Дали ќе се намали конечно невработеноста па макар и на ваков нечесен начин.
Од една страна се зголемува бројот на новозапишани студенти и бројот на факултети, од друга истите тие лица за кои трошат и семејствата и државата големи суми, се доведени во ситуација да работат нешто за кое немало потреба да завршат ниту основно школо. Јад и беда од новиот обид за бришење на невработените од евиденцијата.
Доктори на науки ќе метат лисје
Поголем број на луѓе со високо образование не е воопшто лоша работа, напротив факултетот им ја дава потребната широчина и никој не знае какво време ќе дојде и таа диплома кога ќе им е потребна.
Образованието треба да е достапно на сите, барем на сите оние кои имаат можност да најдат начин да го завршат.
Значи моментот со високообразувани кадри не е воопшто спорен.
Она кое се јавува и драстично повеќе ќе се јавува како проблем е како тие луѓе откога ќе завршат ќе најдат работа, особено во струката за која завршиле.
Тоа е и денес очигледно, а набргу ќе стане и правило.
Многу е тешко на некој кој завршил правен или медицина, да не зборам за филолошки или филозофски, да најде сила(ментална пред се) да прифати работа како општ работник, продавач, келнер. Завршениот факултет им дава најчесто лажна слика на поголема вредност и нивните реакции се нормални, сепак посветиле труд да се качат некоја стапка на според нив а и на општоприфатеното мислење, нагоре, па контактот со пазарот на труд им создава фрустрации.
Високото образование на времето беше и уште некое време ќе биде користено како официјален филтер при вработувањње во широка лепеза на дејности, нужно да се ограничат 10% од населението од остатокот. Таа селекција беше природна, бидејќи не повеќе од 10% можат да бидат менаџери, шефови, професионалци. Кога стапката на високообразувани станува 20 и нагоре проценти веќе се јавува проблем бидејќи тие или ќе бидат невработени поради неможноста да најдат работа според вокацијата или пак ќе ги истиснат од работните места оние кои се со средно и подолу.
Така имаме примери по банките каде на шалтери работат луѓе со завршен економски факултет, кои во договорот за вработување имаат клаузула да не смеат да бараат повисоко работно место во рамките на банката. Да, тие се во банка, но го работат она кое пред 10 години го работеле луше со средно, а и реално работа на шалтер е работа која не бара којзнае колку критичко размислување, решавање на проблеми, изнаоѓање на нови решенија. Луѓе кои завршиле медицински факултет работат како медицински сестри бидејќи ги има премногу итн.
Значи пазарот се адаптира на промените и настапува ерозија и девалвирање на високото образование. Да, тие луѓе се со факултет, но работа и земаат плата како некој пред неколку години кој бил со средно. Завршен факултет станува како завршено средно за поголемиот дел од нив и со тоа веќе не може да се смета на поранешната селекција.
Уште полоша е состојбата на оние со завршен јазик, книжевност, социјална работа, култура, уметност и слични, кои не успеваат да најдат работа барем малку сврзана со нивната диплома, па се разочаруваат и најчесто не работат ништо.
Тоа создава куп на луѓе со диплома кои не се специјализирани преку работа и со тоа како им минува времето стануваат работонеспособни со многу мала можност да работат било што.
Исто, многу од завршените својата иднина ја гледаат во вработување во државни институции. Тоа е погрешен, премногу штетен начин на размислување. Прво што е најважо е дека државната администрација нема неограничен капацитет за ширење и прифаќање на нови вработени. Вториот е дека системот и ваков каков што е е превработен, прегломазен и згора на се неефективен. Вработените таму не учат и не се надградуваат. А трето е што тој систем кога тогаш ќе мора да биде реформиран, бидејќи е финансиски неиздржлив.
Што ќе донесе реформата на администрацијата? Има два начини на реформа од аспект на плати/вработени и двата се непопуларни.
Едниот е намалување на приходите на административците и со тоа можност за останување на сегашниот број вработени, негово мало зголемување или мало отпуштање. Вториот е масовно отпуштање, кое скоро и да не е можно да се реализира, поради работните договори.
Најверојатно ќе се оди на трета варијанта а тоа е приватизација на големи сектори од администрацијата. Така, отпуштањата ќе ги вршат приватници, не државата.
Преголемата вработеност им прави лоша услуга на оние кои се вработуваат, бидејќи знаењето кое го добиваат е мало и неквалитетно, не е можно на толку голем број да им се посвети нужно внимание за да станат способни.
Кога рамковните вработувања завршат ќе може да се оди на поголеми отпуштања/заминувања со отпремнина, каде на секои двајца етнички Македонци ќе се отпушта по еден припадник на малцинство. Кога ќе се намали бројот на административци на 50-70000 илјади ќе се смета проектот за успешен.
На улица ќе се најдат поранешни буџетари, кои во поголем број ќе се над 30 години и тие ќе мора да најдат да работат нешто сосема трето, со што ќе се соочат со проблеми. Ретко кој може да се респецијализира и да прифати и помала плата и полоши услови од претходно.
Кога ќе нема толкава администрација, ќе нема ни потреба од толку давачки, толкави казни и инспекции, сопствениците на фирми полесно ќе вработуваат луѓе (се разбира по пазарни цени) и економијата ќе оди напред.
Економијата не треба да се загушува со огромни давачки, непродуктивни закони, нереални казни и регулации. Мора Македонија да помине низ период на ран капитализам, мора да се напушти извесен период нефункционалниот квази-социјален систем кој денес постои. Како економски просперира замјата, социјалните права полека можат да се градат, но сега врз поздрави основи.
Се разбира овие мерки ќе се непопуларни и кој ќе владее ќе се соочи со проблеми, па затоа би било логично да се направат на почетокот од мандатот било која идна власт, за да можат првичните последици да се амортизираат со растењето на целокупната економија.
Да завршам со она кое го почнав, оние кои се со факултет ќе треба да прифатат дека работа од нивната струка нема да има за сите и ќе мора да се снаоѓаат дали со сопствени бизниси, дали со работа на нешто кое не им „лежи“.
