Тетово тоне во ѓубре и долгови, а граѓаните немаат ниту вода за пиење
од
Зоран Димовски, НОВА | објавено на: 21-12-2014 15:15:41
Дивата депонија која Јавното комунално претпријатие од Тетово ја користи како претоварна станица за смет, секојдневно ги труе тетовци. Илјадниците тони отпад депонирани во самиот град, на само 50 тина метри од најголемиот пекарско преработувачки капацитет „Жито Полог“ најчесто се палат со што дополнително го зголемуваат аерозагадувањето во Тетово.
- Не можеме да отвориме прозорец поради чадот кој се шири од депонијата. Ова што се случува е катастрофа. Градоначалничката на Тетово Теута Арифи, кога дојде на власт вети дека ќе ја дислоцира претоварната станица надвор од градот, но од ветеното ништо не е реализирано, вели еден тетовец.
Експертите велат дека дивата депонија преставува еколошка бомба, загадувајќи го воздухот, но и почвата и подземните води.
- Проблемот со депонијата мора под итно да се реши, затоа што последиците по здравјето на луѓето се големи. Во последно време забележана е зголемена бројка на респираторни заболувања, вели Специјалистот по хигиена и здравствена екологија Д-р Џавид Фејзули.
Проблемот со отпадот во Тетово е стар повеќе од 1 деценија. И претходната локална самоуправа исто така сметот го претовараше на локација во самиот град, во близина на железничката станица. Но пред локалните избори одржани минатата година, проблемот се реши. Камионите го земаа сметот од контејнерите и директно го транспортираа во регионалната депонија Русино. Но, откако во април новата локална самоуправа дојде на власт започна повторно сметот пред да го носи во Русино, да го депонира и претовара во непосредна близина на погоните од фабриката Жито Полог. Градоначалничката Теута Арифи, уште тогаш веднаш излезе со објаснување дека местото е привремено и општина Тетово ќе избере нова локација за претоварување на сметот, каде ќе се работи по сите стандарди. Во буџетот за 2014 година беа предвидени 50 000 евра за првата фаза од изградбата на претоварна станица, но на терен состојбата со сметот се уште останува иста. Арифи вели дека сега се предомислила и претоварната станица ќе се градела со јавно приватно партнерство. Додека се избере партнерската фирма, тетовци се уште ќе мораат да се гушат во смет.
Последниве години граѓаните живеат во услови кои лекарите ги споредуваат со дишење во кеса од правосмукала. Концетрацијата на ситни ПИЕМ штетни честитки во воздухот е дури и за дваесет пати поголема од дозволената граница. Како што ни изјави доктор Ратко Давидовски од Центарот за јавно здравје Тетово, палењето депонии, брзиот индустриски развој, зголемената фрекфренција на возила но и немање на доволно зелени површини, се најголемите причини за алармантниот загаден воздух. Според него, дополнително состојбата се влошува поради географските предуслови на градот, кој е во котлина и со слабо проветрување. Ваквата состојба штетно ќе се одрази врз здравјето на луѓето ако не се преземат итни мерки за намалување на аерозагадувањето.Од едуцирање и донесување на правилници па до практични мерки, како и чистење и ставање филтри на оџаците од домовите и индустриските капацитети. Како најсоодветна мерка може да се издвои и регулирањето на сообраќајот, најпрво преку потикнување на граѓаните ретко да ги користат возилата а во краен случај и забрана за користење, според утврден редослед. Но, ваквите предлози кои неколку пати беа упатувани од експертите, за време на неколкуте протести на тетовци против загадениот воздух, засега не се спроведуваат во пракса од локалните власти, иако советот на општина Тетово на седница донесе низа мерки за намалување на аерозагадувањето.
