Македонија и Македонците

[@cool@]

МАКЕДОНИЈА И МАКЕДОНЦИТЕ ВО ДЕЛОТО НА НИКИФОР
ГРИГОРА – ВИЗАНТИСКИ ИСТОРИОГРАф ОД XIV ВЕК



Никифор Григора (1295–1360) роден е во епископскиот град Хераклеја на Понт. За неговите родители не се знае ништо. Фамилијата не можела да влијае на развојот на Григора, бидејќи на 10 години останал без двата родитела. Повеќе отколку за родителите Григора оставил спомен за неговиот вујко-хераклејски епископ Јован, кој што му го овозможил образоването.
Во престолнината Н. Григора се дружел со Теодор Метохит и патријархот Јован XIII Гликас. Тоа му го трасирало патот на византискиот двор. Императорот Андроник II инаку самиот астроном аматер, сакал да се дружи со образовани луѓе и со нив да води научни разговори. Григора имал можност да настапи пред императорот со свое реторичко излагање и да ги здобие неговите симпатии. Императорот му понудил на Григора функција хартофилакс, но Григора му се заблагодарил и останал доследен на својот став да не учествува во политиката. Неговите амбиции биле на друга страна. Веќе имал завршено неколку дела, кога во 1324 година предложил реформа на календарот, кое нешто уште повеќе го афирмирало како научник. Императорот го одобрувал предлогот,но немал енергија или не наоѓал сила да се обиде да го оствари во држава што не била склона кон промени. Сепак Н. Григора во својот живот прифатил една политичка мисија, која што има важност и за нас. Бил испратен во Србија како пратеник со задача да ја наговори ќерката на Теодор Метохит-Ирина, своја некогашна ученичка, да се врати во Византија (1327). Таа по низа околности се затекнала на дворот на српскиот крал Стефан Урош III Дечански, инаку нејзин зет, но не како гостинка, туку таму живеела во избеглиштво. Нејзиниот сопруг паниперсеваст Јован Палеолог, внук (од брат) на императорот Андроник II Палеолог, се одметнал од него со желба да се осамостои во еден дел од Империјата.
Зад себе Григора оставил обемна книжевна заоставштина. Особено е значајна за нас неговата «Ромејска историја» од 37 книги. Освен неа пишувал писма, две астрономски дела и други дела, на број до 80.
Со историографија Н. Григора се занимавал «одамна», како што сам вели на едно место. Истражувачите откриле податоци дека материјал прибирал уште во времето на симнувањето на Андроник II (1328). Од тогаш па се до смртта Н. Григора се занимавал со историја, но на тоа поле не ги растурил своите напори во големиот број разновидни дела, туку ги посветил на своето главно дело «Ромејска историја».
Формално Н. Григора го започнал своето дело од 1204 година, како пресвртница во историјата на Византија. Но, излагањето на Григора има карактер на вовед се до осмата глава, каде што почнува расказот за судирот помеѓу двајцата Андрониковци. Во својот вовед Григора се потпира на неговите претходници, претежно на Георги Пахимер и Георги Акрополит.
Истражувачите многу се труделе да утврдат кога е напишана «Ро-мејската историја». На крајот е заклучено дека таа е пишувана на «бранови», од 1328–1338 г. Сепак делото не можело да биде завршено пред 1341 година, бидејќи во него е поместен надгробниот говор за императорот Андроник III , значи го завршил 1344, а го објавил 1347 година. Тогаш веќе Н. Григора ги имал напишано поглавијата на продолжетокот до 1354 година.
Григориното дело постепено продрело во книжевната традиција кај Јужнословенските народи. Дел од податоците што се наоѓаат во првите 11 книги ги искористил Мавро Орбин, авторот на «Кралството на Словените» што се смета за прва историја на Јужните Словени (1*).
Во првиот дел од «Ромејската историја» на Н. Григора, иако не е современик за тоа, сепак дава податоци и за Македонија и Македонците.
Прв пат Н. Григора споменува за Македонија кога зборува за бугарско-никејската војна 1221/22 и епирско-никејската 1222/24 година и крунисувањето на Теодор Ангел за цар од страна на Охридскиот архиепископ Димитри Хоматијан. Во првата епизода Н. Григора вели дека: «…така лесно Јован (Јован Асен II 1218–1241 гг.) ги прегазил сите места до Солун и Македонија и ги претворил сите села, градови и тврдини како што се вели во скитска пустина…(και ούτω πάντα 'ράδίως ό Ιωάννης κατέδραμεν άχρι θεσσαλονίκης και Μακεδονίας, όπόσα εκ κώμαις και πόλεσι και φρουρίοις , μικρού ν έρημίαν, το δη λεγόμενον, άποδείξας)» (5*). Но овој бугарски напад бил со грабачки карактер, бидејки кон Солун се проширил епирскиот владетел Теодор Ангел. За тоа Н. Григора вели «најпосле го покорил и самиот главен град Солун, кој што е прв во земјата на Македонците… (έως και αυτήν ή της τν Μακεδόνων προκάηται γης έχειρώσατο μεγαλόπολιν την θεσσαλονίκην)» (6*). Токму овој податок А. Милев и Л. Јончев го коментираат дека «се однесува на жителите на темата Македонија» (7*), а знаеме дека Солун не бил главен град на таа тема, туку тоа бил градот Одрин и уште повеќе Солун не влегувал во составот на темата Македонија. С. Чирковиќ овој дел го преведува нешто поинаку: «го зазел и Солун главен град на Македонија» (8*).

