Народна лирика

[Fortune]

Свадбени песни (семејно - обредни песни)

Женидбата како најважен и најсодржаен акт во животот на секој човек се празнувала во Македонија, па и сега продолжува да се празнува како најголем празник со низа разновидни свадбени обреди и обичаи. Свадбата е настан што македонските семејства најмногу го прославуваат, тој претставува една општа распеаност. Големиот број на посредно или непосредно заинтересираните учесници во свадбата отворал широки можности за поетизација на сите оние различни чувства и доживувања, што свадбата сосема природно ги предизвикувала кај младоженците и нивните родители, роднини, пријатели. Свадбените песни затоа имаат посебни тематски карактеристики, построени врз превосходен лирски тон. Воедно, свадбената поезија во македонската обредна поезија има најширок круг на мотиви построени врз висока поетика.
Во македонските свадбени песни се видливи некогашните форми на бракот како општествено-социјален и правно-религиозен акт. Бракот со откуп на невестата (по заемен договор на родителите на идниот брачен пар, чисто и без нивна согласност) некогаш бил речиси правило, закон. Во некои песни и цената на момите е утврдена:

А сега се скапи моми:
црнооки – три илјади,
чакрѓози – две илјади,
модрооки – за илјада!

Браковите со грабнување или бегање обично се применувале токму за да се избегне откупот или кога момата не сакала да се омажи за момчето што родителите и го избрале:

Бегала мома
по младо момче, сејменче.
Мајка и трче,
коси си кубе.

Во една песна од Прекудрим, грабнувањето е нешто нередовно:

Облак дојде, а ѕвезда не дојде,
застанало зелени ливаѓе,
да соберит трева детелина,
да наранит кумоата коња,
да наранит од старосват коњот,
да наранит од два побратима.
- Венчај, попе, немој се понашај,
не е моме крадено, грабено,
тук е моме со закон земено,
фрлај, куме, ситен дробен јачмен!

Постојаните промени во општествените и семејните односи придонесле да се извршат и соодветни промени во формите на бракот: браковите од љубов да бидат најбројни, а спомнатите брачни форми се повеќе да се губат. Овие промени ја збогатиле свадбената поезија со нови мотиви и нови интерпретации.
Ако се елиминираат овие елементи од свадбените песни, што во нив се влезени како реалистични компоненти, најважните нивни жанрови особености се сведуваат во две групи: прво, на особености на природата на свадбената поезија во целина (нејзината поврзаност со свадбените обичаи, обреди и драмска постановка), и второ, на тематски и естетско-поетски особености.
Природата на свадбените песни е тесно, понекогаш дури и наполно зависна од широкиот спектар на свадбените обреди. Различни во своите детали, но со еднаква или слична цел, свадбените обреди и обичаи се континуиран и сложен процес со корења од старата татковина, подоцна во нив навлегле и црковни, христијански елементи, потем и детали од турската свадба (капење, боење и др.). Поради оваа зависност, ако се откинат од обредот што ги осмислува, голем дел од песните би биле неразбирливи. Само еден пример: во Дебарско, во куќата на зетот ден пред свадбата се реди картата со која се покануваат сите гости на свадбата. Картата се украсува со златни и сребрени монети и разни цвеќиња (особено босилек). Собраните моми и невести тогаш ја пеат следнава песна:

Ој ливадо, зелена ливадо!
Ја те сејах цвеќе и босилек,
ти излезе чичек и коприва;
не се правит карта од чичека,
ток се правит карта од босилек.

Обратно, некои песни претставуваат појаснување на одделни обреди, како што е тоа случај со следнава песна, што се пее при бричењето на зетот:

Бербери зета бричее,
мајка му риза држење,
сестра му коса береше,
в девојкин ковчег редеше;
браќа му коња ковее,
јунаку му го токмее.

И некои симболи во свадбените песни и игри (иако се тие помлади од обредите) не така лесно би се разбрале, ако не се знае дека се обредни свадбени симболи.
Многубројните обреди во свадбените церемонии се остатоци, повеќе или помалку, од некогашните магиски претставувања и верувања, чии корења се во прастарата натуралистичка религија. Всушност, основата на примитивната вера на човекот во магијата лежи, како што е познато, во неговото мислење дека сличното произведува слично, според проста аналогија, односно дека сите предмети што биле или ќе се доведат во заемна врска продолжуваат да дејствуваат еден на друг дури тогаш кога таа врска ќе се прекине. Оттука, бројни елементи на т.н. продукциона и профилактична магија во македонските свадбени обреди се присутни и поставени во извесни драмски рамки. Сепак, иако не може да се зборува за постоењето на вистинска драма во свадбата, таа сама по себе се наметнува од големиот број учесници во свадбениот ритуал – учесници што имаат точно определени улоги, во определено време и на определено место, потем од конфликтот што е неминовен поради разделбата на невестата од родителскиот дом и нејзиното стапување во домот на зетот како негов нов член, иако конфликтот почесто се изразува со песни отколку со дијалози и реплики, итн. Драмското во свадбата произлегува и од синкретската состојба на свадбениот обред во целина. Тој во себе вклучува и игра, и музика, и песна.
Обредите во свадбениот ритуал започнуваат многу денови пред свадбата, достигаат кулминација на денот на свадбата и продолжуваат со денови и по свадбата. Во свадбените обреди, вообичаено на обредите (и драмата), учествуваат главни и споредни лица. Главни лица се невестата и зетот; за нив се пеат свадбените песни и играат ората во свадбениот церемонијал, со кој управуваат, по утврдени обичаи, постариот побратим, кој најмногу се грижи за ритуалот, потем свекрвата, кумот, стариот сват и др. Речиси сите обреди и поголемиот дел од песните што се во нивниот состав, најчесто се сведуваат на идеализација на парот. Тоа е сосема природно и произлегува од сите очекувања и сметки за нивниот иден заеднички живот: да биде среќен и од него да резултира натамошното семејно и стопанско јакнење на домот на зетот, бидејќи невестата, во стариот патријархален и задружен живот, се сметала пред се продолжувач на родот и нова работна сила. Ако низ призмата на свадбените традиционални обичаи се навлезе во сите внатрешни доживувања и чувства што ги предизвикува свадбата, тогаш би била појасна и идеологијата на директно заинтересираните нејзини учесници, поединечно и како целина, и би бил поразбирлив и нивниот однос и учеството во интерпретациите на свадбените песни.
Смислата на обредите во свадбените церемонии денес речиси е заборавена, но тоа не ја изменило нивната суштина, зашто тие и натаму се одржуваат по силата на традицијата. На пример, во некои села облекувањето на невестата се врши по ист церемонијал од пред сто и повеќе години. Но, наместо во народна носија невестата се облекува во современа облека, место папучи таа носи чевли со високи потпетици. Овие промени сепак не пречат во петиците на чевлите да се сипува вода!

 

[Fortune]

Македонските свадбени песни тематски се прилично разновидни. Во различни варијанти, љубовта е најчестиот мотив. Меѓутоа, тематската страна најдобро може да се согледа, ако песните се групираат во три групи: на претсвадбени песни, песни на денот на свадбата и посвадбени песни, зашто и обредите по тој ред се одвиваат и диференцираат.
Претсвадбени песни. Од трите брачни форми (откуп, грабнување, бегање) природно е претсвадбени песни да има само за првата брачна форма – откупот (односно и за бракот од љубов, кога откупот пак имал разни видови). При другите брачни форми, по силата на приликите, претсвадбени обреди не се практикувале, па спрема тоа отпаѓале и соодветните песни.
Претсвадбени песни се превосходно љубовни песни, со чести симболи, алегории и метафори. Сврзани со претсвадбените обреди и обичаи (прстенување, капење и боење на невестата, замес, итн.), особено песните што момите ги пеат кога ја чуваат невестата пред свадбата или песните што се пеат во домот на зетот во саботата пред свадбата, претсвадбените песни најчесто ги изразуваат копнежите и неспокојствата на двајцата млади, нивните надежи, радости, болки. Голем дел од овие песни се ороводни и се пеат при играњето на разни претсвадбени ора. Некои од овие песни се епско-лирски, та дури и епски, што претставува посебност на македонските ора.
Еве една песна што се пее при годеж, кога стројниците ги даваат нишаните на таткото на невестата:

Шетат, мома, талат мома из росни ливади,
лудо одит по неја, е кавал роса берет:
- Чекај, моме, почекај, нешто ќе ти речам!
- Речи, лудо, речи младо, речи што ќе речиш.
- Али имаш кован прстен, али да ти кова?