Се уништива Шар Планина, изворот на кислород и чист воздух за Тетово
Бесправната сеча на дрвја на шарпланинскиот масив, но и дивоградбите кои се прават на овој планински предел на сметка на шумата, полека но сигурно го уништуваат најголемиот резерват на чист кислорд за Тетово. Досега за време на неколкугодишното уништување на овој масив каде секојдневно се крадат дрвја се фрла смет и никнуваат дивоградби на државно земјиште, ниту централните нити локалните власти не презеле никакви мерки, нити пак биле изречени некакви санкции. Дополнително овој предел се уништи и со изградбата на новиот пат кон планиското село Селце од страна на локалната власт, иако на само 20 метри од новиот, постои стар пат за ова населено место. При градењето на патот дополнително се направи штета и на останатата природа од овој планински предел. Фирмата која ги изведуваше градежните работи, ископите од земја и камења кои се вадеа од локацијата каде се пробиваше патот, ги истураше во кањонот на реката Пена. уништувајќи ја бујната вегетација.
Со пари од општинскиот буџет наменети за капитални проекти и преку кратење на плати на административците, општина Тетово го раздолжува наследениот долг.
Освен во ѓубре и загаден воздух општина Тетово се гуши во долгови, кои ги наследи од претходната градска власт. Долгот изнесуваше 8 милиони евра што преставува 30 % од просечниот годишен буџет на општината. Задолженоста како што изјави Арифи уште пред две години, била направена поради лошото финансиско менаџирање и штетните договори на претходната локална власт. Таа веднаш најави дека ќе преземе ургентни мерки за финансиска стабилизација на општината. Арифи сега се пофали дека е задоволна од преземените чекори со кои долгот е намален за околу 35 %.
Загаден воздух во Тетово
- Ги намаливме платите на административците, скративме патни трошоци, штедиме на затоплување. Преку овие мерки успеавме да го намалиме долгот, но исто така долговите спрема доворителите ги исплатуваме и од општинскиот буџет на рати, вели Арифи.
Општина Тетово најави развоен буџет за 2014 година, но во градот изминатава година, само се крпеа дупки по улиците и се градеа селски патишта.
Без блок дотациите од владата само од општинската каса, годинава беа издвоени 13 милиони евра за буџетот за 2014 година. Но, од овие пари се потрошени само 1 милион евра за капитални инвестиици, иако градоначалничата Арифи буџетот за годинава го најави како развоен а парите како што рече, ќе се инвестирале во капитални проекти. Но, наместо тоа, само 8 % од вкупните општински пари беа наменети за ако може да се наречат капитални проекти. Со овие средства се закрпија дупки на неколку улици, се асфалтираа неколку улички во градот и селата. Дел од парите беа наменети за реконструкција на неколку канализациони и атмосферски мрежи, се постави и вештачка трева на фудбалското игралиште на спортскиот центар.
Наспроти минималните капитални инвестиции, 2 милиони евра од буџетот се издвоени за плати на армијата вработени административци, чија бројка се движи околу 300 лица, двојно повеќе од општина Битола, град кој има приближна бројка на жители со Тетово. 2 милиони евра се потрошени за тековни трошоци, за патување, греење, проекти од областа на културата и спортот.
- Значи од општинскиот буџет потрошени се 5 милиони, останатите 8 милиони евра уште на почетокот од 2104 година, беа предвидени за наследениот долг. Секој месец од овие пари ги исплатуваме ратите кон доверителите, кои се со камати. Со нив имаме склучено договор, наредната година да продолжиме со плаќање на ратите, секако од предвидените 8 милиони евра, со чии пари земајќи го предвид и штедењето на општината, успеавме да го намалиме долгот за над 30 %, вели Ермира Фида раководител на секторот за финансии при општина Тетово. Фида изјави дека од 14 милиони евра кои ги добиле како блок дотации од владата, потрошени се само 10 милиони евра, поголемиот дел за образование. Останатите 4 милиони евра ќе бида потрошени до крајот на годинава а дел ќе бидат префлени за наредната година.
Рестрикциите во водоснабдувањето станаа секојдневие во Тетово
Поради честите рестрикции на водата за пиење, секое семејство во Тетово, во домовите чува резерви на вода во шишиња и буриња. Најлоша е состојбата во горниот дел на градот, каде од чешмите вода протекува само неколку часа во текот на целото деноноќие. Недостатокот на вода може да се реши со доизградба на новиот водоснабдителен систем, кој ќе донесе дополнителни 200 литри вода во секунда. Но, новиот градски водовод се уште не е е изграден, иако во изминативе 15 години, на сите локални власти, приоритет им беше реализација на овој стар проект. Секоја градска власт при истекот на мандатот, се правдаше дека недостасуваат средства за оваа намена. Сегашната локална самоуправа пак е цврсто убедена дека со финансиската помош која ја добила од владата, водоводот наредната година целосно ќе се доврши. За овој проект, вели градоначалничката на Тетово Теута Арифи, централната власт веќе издвои 500 000 евра, со кои пари годинава се реализирани 20 % од предвидените градежни активности за новиот водовод.