 

[@cool@]

Во веста за крунисувањети на Теодор Ангел за цар Н. Григора ја истакнува улогата на Охридскиот архиепископ, при што се задржал на името «бугарска архиепископија» и дава објаснување како е добиено тоа име, велејќи дека таа од порано не се викала така, туку откако била завладеана од Бугарите била наречена «бугарска» (9*).
Н. Григора и податоците за битката во Пелагонија што се водела помеѓу никејските војски и антиникејската коалиција во 1259 година ги презел од Георги Акрополит. При подготовките за таа битка дошло до бугарски продор во Тракија, при што никејските војски презеле контра офанзива. При тоа «тие успеале да ја заземат Македонија» што најверојатно се однесува на «темата Македонија» во Тракија, бидејќи тие дејства се одвивале надвор од историската област Македонија. Но, во екот на предиграта за битката во Пелагонија и епирскиот деспот (цар) Теодор Ангел решил да навлезе во Македонија и Тракија «тој претпоставувал дека штом ќе посака, лесно ќе ги помине со меч Македонија и Тракија» (Μακεδονίαν και θράκην αύτίκα μάλα βουλόμενον) (10*). Оваа вест може да се толкува во двојна смисла. Може да се однесува и на темата Македонија, а може да се однесува и на историска Македонија. По веројатно е второто гледиште, бидејќи Никејците неколку години пред таа битка (1251/52 год) повратиле некои градови во Македонија, за што впрочем зборува и Н. Григора, истакнувајќи дека: «кога царот (Јован III Ватац) стигнал во Солун и Македонија, повторно му паднале во раце повеќе западни градови. Нив нападот на Михаил (Михаил II епирски владетел) ги заплашил па за кратко време го изневериле, имено Костур и Преспа и уште многу други. Михаил му ги вратил на Царот покрај останатите и тврдините Прилеп и Велес» (έπει δε και ό βασιλεύς περί θεσσαλονίκην και Μακεδονίαν έγένετο, πάλιν ύ αύτω ράδίως αί πλείους των δυτικών έγίνοντο πόλεων, όπόσας ή του Αγγέλου Μιχαήλ έφοδος έκλόνησέ τε και προς βραχύν τίνα χρόνον παρατραπήναι πεποίηκε, Καστοριά τε και Πρέσπα, και επί τούτοις ετεραι ουκ όλίγαι.ό&εν εις τον έσχατο ν συνελαεις φόβο ν ό Μιχαήλ πρεσβεύεται προς τον βασιλέα και τάς πρατέρασ ανακαλείται σπονδάς, άποδιδούς αύτω και φρούρια, τα τε άλλα και τον Πρίλλαπον, ένι τε τον Βελεσόν) (11*). Споменатите градови никогаш не влегувале во темата Македонија, што значи станува збор за историска Македонија.
Дека е така потврдува понатамошното искажување на Н. Григора, кој што вели дека на пат за битката никејската војска «непосредно пред есенската рамнодневница (1259 год) стигнала кај Охрид и Девол. Тоа се македонски тврдини кои осигуруваат целосна безбедност на оние што ги поседуваат» (12*) (φάνουσι περί Άχρίδαν τε και Δεάβολιν. Φρούρια ταύτα Μακεδονίας , πολλήν παρασχόμενα την άσφάλειαν τοις χρωμένοις αύτος) (13*). Познато е дека Охрид и Девол никогаш не влегувале во византиската тема Македонија. Тоа значи, Н. Григора јасно кажува дека тие се македонски тврдини, мислејќи на историската територија на Македонија.
По битката во Пелагонија никејските војски набргу влегле во Цариград и ја обновиле Византија (1261 год.). Но непријателствата со западните држави продолжиле. Овде треба да се одбележи обидот на Карло Анжујски 1281/82 година преку својот војсководач Росонсул да ги завладее «Белград (Берат) и најважните утврдени места во Македонија» (των Βελλεγράδων φρουριον και οσα των Μακεδονίας) (14*) и потоа да се насочи против Цариград.
Настаните опишани во вториот дел од Историјата на Никифор Григора се многу по аргументирани и поубедливи. Тука ќе ги посочиме податоците за Македонија што ги дава Н. Григора кога зборува за каталонската експедиција во Византија, посебно за дејноста во Македонија во периодот 1307-1311 година, како и односот на српскиот крал Милутин кон нив и кон Туркопулите. Над 5 000 Каталонци во есента 1307 година ги пљачкале селата на Македонија за да обезбедат продукти за зимата. Притоа кај градот Касандрија направиле логор за да ја поминат зимата. Во пролетта 1308 година ги нападнале градовите во Македонија, меѓу кои Солун бил нивна главна надеж, верувајќи дека од него би можеле да загосподарат со цела Македонија. Византискиот император Андроник II го осуетил тој план со тоа што наредил кај градот Христопол (Кавла) да се изгради сид од морето до врвот на блиската планина «така што местото станало непроодно за оние кои сакале да поминат од Тракија во Македонија или од Македонија во Тракија. Освен тоа испратил воени заповедници и им наредил да соберат доволно војска која ќе ги брани македонските градови» (15*) (πέμψας γαρ πρώτον μεν τον περί την Χριστούπολιν μακρόν έκτισε τείχος από θαλάσσης μέχρι της του παρακειμένου όρους άκρωνυχίας•ως άβατον είναι το χωρίον καάπαξ μη βουλομένω τω βασιλεΐ τοις τ' εκ Μακεδονίας ες Θράκην έέλουσι διαβαίνειν, τοις τ' από Θράκης ες Μακεδονίαν... Μακεδονία πόλεων) (16*).
Од исказот јасно се гледа дека не станува збор за византиската тема Македонија, бидејќи таа била на територијата на Тракија. Крстопол е посочен како граница помеѓу Тракија и Македонија, иако се наоѓа на македонска територија.

 

[@cool@]

