Заштитни фактори
Вовед
За повеќето адолесценти, училиштето е најважно окружување надвор од семејството. Одењето и
неодењето на училиште се поврзани со зачестеноста на неколку ризик-фактори по здравјето, вклучувајќи
ги насилството и ризичното сексуално однесување.48
Адолесцентите кои имаат позитивен однос со наставниците и кои имаат позитивен став кон училиштето
се со помала веројатност да започнат порано со сексуални активности, да злоупотребуваат супстанции
и помалку веројатно дека ќе доживеат депресија. Адолесцентите кои живеат во социјална средина која
овозможува врски во кои има разбирање, која овозможува само-искажување и исто така обезбедува
структура и граници имаат помала веројатност да започнат порано со сексуални активности, да
злоупотребуваат супстанции и помалку веројатно дека ќе доживеат депресија.49
Да се биде сакан и прифатен од врсниците е круцијално за здравиот развој на младите, и оние кои не
се социјално интегрирани имаат поголема веројатност да доживеат проблеми со нивното физичко и
емоционално здравје. Изолацијата од врсниците во адолесцентниот период може да доведе до чувство
на осаменост и психолошки симптоми. Интеракцијата со пријателите има тенденција да ги подобри
социјалните способности и да ја зацврсти способноста да се справува со стресни моменти.50
Здравите врски со родителите се асоцирани со пониски нивоа на депресија и мисли за самоубиство,
употреба на алкохол, ризично сексуално однесување и насилство.
Отсуство од настава
Во Македонија 23.5% од учениците отсуствувале од настава на училиште без дозвола на родителите
во еден или повеќе денови во изминатите 30 дена. Машките ученици (26.7%) значително почесто од
женските (20.4%) отсуствувале од настава без дозвола. 21.1% од учениците на возраст од 13 до 15 години
отсуствувале од настава без дозвола еден или повеќе денови во изминатите 30 дена. Машките ученици
(24.6%) почесто од женските ученици (17.5%) отсуствувале од настава во изминатите 30 дена.
Љубезност и помош
Вкупно 37.1% од учениците се изјасниле дека повеќето од учениците во нивното училиште никогаш
или ретко биле љубезни или од помош во изминатите 30 дена. Машките ученицици (42.7%) значително
повеќе од женските ученици (31.3%) се изјасниле дека повеќето од учениците во нивното училиште
никогаш или ретко биле љубезни или од помош во изминатите 30 дена. Постои значителна разлика по
пол во одговорот на ова прашање кај учениците на возраст од 13 до 15 години. Машките ученици (43%)
почесто од женските (30.9%) пријавиле дека повеќето од учениците во нивното училиште никогаш или
ретко биле љубезни или од помош во изминатите 30 дена
И Заклучок
ГИЗА истражувањето покажа дека учениците во Македонија се соочуваат со голем број здравствени
проблеми поврзани со однесувањата, како на пример однесувања во врска со исхраната, употреба на тутун,
сексуално однесување, ризично однесување за настанување на повреди и насилство. Истражувањето
исто така покажа дека ваквите однесувања не се едноставни постапки на индивидуите туку се случуваат
во поширок социјален контекст, на пр. едукација за превенција во училиштата. Истражувањето ги нагласи
здравствените проблеми кои се веќе познати, а на кои не им е посветено доволно внимание, но исто така
на виделина излегоа и други проблеми. На пример, менталното здравје е признаето како проблем кај
адолесцентите но истражувањето покажа дека во оваа област ургентно се потребни поголемо внимание,
подобра превенција и поголема поддршка.
Главните заклучоци од Глобалното истражување за здравјето на адолесцентите во училиштата во
Македонија во 2007/2008 се:
Адолесценцијата е период на брз физички развој за кој е потребна адекватна исхрана со цел да се задоволат
барањата за раст, а исто така адолесценцијата е период на емоционална и психолошка промена во која
постои тенденција да се отфрлат конвенционалните диетални навики. Постои поголема тенденција кај
адолесцентите да јадат брза храна три или повеќе пати неделно и да пијат газирани безалкохолни пијалоци
кои ја инхибираат апсорпцијата на калциум. Моменталниот процент на прекумерна тежина кај учениците
покажува зголемен ризик, особено кај машките. Момчињата не биле свесни за проблемот за прекумерна
тежина или за ризикот да станат прекумерно тешки во споредба со девојчињата. Постоењето глад кај
одреден процент на ученици укажува дека постои низок социо-економски статус на нивните фамилии.