или:

Мори моме, амбер мој,
што сакал у тебе прстенот мој?
- Вчера ми го даде татко ти твој.
- Мори моме, амбер мој,
што сакат у тебе прстенот мој?

Копнежот на момчето кон неговата избраница прекрасно ја илустрира следнава песна пред свадбата, што се пее во неговиот дом:

Ох, што те љубам, моме, на сон те соневам,
на сон те соневам, моме, в шарена одаја,
в шарена одаја, моме, на мека постела.
На мека постела, моме, на памбук перница,
на памбук перница, моме, на децната рока.
Кога се разбудих, моме, тебе не те најдох.
Ог`н да горит, моме, шарена одаја,
пуста да остане, моме, и мека постела,
да би ми капнала, моме, мојва десна рока,
кога, моме, тебе не те најдох.

Истиот ден кај момата се меси погачка (сваќата). Тестото го замесува нејзина другарка, што треба да има живи родители. Во тестото се ставаат стари пари. Тогаш се пеат кратки песни. Во Струга се пее следнава песна со јасна намена за откупот: ”за двесте триста грошеви”:

Свила се лоза винена,
околу града Легена.
Не била лоза винена,
туку ми била девојка,
околу браќа се виет:
- Откупи мене, браќа ле!
Јас не сум ск`поценето:
за двесте триста грошеи.

И кај зетот се меси сваќа. Покрај други песни, тогаш се пее и песната Игралито срце јунаково (таа во Велес се пее кога сватовите ќе дојдат по невестата):

Игралито срце јунаково,
како вино во стребрена чаша,
како јагне во големо стадо.
Не је вино во стребрена чаша,
не је јагне во големо стадо,
ток је јунак татков и мајкин,
ток је јунак татков и мајкин.

Интересно е дека голем дел од песните што се пеат при месењето на сваќата се ороводни. Во Струга, на пример, тогаш се игра т.н. Оро на погача, што се води со запалена свекрвина шамија. Некои песни при месењето на сваќата шеговито се однесуваат на момата што ја меси сваќата:

Зашто глава немиена, мори месарио,
зашто глава нечешлана, мори месарио,
зашто р`ци непрегнати, мори месарио,
зашто р`ци немиени, мори месарио,
зашто сваќа не е чиста, мори месарио!

На мијачките свадби, откако сваќата ќе биде месена, во куќата на невестата доаѓа зетот со другарите, роднините и сватовите, придружени со свирачи, за да појдат заедно со невестата и нејзиниот род на последно одење на вода од родителскиот дом. Според описот на сестрите Јанковиќ, кога тие ќе стигнат во дворот на свршеницата, се пеело:

Лел излези, моме, по на дворои,
да пречекаш јунакова рода.
- Ни излега, ни ве погледнува,
на татка су многу налутена,
зашто ли ме мало завршило.

Потоа снаата и братот ја земаат девојката од кледот и ја изведуваат на чардакот. Таа тогаш им бакнува рака на родителите и роднините. Свирачите свират, потоа се пее:

Тргна мома на вода,
со две стомни во рака.
Постој, моме, почекај,
да ти реча два реча:
да ти поноса стомните,
да ти одмена роците!
Се излажа момето,
му подаде стомните.
Не и фати стомните,
тук је фати за рока,
је го скрши прстенот.
Викна моме да плачет:
- Как ќе кажа на мама!

 

[Fortune]

Следува описот:
И сопроводот тргнува со запалени лачеви и со заглушена свиба на тапани и зурли. (Во Галичник оваа слика е сосема необична, бидејќи на стрмните патеки во мракот змијолико се оцртува движењето на запалените борини, додека речиси грозно одекнува удирањето на тапани и пиштењето на зурли). Напред оди зетот со роднините што носат запалени лачеви. Без сомнение, овие лачеви некогаш имале магиска обредна функција: да ги отепаат демоните и да ја заштитат невестата, што одела позади во мракот со две празни стомни. Пред неа одела сестрата на зетот или девојка (или девојче); таа молчела за сето време за да и донесе на невестата ”млчејачка вода”. По нив одела сета роднина на невестата. Кога ќе стигнеле до изворот на кладенецот, старата побратимка земала вода во рацете и со неа ќе ја попрскала невестата, а таа се бранела. Ги составуваат стомните на девојката и ибрикот на зетот за да тече водата истовремено во двата сада, со што симболично се одбележува почетокот на нивната брачна врска. Двојката се мие, а нејзините браќа со стапови ја чуваат од зетот, кој се труди на сите можни начини да ја дофати. Се создаваат два ”табора”, меѓу кои доаѓа и до караница и тепачка, за да се спречи зетот да и се приближи на невестата. Поради тоа, на чешмата невестата нејзините другарки многу ја осветлуваат, додека другарите на зетот гледаат да ја изгаснат светлоста, за да му создадат на зетот прилика да ја попрска макар со вода својата свршеница. За ова време, девојката што оди пред невестата, ќе си ја наполни устата со вода и ќе молчи до дома, за да и остави на невестата ”млчејачка вода” (Во Галичник водата ја зафаќаат од три извори). На враќање се оди по обратен ред, сега невестата е напред. И оваа поединост зборува за залажувањето на злите духови што би можеле да и напакостат на невестата од кои таа на овој начин се крие и штити.
Во Прилеп, пред свадбата во домот на зетот се вие венец за невестата, а во нејзиниот дом венец за зетот. Песните што тогаш се пеат се очигледни примери за присутноста на магијата и во свадбените песни како составен дел на обредот. Во домот на невестата се пее оваа песна:

Вило моме зелен венец,
пол го вило пол година,
цел го вило за година,
си го кладе на главица,
си отиде на водица,
на водица, на бел Дунав,
на венец му нар`чува:
- Пливај, пливај, зелен венец,
да отпливаш јунакови,
јунакови рамни дворје:
ак` излезит јунакови,
јунакови мили татко,
да не му се в р`ка даиш,
ни па да се поприкажиш;
ак` излезит јунакова,
јунакова мила мајка,
ни да и се поприкажиш,
ни да и се в р`ка даиш;
ак` излезит млад неженат,
нему да се поприкажиш,
нему да се в р`ка даиш.

А во домот на зетот следнава песна ги искажува величалните желби за неговиот брачен живот, искажани врз силна вера во магијата:

Вило моме три зелени венци,
први вило од здравега здравца,
второ вило од бела пченица,
треќо вило од црноно грозје.
Това што ет од здравега здрвца,
фрлете го јунакови дворје,
да се здрви и да се весели;
това што ет од бела пченица,
фрлете го у нашето село,
да поникнит се бела пченица;
това што ет од црното грозје,
фрлете го јунаково лозје,
да се родите се црвено вино.

Меѓутоа, сликата на тематиката и естетско-поетската вредност на претсвадбените песни ја доплонуваат и натпевките – кратките љубовни песни што се пеат не само кога уште не дошло до преговори за бракот (во миминството и ергенството, како можност), туку и при некои претсвадбени обреди. Овие песни се општи и за двете страни. Свадбените натпевки (пренесени, можеби, календарско-обредни песни, на пр. од ѓурѓовденските и обичајот на лулањето) се карактеристични по имињата на младите што се вметнуваат во нив. Во случаи кога песните се составен дел на обредите, имињата на младите се испуштаат, тогаш со извесна алегорија или симболика се подразбира за кого песната се однесува:

Ран босилек, бел босилек, ран гора венеет.
Де појдете, прашајте го за што венеет.
Да н`венеет, да н`венеет, за вино црвено,
да н`венеет, да н`венеет, за лута ракија?
Ми венеет, ми венеет за студена вода,
ми венеет, ми венеет, за убаво моме.

Веројатно и овде е во прашање забраната – табу за споменување на имињата на младите, табу што добива сила на законитост кога невестата по венчавањето не смее да го употребува ни своето лично име, туку се именува по името на мажот (на пр. во Западна Македонија, ако мажот се вика Петар, тогаш таа е Петревица). Еве една натпевка:

Јуначе, грутче шеќерче,
што ти се тебе чинеше,
зери е Анѓа јаб`лкче –
во еднуш да го изеиш,
срце да ти се оладит,
маките да ти поминат.

