ЈУНИ 2008, 40 ГОДИНИ ПО СТУДЕНТСКИТЕ ПРОТЕСТИ ВО 1968 ГОДИНА КОИ ГО ИЗМЕНИЈА СВЕТОТ. НО, НЕ И НАС
Македонија и тогаш, во '68. спиеше во историско време
Од САД и Мексико, преку Франција и Германија, до Полска, Чехословачка, Србија, Хрватска и Босна... пролетта 1968 година Светот се тресеше под налетот на студентски протсети кои бараа поголема социјална еднаковост, слобода за поединецот, запирање на сиромаштијата и служење на интересите на крупниот капитал и силните политички интереси... нешто од тоа се доби, нешто не. Македонија го преспа и ова време, доба во кое се градеше политичката левица, слободата и правото на сите за пристап до образованието, слободата...
Кога во деветнаесттиот век се формираа, или возобновуваа, нации на Балканот, се создаваа првите современи држави на денешна Србија, Грција, Бугарија... Македонија не успеа да создаде писмен круг на решителни луѓе кои нацијата ќе ја поведат напред. За нас никој напреден, посмел од останатите, не чинеше и беше загушен во меѓусебните поткажувања, клеветења, а често и убиства. Не ни беа виновни Турците. Со истите Турци Србија во соработка со султанот дигна буна против локалните власти, дахии, од која се создаде подоцна држава. Грција со помош на Англија на Турците им го загорчи животот до таа мера што разменија два милиони жители преселувајќи ги од Турција во Грција и обратно.
Истото ни се повтори и подоцна, на почетокот на дваесеттиот век, кога своите држави ги создаваа денешна Албанија, Црна Гора... Македонија се наоѓаше во постојана состојба на непочитување на сопствените уметници, интелектулаци, писмен и креативен свет... имавме повеќе ајдуци отколку учители по глава на жител. И повеќе ги славевме нив, ајдуците, од писаталите. Ако погледнеме во биографиите на нашите историски имиња од тоа време, од Делчев до Сандански, од Груев до Тодор Паница, од Александров до Арсениј Јовков, Димо Хаџидимов... ќе видиме дека најголем дел од нив умрел од македонска рака. Не му требал ни душман ни непријател од друга нација, од друг род. И тоа време го преспавме. Не ни беа виновни ни Бугари, ни Срби ни Албанци. Се испотепавме сами, меѓу себе. Додека другите создаваа, или градеа држави.
Во третиот обид, времето на НОБ и партизанското движење, со македонскиот АСНОМ и југословенскиот АВНОЈ се дефиниравме како држава.
Но, таа држава имаше предизвици да ја гради и својата слобода, демократија и права на поединецот. Еден од предизвиците на времето, кога тоа го правеа другите, се случуваше во историски познатата 68 година, Македонија повторно остана на спиење. Не го направивме тој исчекор да создадеме услови за развој на генерација интелектуалци кои, заедно со милиони други во Светот, се бореле низ протести против социјалната нееднаквост, за повеќе лични слободи, за бесплатно образование и здравство, против комунистичката аристократија привилегиите да се делат само помеѓу себе, или против интересите на големите индустрии кои за свои интереси водеа војни како онаа, во тоа време, во Виетнам.
Таа 1968 е пресвртница во европската и американска демократија. Година во која властите и во САД, но и во Франција, Германија... како и комунистичките држави Полска Чехословачка, Југославија.... потсетија дека власта ја дава народот, а не договорите кои меѓусебе ги прави комунистичката аристократија или западниот крупен капитал. Од тие настани излегоа стотици интелектуалци кои, потоа, имаа продолжено влијание на политичките и социјални протести во Европа и САД: Германците Јирген Хаберманс и Гинтер Грас, Пољакот Адам Михаењк, Чехот Вацлав Хавел, Французинот Бернар Анри Леви... и во Југославија еден Љубиша Ристиќ и Борка Павиќевиќ, Душан Јовановиќ во театарот, Желимир Жилник, Слободан Шијан на филмот... Михајло Марковиќ, Љуба Тадиќ, Драгољуб Миќуновиќ во филозофијата, а подоцна и првите обиди за либерлна, демократска политика во Југославија... од тие студентски протести излегоа и стотици студентски активисти кои, по деценија-две имаа битно влијание врз политиката во европски и глобални рамки: од Јошка Фишер во Германија, до Бил Клинтон во САД, Хавиер Солана во Шпанија... завршно со персонифицираната легенда, митот на 68.- Германецот Руди Дучке!
