луд заради Христа за да го смета за невредно она што светот го има за вредно и да го смета како вредност она што светот го смета за невредно.
За световните луѓе вредности се славата, парите, признанието, сексот, себеоправдувањето, сопствената воља. За монасите вредности се немањето слава, сиромаштвото, туѓинувањето, девственоста, послушноста, отсекувањето на вољата. При решението на некоја душа, а особено на млад човек или млада девојка, да влезе во монашкото живеење световните луѓе, а посебно роднините (кога немаат ум Христов) претрпуваат шок, се лутат, пцујат, се закануваат. Одлуката за монашки живот ја сметаат за лудост и смрт. А од аспектот од кој ги гледаат работите, имаат право. Човекот треба да полуди за логиката на светот, пред да стане монах. Никој разумен според светот не може да стане монах.
Влегувањето во манастир е навистина доброволна смрт, затоа што како може да воскресне за Бога ако не умре за светот? Според зборовите Господови, треба да ја загуби својата душа, за да ја спаси. Така световните луѓе се ужаснуваат, затоа што го гледаат монахот како влегува во манастир за да умре. Го гледаат манастирот како гроб. Меѓутоа доколку би имале вера, тогаш би го гледале и другиот аспект на реалноста, т.е. дека манастирот е животворен гроб, како што е Христовиот гроб. Монахот умира за да живее. Гробот станува лулка на живот. Умрениот монах е и воскреснат што всушност е вистинската слобода. Светот што ја гледа само смртта на монахот, а не неговото воскресение, природно е да не препознае некаква општествена улога во Монаштвото. Каква улога би имале умрените? Меѓутоа за верниците умрените и воскреснати монаси имаат една најзначајна улога: да бидат сведоци на Смртта и Воскресението Христови. Да ја исполнат Господовата заповед: "да Ми бидете сведоци до краиштата на земјата".
Секако, секој Христијанин е повикан да биде сведок на Распнатиот и Воскреснатиот Христос. Но монахот кој сака да умре не само во однос на гревот, како што секој Христијанин треба да сака, туку и во однос на законските и дозволени животни радости, како што е бракот, за да го живее во апсолутен степен соединувањето со распнатиот и воскреснатиот Христос, со неговото целокупно посветување станува еден силен сведок Христов. Облеката на монахот укажува на неговата мисија, на неговата улога да се кае и да плаче во текот на животот за себе и за целиот свет, да ги споделува Крстот и Страдањето Христови. Свештената Схима на Великосхимникот ги има извезено символите на Господовото Страдање. Меѓутоа Христовиот Крст, кој монахот го избира како начин на живот, за него станува живот, воскресение и слобода, ослободен од ропството на распадот, болеста, гревот, ѓаволот и смртта.
Неговиот плач е радоснотворен и неговата тага е радосна тага. Крсновоскресното сведоштво на монасите во однос на светот е нивното одрекување. Свештеното тихување (исихија) е, според свети Гриориј Богослов, обоготворително. Трезвеноумните свети отци ни го предаваат начинот на кој свештените исихасти во манастирите или во тихувалиштата го примаат опитот на нивното соединување со Бога во Христа. Тој опит, за кој толку динамично богословствуваше светиот Григориј Палама, стана опит на целата Црква. Црква која е лишена од членови (пастири и народ) од опит на лично општење со Бога, отпаѓа во идеологија, морализам, социјална човекоцентрична установа. Хоризонталната димензија не ја изразува тајната на Црквата, доколку не се дополни од вертикалната димензија, од она што денес, по западно влијание, го нарекуваме духовност, но светоотечки би требало да го наречеме опит и општење со Бога. Ако луѓето не го најдат тој опит во Црквата за да го задоволат спасителниот копнеж на нивната од Бога создадена душа, тогаш прибегнуваат кон матните води на религиите, парарелигиите и ересите кои ветуваат надлогични и натприродни опити.
Од тие матни води полека полека луѓето се трујат и смртно заболуваат. Секако, улогата на монаштвото да ја храни Црквата со искуства на општење со Бога не е социјално призната. Несоздадената Светлина не ја гледаме сите. Меѓутоа тие што ја гледаат не утешуваат. Свети Симеон Нов Богослов, свети Григориј Палама и целиот хор на исихастите, блаженоупокоениот Старец Софрониј Сахаров, за да се ограничам само на тие што богословствувале од личен опит за тоа. Тие се врвот. Но врвот не може да постои без основата, која е Православното Монаштво. Монасите имајќи го опитот на Живиот и Вистински Христос биле и се особено чувствителни при секој обид за искривување на верата. Секако, учители на верата се Епископите и пастирите во светот. Монасите се истакнуваат како исповедници на верата, секогаш кога верата е во опасност. Господ ги повикува сите верници да ја исповедаат верата: "Секој кој ќе Ме исповеда пред луѓето, и Јас ќе го исповедам него пред Мојот Отец Небесен" (Мат. 4 10, 32). Заветот на големите пустински отци кон монасите најпрво ги содржи чувањето и исповедањето на Православната вера. Црковната Историја ни предава многу начини на кои монасите ја пројавиле својата грижа за неповреденоста на Православната Вера.