Песни на денот на свадбата. Денот на свадбата е најзначајниот дел од долгиот, континуиран процес на свадбените церемонии. Тогаш и свадбените обреди ги достигаат својот врв, на тој ден најмногу се игра, пее, весели и плаче. Ако се проследи само тој ден лесно ќе се утврди колку свадбата во целина претставува и обред и драма. Ако сите свадбени церемонии на денот на свадбата се постават на една сцена: оние од домот на зетот, и оние од домот на невестата – драмата се одвива по утврден и логичен ред и претставуваат спектакл, подготвувањето на зетот, неговото бричење, тргнувањето по невестата, пристигањето во нејзиниот дом: облекувањето и изведувањето на невестата, нејзиното проштевање од родителскиот дом; потем, актот на венчавањето, поворката до домот на зетот и нејзиниот пречек итн. Сите овие ритуали се придружени со игра, музика и песна и контрастно испреплетени со веселби и задевања, со тага и плачења. Пол Лафарг словенската свадба ја квалификува како вистинска драма со лица што дејствуваат, со драмски моменти и големо поетско богатство.
Свадбениот чин обично е поврзан со неделен ден. Кај зетот неговите собрани сватови се подготвуваат да тргнат по невестата. Кај мијаците постои едно вонредно стар обичај: зетот изутрина рано, придружен со жени и свирачи што свират тажни мелодии, прво оди на гробиштата да се прости од умрените претци. По враќањето дома, додека зетот го бричат (акт на иницијација), со симнатиот бајрак од покривот на куќата, другарите околу него го играат Лесното оро, а девојките пеат песни:

Неќет зетот бербер да го бричит,
дур да земит од татка проштење,
неќе зетот бербер да го бричит,
дур да земит од мајка проштење...

Кога сватовите ќе тргнат по невестата се пеат песни со љубовни мотиви; на пример, во Охрид следнава песна:

Да знаиш, моме, да знаиш,
како е жалба за младост,
на порта би ме чекало.
од коња, моме, би ме сметнало,
на р`це би ме кренало,
по скала би ме качило,
ф одаја би ме фнесило,
ноѕеве би ми измило,
постела би ми послало,
до мене би ми легнало.

 

[Fortune]

Во домот на невестата се подготвуваат за пречек на зетот и неговите сватови и за актот на венчавањето со пеење песни, различни по содржина, намена и карактер. Следнава убава песна се пее во недела изутрина:

Цутит ружа во онаја страна,
тамо цутит, овамо мирисат.
Научил се млад ружа да берет,
размириса свекрви кледови.

Убавината на момата е посебно сакана тема:

Еј, девојко, бела и црвена,
што си толку бела и црвена?
Дал си зима в Солун зимувала,
ел си лете под шатор летувала?
- Еј, девојки, мои мили друшки,
не сум зима в Солун зимувала,
ни сум лето под шатор седела,
туку така мајка ме родила.

По пристигањето на сватовите кај невестата се пее:

Ја излези девојкина мајко!
Зет ти идет како сиви сокол
и ти идет два рала сватои,
к`де коњи ќе и наврземе?
- Широки се девојкини дворје!

Меѓутоа, од многубројните песни што се пеат на денот на свадбата, најубави и најчувствителни се за разделбата на невестата од нејзините најблиски и родителскиот дом:

Черешна се од корен корнеше,
девојка се од рода делеше,
и од рода и од мили татко,
и од татка и од мила мајка,
и од мајка и од мили братја,
и од братја и од мили сестри.

Еве уште една песна од овој круг:

Опраштај се од мајкини пазуј,
од таткој скутој, од братој дворој!
Девојка се на бор навалила:
- Как ќе викнам чужа мајка – мајко!
Как ќе викнам чужи татко – татко!
Как ќе викнам чужа сестра – сестро!

При разделбата најмногу се плаче. Во нив има и присторувања, за да докаже невестата дека вистински жали што го напушта родителскиот дом и своите блиски. Меѓу песните сврзани со овој обичај, кога невестата е веќе слезена во дворот, во Дебарско се пее:

Плачи, моме, да би онемело,
како плачет татко ти за тебе,
како плачет мајка ти за тебе!
Како плачет браќа ти за тебе!
- Другачки верни, неверни,
да би ме татко жалило,
не би ме мене давало.

И за патот на свадбената поворка кон црквата се пеат песни во Дебарско, на пример, убавата песна Венчај, куме, крадено и грабено. Песни се пеат и при враќањето од црквата, особено при пристигањето на сватовите во домот на зетот, во кој невестата се прифаќа со традиционални церемонии како негов нов член. Прекрасна е следнава кратовска песна за пречекот на невестата:

Ја искочи, јунакова мајко,
та погледни доле преко поле,
да си видиш какво добро иде,
добро иде, ошт подобро воде:
сокол иде, јаребица воде,
месец иде, а ѕвезда гу нема.
А дека е ѕвезда останала?
- Останала у врли ливади,
да набере трева детелина,
да наране кумовите коње.

На веселбите во домот на зетот најмногу се пее, игра и свири, а на трпезата се прават разни шеги. Во некои песни му се наздравува на кумот, на зетот и др. Меѓутоа, поинтересни се обичаите и песните за одбулување на невестата. Во Штипско и Кратовско, на пример, по барање на кумот таа мора да испее и некоја еротска песна. Донекаде се слични и песните што се пеат кога зетот за прв пат влегува кај невестата. Во некои наши краишта зетот легнува со невестата дури во понеделникот или вторникот навечер.
Посвадбени песни. Посвадбените песни се пеат по свадбата, од понеделникот натаму, најчесто при обичајните посети и гостите во домовите на зетот и на невестата (првиче, зетово првиче, саботница, седми ден, итн.). Тематски овие песни малку се разликуваат од претсвадбената и свадбената група песни. Љубовните теми за првите чувства и односи на зетовите во бракот се доминантни, но веќе меѓу нив се среќаваат мотиви за животните реалности.
Во Западна Македонија, утрото по свадбата, кога кај зетот доаѓаат најблиските роднини, тие се честат со ”блага ракија” и други понуди. Потем, невестата на гостите им ги полива рацете, а тие ја даруваат со пари. При поливањето, присутните девојки и невести ја пеат и оваа песна:

Голуби, сиви, бели голуби,
вие високо летајте,
дали го видохте татко ми?
- Видохме го, лудо, видохме,
голема нива ораше,
бела пченица сееше.

Во понеделникот или вторникот пред да ги соединат зетот и невестата, најблиските роднини на зетот, мажи и жени, играат оро околу ставената софра и пеат ороводни брачни песни, посебно за зетот, посебно за невестата. На момчето му се пее следнава песна:

Сон го ломит, сон го дробит,
немат ми лудо да легнит,
не можит младо да заспијат.
- Донесете му лута ракија,
да не ќе лудо да легнит,
болаќи младо да заспијат!
Му донесоа лута ракија,
пак нема лудо да легнит,
ушч` нема да заспијат...

На ”лудото младото” потоа му носат ”бела погача”, ”слатка вечера”, ”ројноно вино, ”мека постела”, ”млада невеста”, но тоа не легнува и заспива се додека не му го донесат ”малконо моме”:

Му донесоа малконо моме,
тога ми лудо легнало,
тога ми младо заспало.

На момата се пее следнава песна со слична идејна насоченост:

Ветер ми веит, гора се леит,
момето викат: ”Леле ми студит!”
Татко го викат: ”Ела при мене,
ела при мене, јас ќе те стоплам!”
Ојде при татка како при снега!

Се повторуваат со истата композиција на претходната песна стиховите: при мајка е ”како при змија”, при братот ”како при мраз”, при сестрата ”како при кучка”. Песната завршува:

Ветер ми веит, гора се леит,
момето викат: ”Леле, ми студит!”
Момчето го викат: ”Ела при мене,
ела при мене јас ќе те стоплам!”
Ојде при момче, како при јагне.

Меѓу посвадбените песни се наоѓаат и песни за новиот брачен живот, за неговите добри и лоши страни, за обврските на невестата кон членовите на нејзиното ново семејство итн. Сакани мотиви се промените на изгледот на невестата. Кога се оди на првиче, во Охрид се пее:

Ружо ле, Ружо млада невесто!
Зашто не си ми како што беше:
првото лето, првата зима!
Првото лето цвеќе цутено,
првата зима ал на каранфил!