Македонија, за разлика од Белград, Загреб и Сараево, немаше ни луѓе ни волја да биде дел од тој демократски, слободен свет. Тоа е една од причините зошто денес во Загреб и Белград демократијата последнава деценија ја градат имиња кои со децении се дел од уривањето на комунизмот, и либералното разбирање на политиката и општеството, а кај нас ја градеа десет олигарси од кои сите заедно беа референти на Технометал, или друг партнер на скопска Железара од чие ограбување се создадоа осум, од десетмината, најбогати во државава, заедно со третокласни комунистички извршители како Стојан Андов или Киро Глигоров, и групата послушни асистенти, претежно синови и внуци на негови комунистички пријатели, без идеја и интелектуален подем кои ги активираше тој: од Љубомир Фрчковски, до Јане Миљовски или Денко Малевски, Стево Црвенковски, Владе Милчин, Слободан Чашуле... обидите на една поинаква, полиберална група луѓе собрани околу Анте Поповски, Гане Тодоровски, Блаже Ристевски, Томислав Тодоровски, Славко Милосавлевски, Љубиша Георгиевски, Димитар Мирчев... од семејната олигархија на Глигоров беа ставени на страна, и маргинализирани.
3 јуни 1968, Белград. Полицијата ги тепа студентите кај подвозникот пред Н.Београд
Преспивајќи ја 1968, ние до ден денес немаме автентични имиња кои би ја создале македонската политичка левица, или политички демократски центар. Напротив, на тој простор и ден-денес играат имиња избрани од олигарсите кои им ја завршија приватизацијата и законодавството кое ги штити. За идеја, или идеологија, лева или средна демократска, нема ни збор.
Во 1968 студентските протести имаа една зедничка цел: ослободување од наметнатите интереси на силните воени и економски групации како во САД, Франција или Германија и наметнување приоритет за еднаквост на поединецот, слобода на изборот, образование и здравство достапно за сите, до обид да се избори социјална еднаквост и слобода, како во Чешка, Полска или Југославија.
Имињата кои ги предводеа настаните во таа 1968, потоа ги предводеа темелните реформи во своите општества. Ние такви имиња немавме.
Дали студентските протести во 1968 беа полезни, промени на подобро. Времето потоа покажа дека нивното влијание било големо. Ликовите кои ги предводеа тие протести, потоа преминаа на другата страна, станаа активисти, филозофи или политичари на традиционалните вредности, на политичкиот центар или дури и десница.
Може ли некој да верува дека воинствените Хавиер Солана и Јошка Фишер некогаш палеле знамиња на НАТО, и демонстрирале против воените блокови и трката во вооружување. Идеите, сепак, и овде живеат подолго од нивите автори.
Македонија и тогаш, во '68. спиеше во историско време
Од САД и Мексико, преку Франција и Германија, до Полска, Чехословачка, Србија, Хрватска и Босна... пролетта 1968 година Светот се тресеше под налетот на студентски протсети кои бараа поголема социјална еднаковост, слобода за поединецот, запирање на сиромаштијата и служење на интересите на крупниот капитал и силните политички интереси... нешто од тоа се доби, нешто не. Македонија го преспа и ова време, доба во кое се градеше политичката левица, слободата и правото на сите за пристап до образованието, слободата...
Кога во деветнаесттиот век се формираа, или возобновуваа, нации на Балканот, се создаваа првите современи држави на денешна Србија, Грција, Бугарија... Македонија не успеа да создаде писмен круг на решителни луѓе кои нацијата ќе ја поведат напред. За нас никој напреден, посмел од останатите, не чинеше и беше загушен во меѓусебните поткажувања, клеветења, а често и убиства. Не ни беа виновни Турците. Со истите Турци Србија во соработка со султанот дигна буна против локалните власти, дахии, од која се создаде подоцна држава. Грција со помош на Англија на Турците им го загорчи животот до таа мера што разменија два милиони жители преселувајќи ги од Турција во Грција и обратно.
Истото ни се повтори и подоцна, на почетокот на дваесеттиот век, кога своите држави ги создаваа денешна Албанија, Црна Гора... Македонија се наоѓаше во постојана состојба на непочитување на сопствените уметници, интелектулаци, писмен и креативен свет... имавме повеќе ајдуци отколку учители по глава на жител. И повеќе ги славевме нив, ајдуците, од писаталите. Ако погледнеме во биографиите на нашите историски имиња од тоа време, од Делчев до Сандански, од Груев до Тодор Паница, од Александров до Арсениј Јовков, Димо Хаџидимов... ќе видиме дека најголем дел од нив умрел од македонска рака. Не му требал ни душман ни непријател од друга нација, од друг род. И тоа време го преспавме. Не ни беа виновни ни Бугари, ни Срби ни Албанци. Се испотепавме сами, меѓу себе. Додека другите создаваа, или градеа држави.