- Наредната година, се очекува централната власт да одобри уште 1 500 000 евра и со тие пари конечно ќе се изгради новиот тетовски водовод, изјави Арифи.
Според дел од експертите, изградбата на новиот водовод нема целосно да го реши проблемот со водоснабдувањето. Потребно е иста така целосно да се реконструира градската водоводна мрежа, која е стара речиси 1 век.
- Поради дотраеноста на водоводната мрежа се случуваат секојдневно дефекти и се прават огромни губитоци на вода. Оваа стара градска мрежа исто така не ќе може да ги издржи дополнителни 200 литри вода во секудна од новиот водовод кој се гради, затоа нејзината реконструкција е неминовна, вели инжинерот Борче Бојоски. Од општина Тетово велат дека планираат да ја реконструираат водоводната мрежа, но со кредит од Светска банка, за што претходно треба да се изработи елеборат.
Сообраќаен хаос по тетовските претесни улици и недовршени булевари
Зголемениот интензитет на сообраќај, целиот град го претвори во тесно сообраќајно грло. Хаосот и гужвите станаа секојдневие по улиците а тротоарите се узурпираат од автомобили, поради недостиг на паркинг места во градот. Порадо тоа пешаците се принудени да се движат по коловоз, ризикувајќи ги своите животи.
- Во Тетово е ризично да се оди пеш. Тротоарите се узурпирани а полицијата ретко ги казнува возачите на непрописно паркираните возила, од друга страна пак, единственото Пајак возило кое е постојано во дефект не може навреме да ги острани возилата, кои незаконски ги узурпираат тротоарите, вели еден револтиран тетовец.
И дивите таксисти дополнително го влошуваат сообраќајниот хаос.Се паркираат на места обележани за легалните таксисти, на тротоари, на коловозни ленти. Од здружението на таксисти Тетово, реагираат што инспекторите постојано ги малтретираат лиценцираните превозници, наместо да ги казнуваат нелегалните таксисти. Тврдат дека во Тетово постојат само 5 компании кои ги исполнуваат условите за работење со такси превоз. Останатите имаат добиено лиценца за превоз на патници, спротивно на пропишаните законски стандарди.Тетовци велат дека дивите превозници најчесто им го попречуваат нормалното движење низ градот. Сметаат дека со организиран автобуски градски превоз, би се ублажил проблемот со сообраќајниот хаос. Засега општинските власти само најавуваат дека ќе се справат со дивите таксисти и ќе формираат јавно претпријатие за градски превоз, но на терен од најавеното нема ништо.
Експертите советуваат дека проблемот со хаосот низ улиците може да се надмине, само доколку се изгради обиколница.
- Треба да се изгради обиколница пред влезот на градот кај фабриката Медицинска Пластика, со тоа сите камиони и други тешки возила кои се обраќаат кон Косово нема да мораат да влегуваат во Тетово, намалувајќи го сообраќајниот метеж, вели градежниот инжинер Валентин Тасески. Тој додава дека неопходно е целосно да се пробие булеварот Благоја Тоска, со што би се намалиле гужвите во централното градско подрачје.
Но, на терен ништо не се случува, иако општината вети дека ќе го пробие и целосно изгради булеварот а од Буџетот за 2014 година за целосна доградба на Благоја Тоска, издвои 85 милини денари
- Уште на почетоков на годинава требаше општината да откупи 3300 метри квадратни приватно земјиште а потоа да урне 19 објекти, за да го пробие булеварот Благоја Тоска, но работите се усложнија со постапката за регистрирање на парцелите и давање на понуди за откуп на земјиштето, каде ќе се доградува булеварот. Се надеваме дека овој процес наскоро ќе заврши и наредната година ќе започнат градежните активности и булеварот целосно ќе се изгради, изјави градоначалничката на Тетово Теута Арифи.