Во некои песни се пее и за тешкотиите што ја чекаат невестата во новиот живот:

От сега кахар да береш.
Пехер да чекаш од пазар,
љуби да чекаш од нива,
девер да чекаш од гора.
Темна темнина пред очи,
тешко железо на р`ки.
Темна темница љубето,
тешко железо детето.
Тешка е бугла на глава,
тешка е бугла каштата.

Вакви песимистички тонови, сепак, се ретки во посвадбените песни; всушност, по својата природа и карактер тие песни се длабоко оптимистички.
Свадбените народни песни по своите тематски и естетско-поетски особености се најблиски до љубовните народни песни, без оглед на нивната тесна поврзаност со свадбените обичаи, обреди и игри. Љубовните чувства и копнежи, неспокојствата и стравот од неизвесностите на новиот живот, особено онаа распнатост на девојката во нејзината љубов кон саканиот дечко и љубовта кон родителите и своите најблиски – се оние благородни паралели врз кои се изградени мнозинството свадбени песни. Затоа во нив на своевиден начин провејуваат многубројни длабоки и потресни чувства и доживувања. Во општи црти, со тоа воедно се добива и сликата за поетската тематика на народните свадбени песни.

 

[Fortune]

Тажачки песни (семејно - обредни песни)

Тажачките песни (тажаленките) се сметаат за составен дел на обичаите и обредите што се изведуваат при смрт, закоп и помените на умрен човек. Тажаленките се поетски творби – елегични импровизации на одделни членови на семејството на мртовецот со кој се оплакува неговата смрт. Но, некои семејства ангажираат и професионални пеачки за тажење. Тие имаат свои шематски текстови на тажаленки за разни случаи и во нив ги внесуваат реалните информации за покојниот што семејството бара да бидат вклучени во тажењето. Затоа тажаленките на професионалните пеачки имаат меѓусебни разлики.
Македонската фолклористика не проучила ниту една професионална пеачка, но нашиот голем собирач на народното творештво Марко К. Цепенков во кусиот опис Тажачки ја оставил следнава информација: ”Сестра ми Зоица чудна е во тажењето, цел ден да ја остаиш се ќе тажи и ќе реди како некој славеј, да дури да зарипни”. Штета е што Марко К. Цепенков не ги опишал детално тажењата на сестра му со повеќе конкретни записи на тажаленки. Во фолклористиката, инаку, како најталентирана пеачка се спомнува Русинката Ирина Андреевна Федосова, од која во 19 век Е. В. Барсов запишал повеќе од 30.000 свадбени, тажачки и регрутски стихови (објавени во Причитаниј Севернаго краја, 1872). Во својот роман Клим Самгин Максим Горки убаво ја оценил Федосова.
Потеклото на мртовечките обичаи и обреди датира од периодот на дивјаштвото; тие се изведувале над умрениот член на родот и над мртвото тотемно животно. Плачењата и тажењата биле непосредна последица на култот на прадедовците, кој се почитувал и од старите Словени.
Со мртовечките обичаи и обреди, што имале магиски карактер, се настојувало на умрениот да му се осигура спокој на душата во задгробниот живот, во кој тврдо се верувало, и така да се избегне неговото евентуално враќање и дејствување како непријателска сила. И до наши дни во македонскиот народ се сочувани бројни остатоци од овие обичаи, обреди, тажења и верувања, се разбира со крупни промени. Колку само верувањето во вампири било раширено во Македонија! Затоа, на пример, во нашите села на мртовците по обичај им се ставал клинец во петицата на десната нога или се бодел со нажежен долг клинец во мевот пред да биде закопан (К. А. Шапкарев во своите Суеверија на мртовците, овој обичај го именува варварски).
Описот на мртовечките обичаи и обреди и записите на тажаленките, кои меѓу себе се интегрално поврзани, се недоволни за да можат од нив да се издвојат со сигурност нивните општи карактеристики. И покрај широката примена и големата улога што тие ја имаат во животот на народот, нашите фолклористи и етнографи во минатото не можеле да им обрнат доволно внимание. Природата на тажаленките претставувале сериозна пречка за собирачите на народното творештво. Професионалните пеачки, пак, речиси никогаш не се согласувале да пеат тажаленки без мртовец.
Оттука, не е чудо што К. А. Шапкарев, кој е автор на опстојните описи Мртовечки обичаи (од Охрид, Струга, Кукуш и други места) и Суеверија на мртовците, во својот Зборник објавил само четири мали тажаленки од Дебарско (запишани од Трно Велев од Доста Крстева).
На Е. П. Спространов му припаѓаат 13 охридски тажаленки што се вбројуваат меѓу најубавите записи од 19 век.
Од другите големи собирачи на македонското народно творештво Марко К. Цепенков објавил мал запис за обичаите при закоп и 33 тажаленки. Неговите тажаленки се важен извор за оценките на нивните карактеристики. Неколку значајни забелешки тој напишал: ”Чудни се навистина нашите жени во тажењето на умрените. Голема дарба имаат во тажењето. Која од која се надпреватуат да го реди умрениот со ред зборои од неговиот живот арен или лош, сиромашки или богатински”... Натаму, Цепенков го истакнал ”мајсторцкото тажење” – ”како некоја најубава песна што се пеи од некој песнарија и гласовит човек.” Меѓутоа, тешко е дури и да се помисли дека тој тажаленките ги запишувал при нивното пеење, најверојатно прво ги запомнувал онолку колку што можел, а потоа ги оформувал во слободното време. Во овој факт лежи причината што неговите тажаленки, па и на другите собирачи, стилистички малку се разликуваат меѓу себе. Поетиката на нашите тажаленки сериозно е истражена во студијата на германскиот научник Херберт Појкерт. Споменатата постапка не претставува мистификација.
Тажаленките имаат востановена форма затоа што секогаш се плод на импровизација, што не води сметка за било каква традиција. Првите тажења над мртовецот ги изведуваат по ред членовите на неговото семејство во нивниот дом. Нивните тажаленки обично имаат прашална форма: за причините на смртта и нејзините последици:

Леле, синко, ти Ордане,
леле, чедо, што ме најде,
што никого не го нашло –
како мене што ме нашло,
да ми умре мојто чедо,
нити болно, ни неолно,
на здрао и на читао,
ни еден ден не лежано!
Леле, синко, ти Ордане,
како стори што ми умре,
од катнико што изваде...

Кога во домот на мртовецот околу неговиот одар ќе се соберат комшии, пријатели и други, тогаш тажаленките најчесто имаат широка епска (раскажувачка) форма со подробности од неговиот живот и за смртта. Тажаленката Дејди, Аце, домаќине е типичен пример за епска тажаленка со своите 338 стихови, што ги испеала Зоица, сестрата на Марко, тажејќи го својот умрен маж.
Посебни тажења се изведуваат кога мртовецот се готват да го однесат на закоп. Придружени со силни плачења, овие тажења се превосходно емотивни по тон и карактер:

Која земја ти ќе одиш,
Леле, брате, ти Силјане,
дали ја слушаш внука ти
што ти вели и те моли
од кај што си кинисало
за пак ти да ја поучиш,
место татко да је бидиш!...

Тажаленки се пеат и на закопот и при враќањето на закопната поворка во домот на покојниот:

Црна земјо, штура земјо,
зашчо си се отворила,
како ламја си зинала?
Кого земјо ти се готвиш,
да го лапниш, да го голтниш?
Ах ти, земјо, пуста да си!
Од тебе сме, пак во тебе
сите ние ќе влезиме,
да ни јадиш наши меса,
да ни пијаш наши очи...

Покрај споменатите тажења, првите седум дена по погребот на мртовецот семејството оди на неговиот гроб за да му пали свеќи, па гробот го кити со цвеќиња и тихо го оплакува и тажи:

Добро мајкино, ќе си ми ноќевало? о, о!
В црна темница, без огон и без видело, о, о!
Ти не беше научен в темница да седиш, о, о!
Како се научи, еј добро мајкино, о, о!