По ова акција на Андроник II Каталонците се нашле во опасност од глад. Исто така стравувале «а не се обединат Илирите, Трибалите, Акарнанците и Тесалијците кои биле соседни племиња на Ромеите што живееле во Македонија» (17*) и така ги обиколат и убијат бидејќи нема каде да бегаат и да се спасат. По извесно време Каталонците ја напуштиле Македонија и преминале во Тесалиј и Средна Грција, каде што во 1311 година формирале своја држава со седиште во Атина (18*).
За тоа дека Н. Григора не зборува за византиската тема Македонија туку за историската територија на Македонија сведочат и податоците што ги дава за областа што ја управувал византискиот намесник Сиргијан, истакнувајќи дека «само што наполнил 25 години, царот го испратил за заповедник и управник на една област во Македонија и тоа онаа што ги има Илирите 19*) за најблиски соседи» (Πέμπτον δ' άρτι και εικοστόν της ηλικίας έτος αμείβων πέμπεται προς του βασιλέως στρατηγός και διοικητής μιας των περί Μακεδονίαν επαρχιών , ή τους Ιλλυριούς μάλιστα όμοροϋντας έλαχε) (20*). Според С. Чирковиќ и Б. Ферјанчиќ седиштето на Сиргијан било во Костур (21*), а тој е далеку од византиската тема Македонија.
Кон овие податоци треба да ги придодадеме и оние што зборуваат за граѓанскат војна во Византија водена помеѓу Андроник II (Стариот) и внук му Андроник III (Младиот). Посебно оние што се однесуваат за крајот на војната 1327 година. Н. Григора вели дека: «Стариот цар испратил тајни писма до кралот на Србија во врска со воената помош, а исто така и на синот Димитар, деспот, кој тогаш бил намесник во Солун и околината. Барал од него (Димитар) заедно со двајца свои роднини, протовестијарот Андроник и Михаил Асен, кои во тоа време се наоѓале како намесници во Белграт (Берат) и останатата Македонија (Βελλεγράδων και της άλλης Μακεδονίας), и со македонските војски на прво место да ги обезбедат градовите на Македонија (τάς Μακεδονικάς πόλεις) и да ги отстранат сите оние што се сомнителни» (22*). Овде Григора по грешка го ставил Белград (Берт) во Македонија, можеби поради подолгата припадност кон римската провинција Македонија или кон охридската архиепископија, бидејќи сеуште бил населен со Словени (23*).
Дека овие податоци не се однесуваат на темата Македонија сведочи и расказот на Н. Григора за неговото патување на српскиот двор 1326 (24*) година, кој е даден во писмото до Андроник Зарида, а исто така е поместен и во неговата «Ромејска историја» . Таму Григора кога зборува за преминот преку реката Струма вели дека «сите знаат оти Струма е непроодна река и за пешаци и за коњаници, бидејќи таа е најголемата река од тие што протекуваат низ Тракија и Македонија» (25*) потоа зборува за нејзините извори и т.н. и за патот до Струмица. За одбележување е неговата констатација дека «се наоѓавме во туѓи места во непрегледен мрак и притоа меѓу луѓе кои не го знаеа нашиот (грчки б.м.) јазик... некои од нашите разбраа нешто од нивниот јазик» (26*) (πώς γαρ ου; εν τόποις άλλοτρίοις όντων και άωρία τοιαδε και γλώσσή προς τούτοις ούχ χρώμενοι;...ήσαν γαρ οι και των ημετέρων της εκείνων γλώττης ου πάνυ τοι αδαείς ήσαν) (27*). За време на престојот во Струмица го отпразнувале Велигден, за што Н. Григора вели: «целата (црковна) служба, стројното пеење и мелодичноста на светите песни немаат никакво значење за тукашните жители, бидејќи се служат со варварски јазик и карактерот им е воопшто сличен повеќе за земјоделци» (28*).

 

[@cool@]

Овие податоци не може да се однесуваат на темата Македонија, идејќи тамошните жители го знаеле грчкиот јазик, а и богослужбата во византиските теми се вршела на официјалниот грчки јазик. Тоа значи дека под Македонија овде Н. Григора ја подразбира класичната историска Македонија.
Во рамките на таа Македонија Н. Григора ги става и градовите Сер, Мелник и Просек. Тоа особено се проучува од неговиот расказ за крајот на граѓанската војна во Византија 1328 година. Тука Григора истакнува дека Андроник Младиот се пробил до Серги победил деспот Димитри и Михаил Асен и «тргнал понатаму и ги поминал во тек на малку денови сите гратчиња во Македонија (....) лесно и без отпор ги потчинил» (29*) (...την Μακεδονίαν πολίχνια...) (30*). Приврзаниците на стариот император кои «порано ги испратил да управуваат во областите и градовите на Македонија» биле со жените и децата заробени. Михаил Асен за да се спаси влегол во Просек, кој подоцна го предал на српскиот крал (ό δε Άσάν Μιχαήλ σπεύσας εισήλεν ες το του Προσιάκου πολίχνιον... παρά του Κράλη Σερβίας φρουράν) (31*).
Исто така Н. Григора е прецизен во употребата на името Македонија, кога зборува за српско-византиската војна 1333–1334 година, посебно за пребегнувањето на Сиргијан кај Душан. Сиргијан едно време исчезнал од Цариград и по една година испратил писмо до Андроник III од Евбеја, во кое го молел за милост и «парче земја на кое би можел да се насели со жената и децата, негде во Македонија на крајните граници на ромејското подрачје» (Μετά δ' ένιαυτόν έστειλεν εξ Εωβοίας γράμματα τω βασιλεΐ, δεόμενος δοθήναί οι συμπάθειαν και χώρόν τίνα προς οϊκησιν άμα γυναικί τε και τέκνοις που τάς εσχατιάς των κατά Μακεδονίαν 'Ρωμαϊκών ορίων) (32*). Бидејќи неговата молба не била прифатена Сиргијан ја напуштил Евбеја и отишол кај кралот на Србија. Тој му станал се: пријател и сомисленик, добредојден советник, најупатен во внатрешните работи. Притоа Сиргијан му ветил дека «ќе ја потчини ромејската област во Македонија на Трибалите, ако кралот му помогне на него да завладее со Ромеите...» (33*).
Навистина со помошта на Сиргијан кралот Душан успеал да освои повеќе македонски градови. Соочен со тоа Андроник III презел контра мерки. Влегол во преговори со Сфранцес Палеолог, кој бил испратен да го убие Сиргијан, но овој план бил вешто прикриван. Самиот Сфранцес «имал намера да тргне во Македонија... бидејќи се средил опјавал брзо во Македонија, не водејќи војска бидејќи сите му биле сомнителни...» (34*). Во својата намера Сфранцес успеал. Преправајќи се дека и тој се одметнал од византиската централна власт се доближил до Сиргијан и успеал да го ликвидира во близина на Солун. Потоа бил склучен мир помеѓу Византија и Србија.
Мирните односи помеѓу Византија и Србија биле нарушени по 1341 година, кога по смртта на Андроник III во Византија започнала нова граѓанска војна помеѓу Ј. Кантакузин и неговите конкуренти од регентството. Во тој период упрвник во Солун бил Теодор Синадин, кој што одржувал врски со Ј. Кантакузин и «често пристигнувале писма од Синадин, тогашен управник на Солун, кои го поттикнувале императорот (Ј. Кантакузин) веднаш да навлезе во Македонија и сосема лесно да го завладее Солун...» (Έπει δ'έκ Συναδηνοϋ, δς τηνικαϋτα θεσσαλονίκης έπετρόπευε, γράμματα έφοίτα, διεγείροντα την ταχίστην αυτόν διαβάντα ες Μακεδονίαν εγκρατή θεσσαλονίκης εκ του 'ράστου γενέσθαι) (35*). Кантакузин навистина го опседнал Солун 1342 година, но не успеал да го освои, по што бил принуден да замине на дворот на српскиот крал Душан и да бара од него помош. Таму ја поминал зимата 1342/43, а веќе во есента 1343 година тие се разделиле и Душан продолжил да ги освојува македонските градови. Посебно е значајно освојувањето на Бер 1345 година и на Сер истата година (36*).