За изградба на обиколници кои се потребни за растеретување на сообраќајот, општината нема пари, овие проекти можеби би се реализирале, доколку добиеме финансиска помош од владата. вели Арифи.
Универзитетскиот професор Вулнет Палоши смета дека проблемот со сообраќајниот хаос може да се реши, со децентрализација на институциите кои постојат во Тетово
- Жителите од руралните општини се постојано во Тетово, поради извршување на своите обврски во институциите. Па така во градот секојдневно бројката на жители е голема а со тоа се зголемува и интензитетот на сообраќај. Доколку во секоја рурална општина би се отворило одделение на пример на Фондот за здравтво, или социјално или пак пошта а зошто да не и експозитура на некоја банка, тогаш жителите од овие средини не би морале да доаѓаат во град за секоја работа и така очигледно сообраќајот би бил порастеретен, вели професорот Палоши.
Урбан хаос во градот под Шара
Висококатници без паркинг простор, згради чие растојание од соседните објекти е на само неколку метри. Ваква е сликата во Тетово создадена по неколкугодишната градежна експанзија, во која инвеститорите не ги запазуваат основните нормативи на градба.
- Во последно време и во нашите домови немаме никаква приватност. На само неколку метри воздушно од нашите домови никнуваат нови градби, па со соседите секојдневно се гледаме а можеме и кафе заедно да пиеме, тој на неговата а јас на мојата тераса, на шега го објаснува урбаниот хаос еден тетовец.
Експертите велат дека инспекцијата треба веднаш да реагира, кога се градат згради без потребните нормативи.
- Како е можно зграда од 11 ката да нема паркинг простор. Токму ваквите градби го создаваат проблемот со паркингот во Тетово, станарите од овие висококатници буквално немаат каде да ги паркираат своите автомобили, па се принудени да ги оставаат на тротоарите и долж улиците, вели професорот по урбанизам Енис Јакупи.
Од општина Тетово најавуваат зголемување на бројот на инспектори а со тоа и зголемен број на контроли, со цел спречување на ваквите незаконски градби.
Состојбата со урбаниот хаос е слична и во дел од руралните средини. Голем број на куќи се градат надвор од населените места. Пример е шарпланинското село Селце, каде се изградени над 100 куќи на околните ридови, со тоа е уништена голема шумска површина. Причината за ваквата појава, урбанистите ја гледаат во немањето на урбанистички планови за голем број на населени места, па мештаните се принудени без план да градат каде ќе стигнат. Од општина Тетово, како и за многу недостатоци кои ги има во градот и овој пат само ветуваат. Од таму најавија, дека работат на донесување на урбанистички планови за селата.
Власта не се грижи ниту за мртвите ниту за живите
Поради недостиг на слободни парцели на православни гробишта во Тетово, голем број на семејства од православна верипосвед се принудени да купуваат гробни места, откако ќе почине нивен најблизок. Гробните места кои достигнуваат цена и до 5000 евра, најчесто се продаваат од луѓе, кои се отселени од градов.
Сето ова се прави на незаконски начин, затоа што со гробиштата стопанисуваме ние а граѓаните само плаќаат закуп на гробовите, велат од Јавнот комунално претпријатие Тетово. Од таму апелираат граѓаните да почнат да закупуваат гробни места на новата локација на православните гробишта во село Фалиште.
Но овој простор според тетовци, се уште не е достоен за погреб .
- Како да одиме таму да ги закопуваме нашите најмили, кога нема ниту изградено црква, местото е обраснато со трева, нема ниту тоалет а дел од гробовите на упокени тетовци кои тука се закопани, кога има поројни дожови се искривуваат, вели еден граѓанин.
ОД ЈКП Тетово, велат работат на подобрување на состојбата со гробиштата кај новата локација.
Местото е целосно оградено, има водоводен систем, се очекува на целата површина да се направа дренежа а се надеваме дека наредната година општината ќе издвои средства, да се изгради барем еден објект од затворен тип, вели Гоце Новески ракодоводител на православни гробишта Тетово.
Според планираното, локацијата во Фалише има просторен капацитет за гробни места за наредните 50 години, но во изминативе 10 години, тука е многу малку инвестирано за достоен погреб на тетовци.