Тажаленки се пеат на гробот на мртовецот и на христијанско-религиозни помени (задушници и мртви саботи, Духовден и др.). По традиција на овие помени се раздаваат и приредуваат јадења.
Во принцип тажаленките се поетски творби со силно изразени емотивни чувства, но меѓу објавените наши тажаленки има примери што се грди слики:

Леле, Нуне, мило чедо...
Младос, синко, ти не виде,
од пусто твое пиење
во проклетите меани,
таму младост си остави,
најмилото си продаде,
за пиење си го даде,
го продаде и го испи,
куќата си ја соголи,
за срамота ти се стори,
паѓаеќи, по сокаци,
по браздите се во калта.

Тажаленките се пеат во драмски рамки. Тажењата одат по ред, се прават мали паузи со изливи на плачење, тажачките си ги плускаат рацете и корнат косите со пискотници и викотници, па ваквото тажење предизвикува и некои од присутните жени со свои припевки да ја дополнат опшата слика над одарот на мртовецот и тажаленките за него.
Македонскиот народ и до нашево совремие сочувал некои траги од старословенските погребни опичаи со оргијастични дејства. По враќањето на роднините и пријателите на покојникот од закопот во домот на неговото семејство, на трпезата се изнесуваат пијачки и јадења што тој во животот најмногу ги сакал, а тие постапуваат како и тој да е присутен: се шегуваат и смеат. Сетоа тоа се преживеалици од дамнешните времиња, за да се задоволи покојникот, за кого се верувало дека по смртта може да се преобрази или реинкарнира.
И во една наша тажаленка наоѓаме мала преживеалица: жената умрениот маж го именува огниќар наместо домаќин или со неговото име. Овој збор го нема во Речникот на македонскиот јазик. Затоа може да се поверува дека тој својот корен го има во прастариот култ на огнот, домашното огниште и прадедовците.
Посебно место во фондот на македонските тажаленки има збирката на еномузикологот Васил Хаџиманов, кој по катастрофалниот земјотрес во Скопје на 26 јули 1963 година, што однесе во смрт близу две илјади луѓе, на градските гробишта во Скопје успеал да сними близу 500 неизмерно текстуално и музички импресивни тажаленки, скришно од оние што тажеле. Смртта го спречи Хаџиманов да ги објави снимените тажаленки во целост.

 

[Fortune]

Mитолошки песни

Македонските народни митолошки поетски творби овозможуваат реалтивно широко да се согледаат рефлексите на митолошките претстави и верувања во светогледот на паганската прасловенска култура. Нивниот богат поетски репертоар во лирска и епска форма и, особено, во баладна форма имаат високи тематски и естетски вредности. Потеклото на митовите, инаку, лежи во анимизмиот, во верувањата во одухотворувањето на природата и во разни богови и божества, во духови и демони како сили што управуваат со светот, а кон судбината на луѓето се однесуваат непријателски или пријателски од разни поводи. Нивните ликови и постапки се еднакви или слични во преданијата и приказните.
Во календарно-обредната поезија се пеат разновидни песни со митолошки мотиви, почнувајќи при исполнувањето на коледарните обичаи при игрите околу запалените вечерни коледни огнови, па преку василичарските песни до лазарските песни, меѓу кои мотивот за облогот меѓу олицетвореното сонце и јунакот Дамјан за меѓусебен натпревар кој побрзо ќе ја обиколи земјата е мошне убав. Во песната Дамјан бил побрз:

И му зеде, Лазаре, слнцу сестра
и месецу-месецу, Лазаре, братучеда.

И во другите календарно-обредни песни – велигденските и ѓурѓовденските, исто така, на ората и трпезите се пеат разновидни песни со митолошки мотиви, што обично немаат никаква врска со овие големи народни празници.
Во народната митогија привлечни се олицетворувањата на небеските тела, на сонцето, месечината, ѕвездите; тие дејствуваат еднакво како и луѓето и со нив контактираат и создаваат блиски односи, како што е тоа случај со наведената лазарска песна. Во кругот на мотивите за сонцето, што секогаш е претставено во човечки облик, тоа се жени со убава мома, по совет на мајка си, токму според традиционалните народни свадбени обичаи. Овој мотив е обработен во повеќе варијанти и во него како во струшката варијанта Јана и с`нцето особено внимание привлекува обичајот невестата долги години да молчи одреден временски период по венчавањето (три години), за да не настрада некој од нејзиното ново семејство, што претставува ”табу” забрана, претставена како ”атер” (чест).
Одделни митолошки песни се лирски импровизации за лични желби и чувства. Сончевата мајка во трудовите песни го советува синот:

- С`нце, мило чедо,
брже ми заожај,
да ми те не к`лна
косаче в љуваде,
жетваре по ниве...

Натприродните митолошки суштества: самовилите, змејовите, ламјите, наречниците, чумите и другите т.н. сеништа, како што народот обично ги именува демоните и духовите, се единствени ликови во народните песни што се олицетворени слично на небеските тела, но тие на луѓето најчесто им причинуваат зла и несреќи, особено во баладите поради нивната драматска трагичност. Самовилите се мажат, принудно, со јунаци и раѓаат деца (Јоан Попов и самовила, Миладиновци, п. 1). Но, тие собираат и робје (Самовилско робје, Тахов, с. 188), ѕидаат тврдини и градови од млади луѓе (Самовилско ѕидање, Михајлов, п. 244; Град градила самовила, Илиев, п. 176); тие ослепуваат намерници, затвораат планински извори. И змејовите од селските ора грабаат убави моми, спуштајќи се од облаците и ги носат ”на планина, на вишина” и таму со нив живеат (Вела, грабната од змеј, Молерови, п. 2). Борба меѓу ламја и јунак е чест митолошки мотив. Марко Крале ја отепува ламјата што му го грабнала детето (Шапкарев, I, п. 15).
Со народната митологија широко се поврзани необичните мотиви за случки и доживувања на луѓето од нивниот секојдневен живот, манифестирани со трагични последици од верувањата во преобразбите и задгробниот живот, што се последица на бескрајна љубов или, обратно, на силна омраза.

* * * * * * * * * *

Легендите – песни со легендарно-христијанска тематика се одделна група на митолошки песни; тие имаат, речиси, идентична сижетика со религиозните преданија. Оваа поезија во народот се именува црковна. Веќе во Зборникот на Миладиновци под тој термин се групирани 27 песни.
Легендите е можно да се издвојат во две групи: на постари легенди со пагански корени, изградени врз култови и преданија, меѓу кои библиските легенди имаат важно место (Аврамова жертва, Миладиновци. п. 29), и на понови легенди со мотиви пренесени во фолклорното творештво од проповеди и од апокрифната и хагиографската книжнина, при што христијанските фантастични претстави сериозно се менувале поради поинаквите народни сфаќања, за одделни верски прашања и етички учења. Оттука, во овие легенди се чувствува не само двоверието, туку и реалните народни погледи за разни сложени социјални процеси. Во некои од нив, на пр. во легендата Свети Петар и мајка му (Миладиновци, п. 44 и 45), по умирачката таа не можела да влезе во рајот, во кој нејзиниот син не сакал да ја пушти, затоа што во животот не сторила никакво добро, а кон сиромасите се однесувала неправедно и немилосрдно.
Легендарните мотиви на Богородица и Исус Христос се многу побројни, особено за неговото раѓање и крштевање, за чудесата, за мачењата, смртта и воскреснувањето. Некои од овие песни се кратки, чисто лирски, а други се пошироко построени. За крстењето на Исус Богородица барала кум меѓу светците на реката Јордан: ”в роце држит млада бога, / мила бога некрстена”... Еден по друг, таа го сретнала свети Петар, потоа свети Илија и свети Јован. На еднаков начин, тие ја прашале Богородица:

- Коде одиш, божја мајко,
в роци држиш мила бога,
мила бога некрстена?

Богородица им одговорила дека бара кум и ги молела да го крстат младиот бог. Свети Петар и свети Илија не се согласиле да го прифатат понуденото кумство: ”Ја не смеја ни умеја кум да бида!” Свети Јован се согласил ”и си крсти млада бога”. Со овој мотив е поврзана легендата во која Богородица го наградува свети Јован за кумството, а свети Петар и свети Илија ги накажува:

... се му војска свет-Јовану зајигра, зајигра,
се му цвеќе свету Петру повена, повена,
се му војска свет-Илију повена, повена.

Легендата Христово воскресение, во епска форма, е блиска до апокрифната историја за мачењата на Исуса и залудните молби до ”царот јудејски” за неговото ослободување. Чудесно, на крајот на легендата Христос одлетал:

со дванаесет ангели,
света Недеља по него,
та си отиде на небо,
пред мила мајка побрзо.