 

[@cool@]

Во врска со тие настани Н. Григора е сосема прецизен во својата Историја, истакнувајќи дека «во Македонија со другите градови потчинети на владетелот на Трибалите, и самата Верија му станала бргу потчинета... . А на Солун не му се допаѓало на било кој да се потчини, ниту на Кантакузин, ниту на владетелот на Трибалите. Внатрешен бунт веќе долго време владеел во тој град, на тој начин партијата на т.н. Зилоти господарела над другите». (έν δε Μακεδονία, των άλλων ύπηκουσϋν τω Τριβαλλών ήγεμόνι, Βέρροια... θεσσαλονίκη δ ουκ ήρεσκεν ούδενι προσρυήναι, μήτε τω Καντακουξηνω, μήτε μην τω των Τριβαλλών ήγεμόνι. Στάσις γαρ εκ πολλού κατεΐχεν αυτήν, και Ζηλωτών ούτωσί πως ώνομασμένων άθροισμα των άλλων έπρώτευε) (37*).
Од сето досега кажано може да заклучиме дека во «Ромејската историја» Никифор Григора зборува за историско-геогравската територија на Македонија, чии што жители на неколку места ги нарекува «Македонци», а градовите и селата македонски. Тоа значи дека не станува збор за византиската тема Македонија. Овие податоци многу јасно ја разграничуваат Историска Македонија од темата Македонија. Во времето на Н. Григора тематското уредување е целосно пропаднато и на историската сцена стапуваат катепаникиите. Дури и самиот израз «тема» веќе многу ретко се среќава во историските извори. Токму затоа податоците што ги дава Н. Григора во своето дело се однесуваат за Македонија и Македонците и истите имаат драгоцена историска вредност за проучувањето и афирмацијата на македонскиот народ.

 

[@cool@]

РУСИЈА И МАКЕДОНСКОТО ПРАШАЊЕ ВО ВТОРАТА
ПОЛОВИНА НА ХIХ ВЕК

Македонија се најдувала во многу понеповолна положба од другите европските владенија на Османлиската држава. Сепак, по системските реформи спроведувани од османлиската централна власт до средината на XIX век, и покрај нивната ограниченост, во Македонија настанале позначајни економски и општествени промени. Се формирал новиот граѓански слој, но сеуште недоволно броен и моќен за да го покрене македонскиот народ на масовна оружена борба за национално ослободување и создавање македонска државност. Во време кога биле во тек такви процеси и промени во периферните земји на Османлиската држава: Србија и Грција кои, со подршка и директно ангажирање на Русија и други големите европски сили, се здобиле со своја државна самостојност односно независност. Во односот спрема македонскиот народ тоа не било така.
Тешката положба во Македонија биле последица не само на жестокоста на османлиската власт туку и на дејствувањето на грчката Цариградската патријаршија која ја имала црковната власт и со насилното наметнување на хелинизацијата го спречувала процесот на хомогенизација на македонскиот народ. При тие и такви внатрешни и надворешно политички околности, малубројната македонска народна интелигенција за приоритетна задача си поставила подолгорочна цел: да работи на просветување на македонскиот народ и негово подготвување за отфрлање на црковната власт на грчката Цариградска патријаршија и политичката власт на Османлиската держава.
На внатрешните процеси во Македонија евидентно повлијаеле настаните и радикалните промени од почетокот на векот во граничните земји на османлиските владенија на Балканскиот Полуостров. Тие настани повлијаеле на забрзување ослободи-телните стремежи и пројави на македонскиот народ. Носени со мислата дека со ослободувањето на другите поробени православни народи од власта на Османлиската држава се создавале поповолни услови и за ослободување на Македонија, голем број Македонци се бореле, како доброволци, во Српското востание од 1804 година (2*) и во Грчкото востание од 1821 година (3*).
Кога во Грција започнало оруженото ослободително востание и во Македонија биле во тек забрзани подготовки за оружено востание. Во почетокот на 1822 година било изведено, краткотрајното Негушко востание во приморскиот дел од Македонија. Востанието во Македонија не наишло на одглас кај европската дипломатија. Во актуелната констелација ниту една од големите сили не покажала, а и не можело да се очекува да покаже посебна заинтересираност за ослободителната борба на македонскиот народ и со тоа македонското прашање да се постави како отворено прашање во меѓународните односи. Што не било случај со Романците, Србите и Грците. Македонија се најдувала во своевидна тотална политичка и севкупна изолација од Европа. По разрешувањето на грчкото прашање со создавање самостојна независна грчка држава, западноевропските големи сили биле единствени во определбата доследно да следат политика на зачувување територијалната целост на Османлиската држава на Балкан.
Русија била и останувала единствената од големите сили која, од сопствени посебни стратегиски интереси во регионот, следела политика за истиснување на Османлиската држава од Балканот и ја подржувала ослободителната борба на балканските православни народи. И македонскиот народ верувал во ослободителната мисија на Русија. Македонски интелектуалци и револуционери, школувани во Русија (4*), во 50-те години на XIX век воспоставиле врски со руски високопоставени политички личности. Повеќемина се ставиле на услуга на Русија во времето на подготовките за влегување во војна против Османлиската држава (5*) кога таа ја засили пропагандата за покренување на балканските народи на оружена ослободителна борба. Основано може да се смета дека тогаш македонското прашање било поставено пред руските политички фактори. Познато е дека Македонецот Константин Петкович од Башино село, Велешко, кој во Русија завршил факултетски студии, бил во врска со високопоставени личности од руското Министерство за надворешните работи. Во пролетта 1853 година допатувал во специјална мисија во Османлиската држава, со крајна дестинација Македонија. Престојувал на Св. Гора и други места во Македонија (6*). Непосредно пред започнувањето на Кримската војна, бил повикан во Русија и ангажиран во воената дипломатска канцеларија во Кишињев (7*).
Со очекување дека војната против Османлиската држава ќе донесе ослободување и на Македонија, во редовите на руската армија, како доброволци, се бореле и поголем број Македонци меѓу кои и извесните Леонид Вулгарис (по потекло од Пијанечко) и Иван Б. Шумков (од Крушево) (8*).
Востанието во приморскиот дел од Македонија во пролетта 1854 година, предводено од Димитар Каратасе (9*), во времето на војната, силно ги загрижило Франција и Велика Британија, водечки сили на антируската коалиција. Истите директно се ангажирале, со бродови од нивните воени флоти во Егејското Море, за негово задушување. Со тоа не било затворено македонското прашање. Израз на ослободителните стремежи на македонскиот народ биле бројните тајни заговорнички кружоци форми-рани во годините потоа, безмалку во сите делови на Македонија, како и повремените акции за придобивање Русија за македонското ослободително дело. Во Македонија била негувана мислата и надежта дека Русија, во погоден момент, ќе се застаи за ослободувањето на Македонија.

