"...гастрономското наследство претставува дел од материјалната култура (заедно со земјоделското, архитектонското и уметничкото наследство) и го вклучува сегментот на традиционално ниво на производство на разновидна храна – видови јадења.
Пример, изработка на традиционални или домашни и локални специјалитети (правење на питулици, комат, свирипиле, пастрмајлија, качамак – бакрданик, гравче тавче, разни видови зелници или мазници, разни погачи, проја, јадења од полжави, пити од коприва, дробсарма, турлитава, мусака, јанија, штаве, киселец, кукурек, чкембе чорба, ѓомлезе, ширден, разни посни јадења, разни обредни лебови – безквасен и квасен леб, разни млечни производи, разни месни производи, разни слатки, бесквасе и.т.н.)..."
"...Културата на исхраната на нашите далечни прадедовци по нивното населување на Балканскиот Полуостров
не е доволно проучена. Меѓутоа може да се претпостави дека таа, барем во првите векови, се потпирала на традицијата пренесана од старата татковина. Во исхраната се користело се она што нивните основни занимања – земјоделството и сточарството, им го обезбедувале и она што природата им го нудела6 . Во почетокот на својот развој македонската кујна била ограничена во однос на користените продукти, технологии и асортимани. Денеска се карактеризира со значителна разновидност. Една од причините за тој развој е затоа што низ Македонија поминувале многу народи.
Тие извршиле влијание како врз културниот развој така и врз исхраната. Така например
до XVII век, за македонската трпеза биле
непознати едни од сега многу користените зеленчуци –
домати, пиперки, компири.
Големо
влијание врз нашата национална кујна имаат
турците и
грците поради долгиот и постојан контакт со македонскиот народ. Особено силно е ориенталното влијание на турската кујна. Тука се појавуваат “тешката црвена запржка” (запржени во многу маснотија кромид, брашно и црвен пипер). Тоа влијание се забележува во редица основни јадења, лутите јадења и многу сладките десерти. Многу од јадењата се превземени заедно со нивните називи кои се користат до ден денес. Дури и повеќе – тие создаваат специфичен облик на македонската национална кујна. Предјадењата се нарекуваат мезе (тур. meze). Карактеристичните и денес јадења во македонската кујна се јаниите (тур. yane), разновидни јадења од варени зеленчуци, компири, без или со месо. И денеска тоа е голема група на основни готвени јадења, се разбира прилагодени на македонски начин. Друго карактеристично јадење се кебапите (тур. kebap). Превземени од турците се и многу популарните ѓувечи (тур. guvec), јадења од месо и зеленчук приготвени во фурна, во специјални земјени садови. Називите на некои од овие асортимани се исто така турцизми (турли тава – со месо и различен зеленчук). Друга популарна група на јадења – мусаките (тур. musaka), се јадења приготвени од зеленчук и мелено месо. Некои субпродукти исто така се приготвуваат на ориентален начин – напримр ширденот. И чорбите (тур. corba) се исто така превземени од турската кујна. Многу ориентални или силно сладки десерти – баклава (тур. baklava), кадаиф (тур. kadaif), десерти од жито – ашуре (тур. asure), десерти од ориз – сутлијаш (тур. sutlias), пилав (тур. pilav) и други типично ориентални – локум, алва, тарана, погача, шеќер паре.
Од грците е земено помалку. Веројатно некои видови јужни овошја (лимони, калинки, костени и особено маслинки, дафинов лист - лорбер). Можно е некои од нив да се превземени и од турците. Масовно употребуваниот збор трпеза (маса на која се сервираат јадења) е грчка (грч. trapeza). Голема група јадења наречени плаке – тавичка, се смета дека се од грците – јадења кои што се приготвуваат од разни видови зеленчук без запржка, зачинети со кромид и оцет, поставени во тавичка и печени во фурна, се конзумираат ладни и се приготвуваат за време на топлите летни месеци за време на жетва. Влијание имаат и други странски традиции и кујни – француска, англиска, руска, унгарска – но тие не се од големо значење.
Треба да се напомене дека посебно влијание врз
националната кујна извршила религијата, празниците и обичаите поврзани со неа. Особени ограничувања од религијата во однос на конзумираните храни нема. Месо и месни производи се ограничуваат или забрануваат од религијата во
денови и периоди на постење. Разните видови на пости се причина за создавање на посебни видови посни јадења. ..."
извор;
“Националната гастрономија како дел од туристичката понуда во Република Македонија ” - група автори
За историски извори треба да се пребара повеќе.