Во бројни легенди темата за грешните луѓе, па и светците, е широко експлоатирана. Чудесна е легендата Шетба шета Огнена Марија, што има повеќе варијанти, а се пее и во нашево совремие. Во легендата Огнена Марија на свети Илија подробно му ги опишува многубројните гревови, зла и несреќи на луѓето на земјата – ”гулемото чудо”:

ка ми се е вера разверила,
ка ми се е закон растурило...

па го замолила да и ги даде клучевите од небеса. Таа го ”заклучила небото од облаци, / не фанало дожд девет години, / пукнала се земја девет лакти”... На Господ му се нажалила оваа состојба, па го отклучил небото (Малеш, п. 182).
Бројни се исповедите на грешните луѓе: Стојаново исповедвање (Шапкарев, I, п. 41) и др. Но, поинтересна е легендата во која Богородица се исповеда пред свети Никола за сторениот грев кон трите дрва кога врвела ”низ Димна гора пуста планина”, а дрвата не и сториле чест, па таа ги проколнала луто:

Тонка јасика тонка да бидит,
тонка да бидит, сенка да нема.
Тонка евла тонка да бидит,
ни цут да цутит, ни род да родит.
Зелени бршлен зелен да бидит,
зелен да бидит и зиме и лете,
цут да ми цутит, род да ми родит.

Од обемниот круг на религиозните легенди универзална е легендата Свети Ѓорѓија и ламја (Шапкарев, I, п. 19) со нејзините многубројни варијанти во христијанскиот свет. Во една варијанта (Миладиновци, п. 11) аждерот во езерото, кога и дошол редот на царевата ќерка, а царот ја донел крај езерото ”и тој оба ми и пог`лтнал”. Внимание привлекува легендата Делба меѓу светците (свети Никола, Петре, Павле и Елија) поради нејзината прекрасна словенска антитеза – редок пример во легендите:

Дали грми ли се земја тресе,
ели вода из високо тече
ели гуштер у грамада свири,
ели риба в црно море пее,
ели јагне от егреко блее?
Нито грми, ни се земја треси,
ното вода из високо тече,
ното гуштер у грамада свири,
ното риба в црно море пее,
ното јагне от огреко блее
четворица браќа делба делеа..

И многу други религиозни мотиви се сакани во македонските легенди: шетањето на ангелите по земјата (Два ангели во Света Гора, Миладиновци, п. 36); ѕидањето на манастири и цркви (Богородица го ѕида манастирот Трескавец, Свети Никола гради црква).
Кон легендите можат да се приклучат и т.н. хагади (поповски песни со одбројување на значајни христијански личности и настани), што се мошне ретки во фолклорното творештво. Познати се две македонски хагади, за кои Харалампие Поленаковиќ напиша посебен научен прилог. Освен единствената печатена хагада во Зборникот на Шапкарев (п. 31), втората хагада припаѓа на еден ”Молитвеник” од XIX век во руската редакција. Се претполага дека хагадите меѓу балканските народи ги пренеле богомилите во средниот век.

 

[Fortune]

Орачки и жетварски песни (трудови песни)

Меѓу трудовите песни најраширени се оние за обработка на земјата. Тоа се орачките и жетварските песни. Со нив се преплетуваат и аргатските песни. Секогаш дело на нашите селски маси, во овие песни доминираат нивните интимни чувства и настроенија преку теми што првенствено ја изразуваат макотрпната орачка и жетварска работа, работната атмосфера во полето воопшто, особено на наемните работници – ”белите аргати” од времето на турското робување. Меѓутоа, тематскиот круг на трудовите песни не е ограничен со овие мотиви, тој се шири и со многубројни други љубовни, семејни, баладни и други мотиви. Поради оваа причина, всушност поради широката можност трудовите процеси да се поврзат со најразновидни мотиви, кои често се јавуваат само како некаква ”надградба” на основната тема, се случува да се изгуби врската со неа и таа да дојде на споредно место. Затоа некои од трудовите песни можат да се сметаат како љубовни, семејни, обредни итн.
Орањето како важен почетен процес во обработката на земјата започнува со пролетта, со будењето на природата, која отсекогаш го возбудувала човека и го инспирирала за поетско создавање. Безимениот автор од средината на нашиот народ прекрасно и во најстегнатата импресионистичка форма ја дал следнава слика за будењето на природата:

Ни прела гора ни ткала,
са зима болна лежала.
Кога ми дојде Ѓурѓовден,
сама се гора облекла
се во зелена долама,
се во зелено кадифе.

И тогаш, кога веќе природата се разбудила од зимскиот сон, на повикот на земјата за нејзината обработка, за нејзиниот нов живот и род – селанецот се повинува, бидејќи знае дека од неа зависи опстанокот негов и на неговото семејство:

Заплакала ми голема нива,
голема нива на врв на планина:
- Ог леле боже, оф мили боже!
Как не се најде најдобар јунак,
да ме изоре, да ме посеит
бела пченица црнокласица.

”Најдобриот јунак” – селанецот орач со своето рало ги заорува браздите на својата нива, очекувајќи од неа добар род: ”даму наполни девет амбари”. Ништо чудно што нивите се ораат со песна на уста – песната придружничка ”во радост и во жалост”:

Млади јунак нива орат,
Нива орат, песна пеит...

Надежта за добра жетва лежи во најдлабоката интима на орачот, во неа е смислата на сите негови работни усилби. Се разбира, усилбите честопати остануваат залудни, зашто природата знае да биде и жестока. И ете, во нашите песни се пее и за вакво ”чудо”:

Слана е капнала,
слана девет педи...
Па се ознобила
на голема нива
белата пченица.

Ваквите слики отстапуваат пред напорите на жетварите што побрзо да ги приберат плодовите на вложениот труд од орањето до жетвата. Истакнувајќи ја тежината на жнеењето, со описите на општата работна атмосфера на нивата, сепак се велича трудот. Тоа е резултат на длабоко врежаното искуство на народот дека токму работата е најелементарниот услов за животот на човекот.
Најсакани мотиви во жетварските песни не случајно се оние за натпревари во работниот ефект: кој од жетварите ќе ожнее и врзе повеќе снопови. Дека производноста на трудот е основната претпоставка за натамошниот напредок и полесниот живот – тоа одамна го научил нашиот народ и затоа на соодветен начин му дал значајно место во своите трудови песни. И да не би било сето ова прозаично, во песните натпреварите се водат меѓу момче и девојче за облог, при што симпатиите секогаш се на страната на момата. Таа по правило го победува својот противник во работата:

Жнала, жнала бела Мара,
жнала, јунака натжнала
и јунака си го зела.

Работниот занес во жетвата во некои песни со баладни мотиви завршува трагично, било да е во прашање родоскверба љубов или дури мотив за натпревар, кога мајката си го заборава детето на нива, кое волци ќе го изедат или, во друга варијанта, околу него ќе се соберат три самовили:

Првата го преспиваше,
втората го лепо љуља,
третата му песна пеје:
- Нани, нани, м`шко дете,
да ми растиш и порастиш,
да порастиш ти големо...

Исплашената мајка од самовилите се враќа назад дома без да го чека детето:

Кое дете ќе порасти,
да дојди за туфка прга,
тогај дете да земиме!

Како спротивност на мотивите за работливоста на жетварите, која народот ја признава и пофалува, постојат жетварски песни за мрзливци. Мрзливоста на некоја мома е предмет на осуда и шега што граничи и со сатира:

Разболела се девојка,
откак` се поле зажнало,
дури се поле дожнало.
Кога се поле дожнало,
тогај девојка станала...

Или:

Вечерна ѕвездо, вечерна!
Ал си зготвило вечера?
- Зготвило, с`м ви зготвило
шчирица зелје варено,
во копанишче дробено
со голема сеќира!

Во жетварските песни љубовта е мошне сакан мотив. Во следнава песна некако дискретно звучат повиците за љубов:

Зажни, Ружо мори, најнапреди,
тебе ти е, Ружо, р`ка лека!
Кара Ружа д`лга поста,
д`лга поста и широка.
На крај поста сенќа има,
сенќата е от к`пина,
од к`пина за двамина,
за двамина луди-млади,
луди-млади като нази,
ни годени, ни женени.