 

[@cool@]

Во 1860 година Димитар Каратасе одново го покренал македонското прашање пред руската дипломатија. При тоа настапил со подготен план за ослободително востание во Македонија, со центар во Солун, со подршка од Русија. Планот го претставил на тамошниот руски вицеконзул кој, од своја страна, за тоа извести во Москва .Русија, разбирливо, не покажала интерес. Непосредно по тешкиот пораз во Кримската војна не била во состојба да војува на Балканот. А со Парискиот договор од 1856 година била обврзана да го почитува територијалниот интегритет на Осман¬лиската држава .
По периодот на консолидирање, кон крајот на 60-те години, Русија ја изменила својата позиција спрема регионот. Балканот добил приоритетно место во руската надворешна политика. При неможност да завладее со Цариград и морските премини (поради жестото спротивставување на западноевропските големи сили, во прв ред Велика Британија) за Русија словенските земји под власта на Османлиската држава: Бугарија (со својата местоположба во непосредна близина на Цариград и морските премини) и Македонија на Егејското Море, биле единствената можност да ја елиминира затвореноста на Црното Море и да си обезбеди непосреден излез на Средоземното море.
Со новата руска стратегија за балканска политика, формулирана од канцеларот Горчаков, е стана извесна во 1869 година, се предвидувало застапување за глобално разрешување на прашањата на балканските православни народи, вклучувајќи го и македонското прашање. При што се предвидувало негово разрешување со создавање самостојно македонско кнежевство во рамките на проектираната руска интересна свера.
Меѓутоа, набргу се случило ново свртување на руската политика на Балканот, посебно спрема Македонија и македонското прашање. Извесно, под непосредно влијание на радикалните промени во Централна Европа и новата позиција на Хабзбургшката монархија. Во Русија била прифатена реалноста дека, во новите околности, на Двојната монархија не и преостанувало друго освен своите погледи и амбиции да ги насочи спрема југот на Балканот, како единствен «слободен» простор за дејствување за засилување на нејзиното влијание и натамошно територијално ширење. Нејзините компративни предности морала да ги респектира. Имајќи го во предвид сето тоа руската дипломатија сметала не само на засилено соперништво туку и, долгорочно гледано, на партнертсво на Хабзбургшката монархија во односите со другите западноевропски големи сили, во прв ред на Велика Британија како нејзина главна опонентска сила ,за реализацијата на руската балканска политика. Согласно тоа гледање на состојбите во односите со останатите големи сили била ревидирана руската стратегија на Балканот. Руските интереси биле ограничени на неговиот источен дел, на просторот Бугарија, словенска земја на брегот на Црното Море и заднина на стратегиски посебно значајните за Русија морски премини на патот кон Средоземното Море. Простор кадешто не допирале австро-унгарските интереси. Затоа за приоритетен интерес било поставено создавање нова голема (за балкански прилики) словенска држава на тој простор под непосредно руско влијание, за сметка на Македонија. Со тоа Русија сметала да си обезбеди директен излез на Бело Море, односно, на Средоземно Море, со заобиколување на морските премини. На тоа биле подредени сите натамошни руски акции. Првиот голем исчекор во реализацијата таа и таква проекција бил направен со разрешувањето на црковното прашање на словенските народи на Балканот под власта на Османлиската држава во интерес на Бугарите. Со директно ангажирање и притисоци руската дипломатија на Османлиската држава и наметнала создавање Бугарска егзархија која, како единствена словенска православна црква во нејзините балкански владенија, била основана во 1870 година .

 

[@cool@]