80%-84% од учениците редовно јаделе овошје и зеленчук коишто претставуваат заштитен фактор.
Резултатите индицираат дека сè уште постои потреба за фокусирање на личната хигиена заради нејзината
важна улога во контролата на одредени здравствени проблеми, какви што се паразитарните или феко-
оралните инфекции. Женските ученици повеќе се грижеле за себеси отколку машките ученици, и покрај
вкупно добрите здравствени практики кои се однесуваат на личната хигиена (како чистење и миење
заби и употреба на сапун при миење на рацете). Машките ученици подобро се грижеле за себеси отколку
женските ученици во смисла на личната хигиена (миење раце пред јадење и по употреба на тоалет).
Истражувањето обрна внимание на прашањето за насилство кон децата и адолесцентите, покажувајќи
зголемена злоупотреба и силеџиство од другите ученици или партнерите на учениците, особено кај
машките ученици. Пријавени се голем број сериозни повреди при различни активности и во различни
услови. Учениците покажуваат ниска тенденција за носење оружје, со повисок процент кај машките
ученици. Друг сегмент од интерес е проблемот со ризичното однесување во сообраќајот, особено возењето
во автомобил без врзан сигурносен ремен или возење во автомобил под влијание на алкохол.
ГЛОБАЛНОТО ИСТРАЖУВАЊЕ ЗА ЗДРАВЈЕТО НА АДОЛЕСЦЕНТИТЕ ВО МАКЕДОНИЈА 2007/2008
Истражувањето ги предочи и проблемите со менталното здравје во адолесценцијата, каде доминираат
осаменоста и анксиозноста. Постои и зголемена тенденција за самоубиства кај младите.
Преваленцијата на пушењето е во пораст, со застапеност од 10,5% кај учениците на возраст од 13 до 15
годишна возраст кои пушеле цигари во изминатите 30 дена, што е повисока преваленција од 8,2% колку
што било добиено при истражувањето спроведено во 2002. Половина од учениците кои пушеле цигари,
за првпат запалиле цигара на возраст од 13 години или помалку, во споредбасо 2002 кога се покажа дека
20% од учениците започнале да пушат на возраст од 10 години. Секој втор анкетиран ученик има родител
или старател кој е пушач и голем број луѓе пушеле пред нив. Цигарите им се лесно достапни на учениците
во продавниците, а многу од нив би пушеле доколку некој пријател им понуди.
Особено внимание треба да се посвети на фактот што 61.2% од учениците биле помлади од 14 години
кога за прв пат пробале алкохол. Децата лесно може да набават алкохол од маркетите, продавниците
или уличните трафики како и да го консумираат во барови, клубови или диско. Многу ученици се
изјасниле дека биле пијани барем еднаш или повеќе пати и дека биле вовлечени во неволји заради
пијанството. Преваленцијата на употреба на дроги, како на пр. марихуаната, изнесува 3.0%. Постои
релативна достапност на дроги во училиштата и покрај тоа што има релативно високо ниво на едукација
за штетноста од употреба на дрогите.
Многу ученици го имале првото сексуално искуство на млада возраст. Иако процентот на ученици на
возраст од 13 до 15 години кои имале сексуален однос е релативно низок (нешто повисок кај машките
отколку кај женските), треба да се обрне внимание на овој податок. Машките ученици почесто од женските
имале сексуални односи со два или повеќе партнери. Релативно висок број ученици употребувале
кондоми при сексуалните односи.
Најголем дел од учениците виделе реклами на ТВ, радио, билборди, постери или во дневните весници
или магазини или на кино против пушењето, пиењето алкохол, употребата на дроги или насилство во
изминатите 30 дена.
Повеќето од учениците од двата пола биле физички неактивни и имале нередовни физички активности.
Тие имаат седечки начин на живот и практикуваат седечки активности, како на пр. играње на компјутер,
бидејќи денес компјутерите се достапни и во домовите и на училиште. Постои потреба за активирање и
зголемување на часовите со физичка активност во училиштата.
Учениците имаат тенденција да отсуствуваат од часови без дозвола и да се нељубезни и да не се од помош
кон нивните соученици. Родителите не поминуваат доволно време со своите деца и не ја следат нивната
работа и не се справуваат со нивните проблеми. Постои релативно голем број ученици чии родители или
старатели никогаш или ретко знаеле што тие прават во нивното слободно време.