Во долгата жетварска песна (95 стихови) Јана и мајка је, мајката на ќерка си едноподруго и поставува прашања за нејзиниот изглед: зошто лицето и повенало, рилките подгореле, грлото помодрело, боските набобнале, мешето подбувнало – по враќањето од жетва во Солунското Поле. Таа наивно ја брани својата слободна љубов, а мајка и не ги прифаќа правдањата:

Лажи, Јано, мори ќерко,
лажи, кого лажеш,
мене не ме лажи;
мама не се лажи,
и мама ти била
като тебе млада,
по поле шетала,
жито си је жнала,
с`нце је грејало,
нишчо не је било!

Во жетварските песни, еднакво и во аргатските песни, тежината на макотрпната полска работа без починка, додека жешкото сонце до усвитеност ги извлекува и последните сили од жетварите, облеани во сопствената пот, се опишува и сликовито. Човек – природа е основната релација на мотивите со оваа тематика. Природата е немилосрдна кон жетварите, па тие го молат господарот на нивата:

Планина, Марко, марина,
пушти не да пладнуваме,
под тие сенки дебели,
до тие води студени!

Во други песни, жетварите и се обраќаат непосредно на природата за да им го олесни трудот:

Повеј ми, повеј, ветре Меглене,
по море силен,
по поле ладен,
да ми оладиш бели аргати...

Во некои песни жетварите и на бога му се молат да ги разлади:

- Моли бога, Јанце ле мори, лад да дуне,
да разлади, Јанке ле мори, жетварите,
жетварите, Јанке ле мори, по нивето...

Сонцевата мајка е милозлива кон тешката работа на жетварите и таа го советува својот син:

- Зарана, сл`нце заходај,
да не те к`лнет аргати...

Тешката жетварска работа особено имала лоши последици за жетварките врз нивните положби и чувства. Потресна е кратката и стегнатата по израз песна Митро малена, таго голема:

Митро малена, таго голема,
отрој се, Митро, жива не оди,
да ти не гледам пустата мака:
ф утрина рано боса на жетва,
српо на рамо, урка ф рацете,
дете на грбо, ручек на глава.

Кога по завршената работа жетварите се враќаат дома, тие од нивите се збогуваат со песни:

Остани збогум голема ниво,
кој те брал, пак да те ора,
кој ми те жнал, пак да те жние...

Во некои македонски краишта и до наши дни се сочувани разни обичаи и обреди врз магиска основа за земјоделската работа. Во Малешево на последниот сноп пожнеано жито се врзуваат класчиња. Два класа никнати во едно се сметаат за матица на житото, а жетварите му ја носат на домаќинот дома и тој на чува закопана во земја. Во прашање е прастарото верување во т.н. ”мајка на житото” (во некои наши краишта се именува ”китка” или ”брада”), што е раширено во многу народи. А кога гумното завршува, на купот жито се става крст со лопата, тој трипати се обиколува со желба: ”Догодина поголема!” Догодина орачот семето го меша со малку изронета пченица од закопаниот клас и други предмети и земјоделски производи (прстен, чешалка, кошула, калинка, лук), зад што се крие магиска нагласка и очекување дека сеидбата ќе донесе богат род.

 

[Fortune]

Oвчарски песни (трудови песни)

Овчарските песни, слично на жетварските и орачките, пеат за мачните и радосните страни на животот на овчарите. Овчарот со месеци живее покрај своето стадо оддалечен од своите блиски и без контакт со други луѓе, доколку не припаѓа на овчарската дружина која чува поголемо стадо на некој ќаја. Овчарскиот живот е горчлив и суров. Осаменоста не е во природата на човекот. И кога тој е принуден, поради својата егзистенција да живее во вакви услови во горите, тогаш неговата психа се менува: кај него постојано се засилува носталгијата за семејството, за топлото огниште на својот дом, како и желбата за забава и другари, за љубов.
Осамен во гората на пасиштата, опкружен само од своето стадо и следен од верните кучиња, овчарот олеснување наоѓа во свирката и песната, со нив тој ги предава своите скриени мисли, сета своја интима:

- Диму пасе сиву стадо,
ем му пасе, кавал свира;
на кавала наричаше:
- Ој кавалу, мој другару!

Овчарот другарува и ”разговара” и со своите овни претходници, со ваклите овци и овците рогуши, со рудите јагниња, со своите овчарски кучиња. Неговата љубов кон стадото и кучињата е важен елемент во овчарските песни.
Темите на овчарските песни се движат, главно, во овој круг. Но, многу овчарски песни се истовремено и превосходно љубовни по карактер, во нив се пее за силниот копнеж на младиот овчар кон својата млада невеста или девојка, за неговата вљубеност во мома која сеуште не му припаѓа, а тој за неа мечтае:

Димано, диман-девојко,
качи се горе на диван,
погледај долу под диван:
под диван – поле широко,
во поле – стадо големо,
во поле камен бесценет,
на камен – младо овчарче,
со сведен кавал свиреше,
Димана ми ја славеше.

Љубовта во овчарските песни се искажува и во баладна форма. Спречен инцест е содржината на песната Кинисала мома на вода во која таа ги згрешила патиштата и отишла в планина... На Димово бачило. Тој со момата се венчал, но:

Кога ми в цркоф одеја,
крвава роса зароси;
кога от цркоф одеје,
дробни камења паѓаје...

Тогаш, со проверка на десната нога на Димо, на која немало еден прст, тие утврдиле дека се брат и сестра.
Од љубовните овчарски песни од нашево совремие мошне е убава следнава песна од Охридско:

Овчар свирит зад гора,
пушти ме, мајко, да појда,
да појда, мајко, да вида:
дали е наше нашинче
дали е туѓо туѓинче.
Ако е наше нашинче,
чекај ме, мајко, до вечер,
ако е туѓо туѓинче,
чекај, ме мајко, в година,
в година, мајко, со него
и машко дете на рака.

Овчарството е важен извор за животот на нашите селани и дел од нашето секојдневие. Песните тоа убаво го осветлуваат. Во нив се пее и за односите меѓу ќајите (сопствениците на стадата) и наемните работници – чобани и овчари, со елементи на суровата експлоатација. Некои песни содржат траги од феудалното време и од времето на робувањето на македонскиот народ под Турците, кога нивната експлоатација била уште посурова.
И животот на овчарите не бил безопасен. Нивните стада постојано биле на удар на разбојнички грабежи. Во овчарските песни оваа тема има бројни верзии, но најпопуларни се поетските мотиви во кои овчарот со свирката на својот кавал успева да си го врати стадото. Убава е песната Дај ми, мајко, кафало, во која овчарот Стојан со ”жално, тажно свирење” го наговорил овенот карабаш стадото да преплива:

- Ја чуј ме, овен карабаш,
да ми стадото препливаш,
јалуци да ти остава,
рогови да ти позлата.
Дочу го овен карабаш,
та му стадото преплива,
та му јалаци остави,
та му рогови позлати.

Од овој тип песни мошне раширена е песната Челник Пејо. На Пејо арамии му ги истепале чобаните, му го заплениле стадото, а него го повеле во ропство. И тој се ослободува откако ”ми засвири, ми заѕуни” и со свирката ги посоветува своите блиски како тоа да го сторат од заседа:

... арамии изватиле, арамии истепале.
Си вратиле силно стадо,
г`одврзале челник Пеја,
си собрале дробно азно,
та си ошле дури дома...

И природните непогоди криеле опасности за животот на овчарите. Популарната песна Потфатила Шар Планина со бројните варијанти, што се пеат и денес во народот, ја третира токму оваа тема:

Потфатила Шар Планина,
три овчари Шар Планина!...

Планината нема милост кон молбите на тројцата овчари, искажани посебно, за да ги ослободи од нивните аргументи дека ќе ги жали невестата, сестрата односно мајките на ги признава, одговарајќи дека секоја ќе жали само определено време, а мајката до века!
Еден дел од овчарските песни се величални. Поради ова навлегле и во обредната поезија. Се среќаваат како коледни песни – сврзани со празнувањето на Новата година, потем во лазарските и, особено, во ѓурѓовденските песни – кога се празнува почетокот на пролетта. Магиската основа на овие песни, изразена во примитивното верување на човекот дека сличното приозведува слично, допушта ваква промена во функцијата на песните и промената на поводот на нивното исполнување. Во овие песни принципот на пофалбата е најважен и обично се посакува: стадото да се множи, овците два пати да се објагнуваат во годината и сл.