Во третиот обид, времето на НОБ и партизанското движење, со македонскиот АСНОМ и југословенскиот АВНОЈ се дефиниравме како држава.
Но, таа држава имаше предизвици да ја гради и својата слобода, демократија и права на поединецот. Еден од предизвиците на времето, кога тоа го правеа другите, се случуваше во историски познатата 68 година, Македонија повторно остана на спиење. Не го направивме тој исчекор да создадеме услови за развој на генерација интелектуалци кои, заедно со милиони други во Светот, се бореле низ протести против социјалната нееднаквост, за повеќе лични слободи, за бесплатно образование и здравство, против комунистичката аристократија привилегиите да се делат само помеѓу себе, или против интересите на големите индустрии кои за свои интереси водеа војни како онаа, во тоа време, во Виетнам.
Таа 1968 е пресвртница во европската и американска демократија. Година во која властите и во САД, но и во Франција, Германија... како и комунистичките држави Полска Чехословачка, Југославија.... потсетија дека власта ја дава народот, а не договорите кои меѓусебе ги прави комунистичката аристократија или западниот крупен капитал. Од тие настани излегоа стотици интелектуалци кои, потоа, имаа продолжено влијание на политичките и социјални протести во Европа и САД: Германците Јирген Хаберманс и Гинтер Грас, Пољакот Адам Михаењк, Чехот Вацлав Хавел, Французинот Бернар Анри Леви... и во Југославија еден Љубиша Ристиќ и Борка Павиќевиќ, Душан Јовановиќ во театарот, Желимир Жилник, Слободан Шијан на филмот... Михајло Марковиќ, Љуба Тадиќ, Драгољуб Миќуновиќ во филозофијата, а подоцна и првите обиди за либерлна, демократска политика во Југославија... од тие студентски протести излегоа и стотици студентски активисти кои, по деценија-две имаа битно влијание врз политиката во европски и глобални рамки: од Јошка Фишер во Германија, до Бил Клинтон во САД, Хавиер Солана во Шпанија... завршно со персонифицираната легенда, митот на 68.- Германецот Руди Дучке!
Македонија, за разлика од Белград, Загреб и Сараево, немаше ни луѓе ни волја да биде дел од тој демократски, слободен свет. Тоа е една од причините зошто денес во Загреб и Белград демократијата последнава деценија ја градат имиња кои со децении се дел од уривањето на комунизмот, и либералното разбирање на политиката и општеството, а кај нас ја градеа десет олигарси од кои сите заедно беа референти на Технометал, или друг партнер на скопска Железара од чие ограбување се создадоа осум, од десетмината, најбогати во државава, заедно со третокласни комунистички извршители како Стојан Андов или Киро Глигоров, и групата послушни асистенти, претежно синови и внуци на негови комунистички пријатели, без идеја и интелектуален подем кои ги активираше тој: од Љубомир Фрчковски, до Јане Миљовски или Денко Малевски, Стево Црвенковски, Владе Милчин, Слободан Чашуле... обидите на една поинаква, полиберална група луѓе собрани околу Анте Поповски, Гане Тодоровски, Блаже Ристевски, Томислав Тодоровски, Славко Милосавлевски, Љубиша Георгиевски, Димитар Мирчев... од семејната олигархија на Глигоров беа ставени на страна, и маргинализирани.
3 јуни 1968, Белград. Полицијата ги тепа студентите кај подвозникот пред Н.Београд
Преспивајќи ја 1968, ние до ден денес немаме автентични имиња кои би ја создале македонската политичка левица, или политички демократски центар. Напротив, на тој простор и ден-денес играат имиња избрани од олигарсите кои им ја завршија приватизацијата и законодавството кое ги штити. За идеја, или идеологија, лева или средна демократска, нема ни збор.
Во 1968 студентските протести имаа една зедничка цел: ослободување од наметнатите интереси на силните воени и економски групации како во САД, Франција или Германија и наметнување приоритет за еднаквост на поединецот, слобода на изборот, образование и здравство достапно за сите, до обид да се избори социјална еднаквост и слобода, како во Чешка, Полска или Југославија.
Имињата кои ги предводеа настаните во таа 1968, потоа ги предводеа темелните реформи во своите општества. Ние такви имиња немавме.
Дали студентските протести во 1968 беа полезни, промени на подобро. Времето потоа покажа дека нивното влијание било големо. Ликовите кои ги предводеа тие протести, потоа преминаа на другата страна, станаа активисти, филозофи или политичари на традиционалните вредности, на политичкиот центар или дури и десница.
Може ли некој да верува дека воинствените Хавиер Солана и Јошка Фишер некогаш палеле знамиња на НАТО, и демонстрирале против воените блокови и трката во вооружување. Идеите, сепак, и овде живеат подолго од нивите автори.