Со тоа и бил зададен решавачиот удар на борбата на македонските црковни општини за создавање самостојна македонска православна црква со возобновување на автокефалната Охридска архиепископија .Руската дипломатија го спречила решавањето на македонското црковно прашање, определувајќи се за Бугарите. Следувале реакции.Тоа и такво решение во Македонија предизвикало силно незадоволство и отпор против Бугарската егзархија. По што «антиегзархизмот лесно и масовно се трансформирал во антибугаризам» ,Поради тоа со таква жестина пишувал познатиот Бугарин Славејков за тие и состојбите во Македонија ,што само придонесло за засилувањето на активностите и акциите за разрешуање на македонското црковно прашање и за натамошно актуелизирање на македонското политичко прашање .
Во 1873 година Тајниот Македонски Комитет во Солун покренал акција за организирање на македонските црковни општини за поставување решавањето на македонско црковно прашање со создавање самостојна македонска православна црква. Барање што било подржано од либералниот османлиски државник Митхат паша кој во тоа време бил солунскиот валија. Тој добро го познавал вистинските состојби во балканските провинции на Империјата и ја признавал посебноста на македонскиот народ .Митхат паша сметал дека решавањето на македонското црковно прашање, односно создавањето на самостојна македонска православна црква, во потполност одговарало на реалните интереси и потреба на Османлиската држава за нејзината внатрешната стабилност. Не сметајќи со можноста за промена на рускиот позиција по однос на црковното прашање на Комитетот не му преостанувало друго освен да се сврти кон западните големи држави, со очекување не само подршка туку и моќна за-штита од од тие сили.
Во почетокот на 1874 година членови на Комитетот се обратиле за подршка и застапување прво на англискиот конзул во Солун Блант, а потоа и на австро-унгарскиот конзул фон Кнапич. Меѓутоа и англиската и австро-унгарската дипломатија биле против поставувањето и решавањето на македонското црковно прашање на што, со право, се гледало како на етапа за решавање на македонското политичко прашање. Следувало обраќање до американскиот дипломатски претставник во Цариград со барање за покровителство од американската протестантска и заштита од САД .Но, и од таа страна барањето не било прифатено .Американската дипломатија покажала воздржаност. Не сакала да се замешува во внатрешните работи на Османлиската држава за решавање на едно такво прашање, како што било македонското црковно прашање, во време кога се поставувале основите на една подолгорочна политика за влијание во Империјата .Руската дипломатија, стравувајќи од засилување на католичкото и протестантското влијание во Македонија, се активирала да го спречи и го спречила разрешувањето на македонкото црковно прашање, со целосно ангажирање за бугарската кауза.
Русија своите интереси во регионот ги врзала исклучиво за Бугарија како нејзино интересно подрачје, чие што ослободување и државно конституирање било проектирано и претстоела операционализација. За тоа се чекало само на поволен развиток на настаните и состојбите во односите со останатите големи сили.

 

[@cool@]

Македонските национални дејци и револуционери, неупатени во планоите на руската политика на Балканот, и натаму очекувале од словенска Русија дека ќе го помогне ослободувањето и на македонскиот народ. Русија била подготвена за еднострана воена акција за воспоставување на непосредно контролирана своја интересна зона на Балкан. Се чекало само да настапи посакуваниот момент за тоа. Тоа се случило по дефинитивниот, толку посакуван, неуспех на амбасадорската Цариградската конференција. Набргу потоа, пролетта 1877 година, започнала воената кампања на руската балканска армија. Со победоносниот поход, до почетокот на 1878 година, руската армија го окупирала источниот дел од Балканот; територијата на Бугарија и Тракија до непосредно до Цариград на исток, а на запад до етничката граница на Македонија. За време на воените дејства дел од предните руски единици навлегле во граничното подрачје во источниот дел од Македонија, во градот Горна Џумаја, од кадешто набргу се повлекле и била воспоставена демаркационата линија. За волја на вистината треба да се каже и тоа дека на почетокот од војната дошло до извесна позитивна промена на ставот на Русија спрема Македонија и македонското прашање. За Македонија се предвидувало да и се обезбеди автономија .Дали и колку за тоа имало влијание и учеството на над 400 Македонци за кои се знае и кои, организирани во доброволечки одреди, се бореа со руската армија во војната верувајќи во нејзината ослободителна мисија, останува неизвесно.
По приближувањето на руските единици до етничката граница на Македонија македонски доброволци во војната, предводени од војводата Иљо Малешевски, се префрлиле во Македонија каде дејствувала востаничката чета на водачот на Првото македонско востание од 1876 година, Димитар Поп-Георгиев Беровски. Со здружени сили продолжила оружената борба за ослободување од власта на Османлиската држава во агонија. За кусо време, во почетокот на 1878 година, во источниот дел од Македонија, во областа Пијанец, биле елиминирани месните османлиски органи и била воспоставена македонска револуционерна власт.
Очекуваната помошт од руската армија изостанала. Пред крајот од војната одново било направено радикално свртување на руската позиција спрема Македонија и македонското прашање. Русија се откажа од солуцијата создавање автономна македонска државност и се определила за голема бугарска држава од Бугарија и Тракија (чие што создавање од руската привремена окупациска управа било во тек) и со вклучување и на Македонија . (попрецизно, најголемиот нејзин дел) .Тоа решение Русија и го наметнала на Османлиската држава со прелиминарен мировен договор ,потпишан во Сан Стефано на 3 март 1878 година. По потпишувањето на прелиминарниот мировен договор руските единици останале на демаркационата линија на бугарската територија .

 

[@cool@]

Во почетокот на април биле водени тајни руско – австро-унгарско – германски преговори. Австро-унгарската дипломатија, подржувана од Германија, категорично барала Русија да ја ограничи својата интересна зона на Бугарија .При тоа, користејќи ја таа и таква положба на Русија се обидела да издејствува проширување на австро-унгарското влијание и на Македонија. Од Русија се барало да прифати создавање автономно Македонско кнежевство, со кнез австро-унгарскиот генерал Родич, во царинска унија со Австро-Унгарија . Тоа за руската страна било неприфатливо. Преговорите биле прекинати. Никаква спогодба не била постигната.
Во време кога било сосема извесно дефинитивното разрешување на бугарското прашање односно создавањето бугарска држава, а во очекување на започнување со работа договорениот конгрес на претставниците на големите европски сили во Берлин, од македонска страна биле превземени активности за поставување за решавање и на македонското прашање. Намерата била Русија да се заинтересира за тоа со надеж дека како словенска голема сила ќе го подржи барањето. Со војната за ослободување на Бугарија Русија покажала и докажала дека не отстапувала од политиката за директно ангажирање за ослободување и државно конституирање на словенските народи под власта на Османлиската држава. А бидејќи од сите нив неослободен останувал единствено македонскиот народ затоа македонските очекувања биле дека словенска Русија ќе се засти за разрешувањето и на македонското прашање при одлучувањето за целината на кризата на Балканот.
Во мај 1878 година Димитар Робев, најавторитетната македонска политичка личност, пратеник во парламентот на Османлиската држава, превзел акција да ја заинтересира руската дипломатија да го покрене решавањето на македонското прашање на претстојниот конгрес на големите сили во Берлин. Неговата намера била Русија на претстојниот меѓународен конгрес да се застапи за разрешување и на македонско-то прашање со создавање македонска државност. Со такво барање Робев се обрати до рускиот амбасадор во Цариград грофот Игнатиев, творецот на Сан-стефанската конструкција за голема бугарска држава. На средбата на прашањето за рускиот став за идниот статус на Македонија, при битно изменетите околности непосредно пред започнувањето со работа на Конгресот во Берлин, одговорот на рускиот амбасадор (кој во тоа време практично ја определувал руската балканска политика) бил дека Македонија во никој случај немало да биде дадена на било која од соседните држави .Но, не и дека нема да остане под власта на Османлиската држава. Но, на поставеното барање Русија да се застапи за македонска државност, Игнатиев едноставно не одговорил.

 

[@cool@]

На Конгресот на високите претставници на големите европски сили во Берлин, од 13 јуни до 13 јули 1878 година, македонското прашање добило третман на посебно прашање, чие што решавање се наметнало како акутно. Интересот на големите западноевропски сили, со оглед на постојната констелација, налагала зачувување опстанокот на Османлиската држава на Балканот во секој случај и по секоја цена. Тоа можело да се постигне единствено со задржување на Македонија под нејзина власт. Меѓутоа, исто така било извесно дела нерешено прашањето на Македонија, една од размирените провинции, претставувало потенцијално жариште што можело да се го доведе во прашање проектираниот нов поредок на Балкан. Поради тие причини била прифатена солуција што одговарала на нивните интереси и на интересите Османлиската држава, а воедно можела да претставува основа за етапно решавање на тоа прашање. Така во Берлинскиот договор бил вграден посебен член за Македонија. Со членот 23 ,на Македонија и бил признат посебен статус во рамките на Османлиската држава .Владата во Цариград била задолжена и истата се обврза, со прифаќањето на Берлинскиот договор, новото уредување на Македонија да се регулира со посебен Статут .
Меѓутоа, европските големи сили не предвиделе и во Договорот не биле вградени одредби за мегународна контрола и санкции за неспроведување на предметното решение. Во таа смисла не бил донесен ниту друг посебен акт. Користејќи го тоа Владата на Османлиската држава не се сметала за обврзана да ги спроведе превземените обврски. Тоа довело до радикално влошување на ситуацијата во Македонија
По Берлинскиот конгрес, кога сите други православни народи на Балканот добиле со слобода и призната државност, а повеќето од нив: Романија, Србија и Црна Гора, се здобиле со државна независност, единствено македонскиот народ остана во иста положба под власта на Османлиската држава. Силното незадоволство кулминирало со ново македонско востание, познато и како Кресненско, што започнало не-посредно по Конгресот, во почетокот на октомври 1878 година, во источниот дел од Македонија. Таму за тоа постоеле најповолни услови. На тој простор се одвивале континуирано, со поголем или помал интензитет, востанички акции уште од пролетта 1876 година .Населението било подготвено за организирана оружена борба за ослободување и во постојните крајно неповолни внатрешни услови и надворешнополитички околности .За тоа не без влијание било чувството за исвесна сигурност од присуството на руските единици на територијата на Бугарија.
По успешниот развиток на востанието, есента 1878 година, во источниот дел од Македонија била создадена слободна територија со организирана македонска востаничка власт, со сите основни елементи на самостојна македонска државност .Македонското востаничкото раководство сметало и очекувало помошт во оружје од руските единици стационирани на демаркационата линија на македонската граница за пренесување на востанието и во внатрешноста на Македонија. Меѓутоа, таква помошт не била добиена

 

[Arszin]

По ова акција на Андроник II Каталонците се нашле во опасност од глад. Исто така стравувале «а не се обединат Илирите, Трибалите, Акарнанците и Тесалијците кои биле соседни племиња на Ромеите што живееле во Македонија» (17*) и така ги обиколат и убијат бидејќи нема каде да бегаат и да се спасат. По извесно време Каталонците ја напуштиле Македонија и преминале во Тесалиј и Средна Грција, каде што во 1311 година формирале своја држава со седиште во Атина (18*).

Најнапред да кажам дека темава е страшна, многу добри информации.

Каталонците се исплашиле од Илирите, Трибалите, Акарнанците и Тесалијците????? Каде се СЛОВЕНИТЕ??? Нели тие се доминантно население на Балканот во тој период??? Нели тие 6-7 века пред да биде ова пишано ги истераа, истребија и дел претопија староседелците??? Зошто нигде не ги спомнува Григора???

А ги спомнува и Македонците. И тие би требало веќе да се претопени. Градовите ги спомнува како градови на Македонците, а подоле во македонскиот град, што забележал:

Таму Григора кога зборува за преминот преку реката Струма вели дека «сите знаат оти Струма е непроодна река и за пешаци и за коњаници, бидејќи таа е најголемата река од тие што протекуваат низ Тракија и Македонија» (25*) потоа зборува за нејзините извори и т.н. и за патот до Струмица. За одбележување е неговата констатација дека «се наоѓавме во туѓи места во непрегледен мрак и притоа меѓу луѓе кои не го знаеа нашиот (грчки б.м.) јазик... некои од нашите разбраа нешто од нивниот јазик» (26*) (πώς γαρ ου; εν τόποις άλλοτρίοις όντων και άωρία τοιαδε και γλώσσή προς τούτοις ούχ χρώμενοι;...ήσαν γαρ οι και των ημετέρων της εκείνων γλώττης ου πάνυ τοι αδαείς ήσαν) (27*). За време на престојот во Струмица го отпразнувале Велигден, за што Н. Григора вели: «целата (црковна) служба, стројното пеење и мелодичноста на светите песни немаат никакво значење за тукашните жители, бидејќи се служат со варварски јазик и карактерот им е воопшто сличен повеќе за земјоделци» (28*).

...целата (црковна) служба, стројното пеење и мелодичноста на светите песни немаат никакво значење за тукашните жители, бидејќи се служат со варварски јазик и карактерот им е воопшто сличен повеќе за земјоделци...

Во македонскиот град Струмица, градот на македонците никој не го разбира грчкиот јазик. Дури не го зарезуваат ни дедо попе, иако чати за велигден, затоа што не го разбираат.

Многу лесно се доаѓа до заклучок дека македонците беа присутни во македонските градови во 14-ти век и дека истите не зборуваа и не разбираа ни грчки ни латиски (ромејски), туку зборуваа „варварски јазик“.

Мене друго ми боде очи. Зошто нигде не ги спомнува СЛОВЕНИТЕ??? Нив би требало да ги среќава на секој чекор во Македонија и низ Балканот во тој период!!!

 

[пере]

Таму Григора кога зборува за преминот преку реката Струма вели дека «сите знаат оти Струма е непроодна река и за пешаци и за коњаници, бидејќи таа е најголемата река од тие што протекуваат низ Тракија и Македонија» (25*) потоа зборува за нејзините извори и т.н. и за патот до Струмица. За одбележување е неговата констатација дека «се наоѓавме во туѓи места во непрегледен мрак и притоа меѓу луѓе кои не го знаеа нашиот (грчки б.м.) јазик... некои од нашите разбраа нешто од нивниот јазик» (26*) (πώς γαρ ου; εν τόποις άλλοτρίοις όντων και άωρία τοιαδε και γλώσσή προς τούτοις ούχ χρώμενοι;...ήσαν γαρ οι και των ημετέρων της εκείνων γλώττης ου πάνυ τοι αδαείς ήσαν) (27*).

и еден друг прочит на Григора:

„Сите знаат дека Стримон [Струма] е непреодна река, и за пешаци, и за коњаници,затоа што таа е најголемата река од оние кои ја пресечуваат Тракија и Македонија... Таа извира од многу високи плани кои... граничаат на југ со Тракија и Македонија, а на север со земјите на Мизите и река Истар [Дунав]. Таа е најголемата од сите реки кои ја напојуваат скитската земја... Ние ја поминавме со мало кајче... .Повеќето тамошни жители се стари преселници од Мизија.. Целиот следен ден ние патувавме и стигнавме до едно градче, така да се каже, расположено над облаците, на месен јазик наречено Струмица“. (БАН, Македонија Сборник от документи и материали. Софија 1978. 97-98)
Според овој запис на Никифор Грегора: „гратчето Скопје, кое се наоѓа во Трибалските планини“ е српско гратче, затоа што: „Под Трибалите тука се подразбираат Србите.“ (ИНИ, Документи за борбта на македонскиот народ за самостојност и за национална држава. Скопје 1981. I. 135)

 

[^Poor Knight]

Каталонците се исплашиле од Илирите, Трибалите, Акарнанците и Тесалијците????? Каде се СЛОВЕНИТЕ??? Нели тие се доминантно население на Балканот во тој период??? Зошто нигде не ги спомнува Григора???

A dali ti iskreno mislish, deka pod Tribali se misli na trakijskite Tribali? Ili na avtentichnite Ilirski pleminja? Ili Tesalci? Itn...

 

[@cool@]

Со востанието одново било актуелизирано отвореното македонско прашање. Македонскато востаничко раководство, откаkо изостанало толку очекуваната руската подршка, превзело акција да го сврти вниманието на дипломатиите на другите големи сили за македонското прашање. Во писменото обраќање до британскиот генерален конзул во Солун, од 24 ноември 1878 година, апелирало «просветена Европа» да ја свати и прифати праведната ослободителна борба на македонскиот народ и да го помогне ослободувањето на Македонија. А продолжувањето на ропството под азијатската тиранија водело кон нејзино целосно уништување .Британската дипломатија не покажала интерес, останувајќи доследна на својот став спрема Македонија и македонското прашање. Нејзините интереси во регионот налагале зачувување на новиот поредок на Балканот воспоставен со Берлинскиот договор.
Во Македонија по неуспехот на туку што задушеното востание од 1878/1879 година во источниот дел, револуционерната ослободителна активност била покрената во западниот дел на земјата на просторот; од Прилеп и Битола до Горица (Корча), Костур и Катерина, како и помеѓу Бер и Воден. Насекаде, во тие краеви, дејствувале вооружени чети. Но, немало услови за организирање масовно ослободително востание. Во такви околности основната цел дејствувањето со превземаните оружени акции била да се покаже и потврдува непомирување со ропската положба. Македонското прашање да се држи отворено пред дипломатиите на големите сили, во очекување на промена на негаторскиот однос.
Во 1880 година, од 21 мај до 2 јуни, на планината Грамос, Островско, приморскиот дел од Македонија, се одржало Национално собрание на Македонија со учество на 32 претставници од сите краеви на земјата. Собранието било свикано за ја разгледа политичката положба на земјата по Берлинскиот Конгрес и покажаната незаинтересираност на големите сили (вклучувајќи ја тука и словенска Русија) да ја присилат Османлиската држава да ја спроведе обврзувачката одредба од чл. 23 на Берлинскиот договор за давање посебен, автономен статус на Македонија. А како непосредна цел било поставено да се утврдат мерките и акциите за постигнување така поставената «националната цел».Собранието констатирало дека и по последните големи промени на Балканот, кога сите останати христијански народи се здобиле со национална слобода и државност; «Романија, Србија и Црна Гора, по силата на Берлинскиот догвор од 1878 година, се здобиле потполна независност, а Бугарија, Источна Румелија и Крит, добиле граѓански права.., единствено Македонија, која уште во древно време имала своја цивилизација.., била лишена од секаква помош» По што Националното собрание «еднодушно решило» од владата на Османлиската држава и големите сили да бара «праведните барања на македонскиот народ да се исполнат со брзо применување на чл. 23 од Берлинскиот договор» за Македонија. Националното собрание избрало привремена Влада на Македонија «Единство» .,kако извршно оперативно тело што ќе ги превземе потребните акции за реализирање на «националната цел»: создавање македонска државност. За постигнувањето на тоа било решено најнапред да се бара, по легален пат, право на автономија признато од големите сили и санкционирано со меѓународниот Берлински договор од 1878 година. Во случај владата на Османлиската држава да откажела да ја исполни превземената обврска, а големите сили не ќе превземеле мерки да ја присилат на тоа, «привремената Влада на Македонија» си зела за задача да го повика македонскиот народ на оружје, под паролата: «Македонија за Македонците, за воспоставување на древна Македонија»