 

[Букаро]

Сестро бре? Аљо. 21 век. Град, асфалт, урбан простор? Ти значи нешто?

Доста не труеш со селски мотиви.

 

[Fortune]

Сестро бре? Аљо. 21 век. Град, асфалт, урбан простор? Ти значи нешто?

Доста не труеш со селски мотиви.

Aбе батка, кој те тера да читаш? Овој дел од форумот е за секаква литература, ако ти пречат темиве, слободно можеш да ги игнорираш
Ајде сега продолжи да пишуваш таму кај што си почнал и не мораш да ги расипуваш темите.

 

[Букаро]

Aбе батка, кој те тера да читаш? Овој дел од форумот е за секаква литература, ако ти пречат темиве, слободно можеш да ги игнорираш
Ајде сега продолжи да пишуваш таму кај што си почнал и не мораш да ги расипуваш темите.

Добро, добро кантри-модераторке... не ме тепај, жити најубајо циклус овчарско-говедарски песничиња

 

[Serdarot]

букар, мани се самиот од асфалт, и прекини да сериш, пошо во градо од кај шо идиш серковци ги има и така и така премногу

твоето какање имаше смисла пред неколку години, ама со годините станваш патетичен

олабај малку, размисли кај си - шо си, и живеј понатаму

а тие шо сакат да пазат на традиција и слични работи... нивна работа!

од куросвање и тупање в гради колку јак фраер си знајш нешо друго?

ако да, тогаш ИЗНЕНАДИМЕ, и НЕ РЕПЛИЦИРАЈ на ОВАА тема

 

[Fortune]

Печалбарски песни (трудови песни)

Печалбарството во Македонија особено во нејзините западни и југозападни краишта, се развивало поради извонредно тешката економска положба на нејзиното население. Како причина за појавата и ширењето на печалбарството во изразито економско-социјално движење во времето на робувањето на македонскиот народ под Турците се сметаат и насилствата и грабежите над незаштитената раја што се засилиле кон крајот на XVIII век и во првата половина на XIX век, кога Отоманската империја ја потресувале крупни општествено-политички судири и промени и војните со Русија. Централната султанска власт и тогаш се помалку се чувствувала, а локалните власти и спахиите немилосрдно го експлоатирале населението.
Во вакви услови, не можејќи да си го обезбедат поминокот со семејството, мнозина страдалници излезот од овие тешкотии го барале во туѓи краишта и земји, таму каде се надевале дека ќе имаат поширока можност за работа и заработувачка, а некои се иселувале заедно со своите семејства.
Процесот на печалбарството со текот на времето се засилувал. По неуспешното Илинденско востание на македонскиот народ во 1903 година, кога Турците срамниле со земја многу македонски населби, одењето во туѓина – во нов живот добило пошироки размери. Во нашево совремие, пак, илјадници Македонци почнаа прво да одат на печалба во развиените европски западни држави, а потоа и масовно да се иселуваат во прекуокеанските земји.
Со појавата на печалбарството започнал во народот и процесот на создавањето на првите печалбарски песни, главно врз поетските традиции на љубовните и семејните народни песни, но со вклучување во нив на основниот реален мотив – разделбата. Па ако во нашите песни се пее дека ”в нашето село до две сл`нца грејат”, во печалбарските песни ништо слично нема, во нив малку печалбари се вратиле во родниот крај со алтаните што ги сонувале дека ќе ги ”казандисаат”.
Првите печалбарски песни се објавени веќе во првите збирки на македонските народни песни (Стефан Верковиќ), Миладиновци, К. Шапкарев, Наум Тахов, Васил Икономов и др.), но ниту во една од нив тие не се издвоени во посебна група, туку авторите на збирките, според нивната тематска страна, обично ги приклучувале кон другите видови народни песни. К. Шапкарев во својот голем зборник со нас 1300 песни објавил најмногу печалбарски песни (32). Иако токму тој, единствен од нашите собирачи во Преродбата, ги класирал песните во групи, сепак печалбарските песни не ги издвоил во посебна група. Меѓутоа, во нашата народна поезија печалбарските песни по своите општи поетски специфики претставуваат поесебен поетски жанр и неговите песни не би требало да се мешаат со трудовите песни.
Во печалбарските песни разделбата меѓу оние што одат на печалба во туѓина и нивните најблиски е носечки реален мотив. Во различни типолошки рамки овој чин добива интересни димензии на чувства и предизвикува плач и очај, клетви, дефинитивни разделби, болести, смрт:

Пуста да остане, мајко, Америка,
Америка земја печалбарска!
Ногу души, мајко, останаја
кој без рака, кој без нога,
мојто либе, мајко, е без глава.

Или:

Рај, боже, рај да не видит
тој шчо научи туѓина,
туѓина пуста јабана,
јабана – пусти Белград!...

Во поголемиот свој дел елегии, печалбарските песни се полни со намерлива тага и вечно жива болка. Колку е само оригинална по својата чувствителна експресија прекрасната песна од Зборникот на Миладиновци за разделбата на мажот, кој оди во туѓина, и неговата жена која дома останува:

Леле Димо, леле Димо, леле т`ги големи!
Ти ќе одиш, ти ќе одиш, чужа земја далеко,
кому ќе ме, кому ќе ме, мене млада остаиш?
- А невесто, добро мило, јоставам те, јоставам е,
јоставам те, јоставам те, на твој татко и мој,
јоставам те, јоставам те, на твоја мајка и моја.
- Леле Димо, леле злато, леле т`га голема!
Тешко мене, горко мене, при два татка без тебе!
Тешко мене, горко мене, при две мајки без тебе!

Најчестите почетни стихови на многу печалбарски песни со љубовна тематика се искажани во повикот:

- Жалај, моме, да жалиме,
како ќе се разделиме,
како ќе се разделиме,
јас од тебе, ти од мене.
Јас ќе одам на далеку,
на далеку преку Вардар,
преку Вардар на туѓина,
да спечалам жолти лири.
Ќе ти пратам бела книга,
бела книга црно писмо –
ем да читаш, ем да плачеш!

Трагиката на дефинитивните разделби најчесто ја соопштувале ”белите книги со црните писма”. Но, при разделбите не плачат само невестите и момите, не тагуваат само тие. И мајките плачат повеќе од нив, тие не ги сакаат алтаните, што синовите обично им ги ветуваат дека ќе им ги донесат од туѓина:

Зашчо ми се, синко, алтани,
кога ќе бидам без тебе?
Ја качи се горе на чардак
да видиш небо без ѕвезди –
така ќе бидам, синко, без тебе!

Многу печалбарски песни се балади, поради својот трагичен крај. Раширена е баладата за мајката која го отепува на спиење синот, за да му ги земе парите, таа не го препознала по неговото враќање од долгогодишната печалба, а тој веднаш не и се претставил.
Печалбарството како економско-социјално движење, неговата тематска застапеност во македонското фолклорно творештво и во уметничката литература биле предмет на бројни стручни и научни трудови. На Лазо Каровски му припаѓа студијата Печалбарството во македонската народна и уметничка литература (Скопје, 1974), што има пошироки истражувачки резултати и претставува неодминлив информативен прирачник за наведените прашања.

 

[Koreni]

Обредните песни на словенските народи се развиле под еднакви услови и нивните корења датираат уште од темните пагански времиња. Тогаш нивните верувања и претставите за светот и природата имале заедничка основа, но нивното натамошно развивање или одумирање не се движело по исти патишта.
По доаѓањето на Балканскиот Полуостров и прифаќањето на христијанството како своја водечка религија кај доселените словенски народи започнал процесот на нивелирањето на нивните дотогашни пагански обреди, изразени најчесто во примитивното верување дека саканото дејство може да се предизвика со изведувањето обреди со разновидни магиски елементи. Всушност, обредите се сврзувале и се адаптирале со одредени верувања и празнувања на новата религија, иако со нив најчесто неале никаква реална врска. Црквата прифаќала разни пагански обреди што им биле особени блиски на народните маси и поради нивниот стопански или семеен карактер, па ги прикрепувала кон одделни значајни настани или личности на својата религиозна система. Се разбира, не секој обред имал ритуално религиозно значење. Може да се допушти, смислата на обредите во одредени случаи да се ослободувала од стегите на врувањата и да означувала, ако така може да се каже, стремеж ”да се закрепнат нормите и правилата на поведението на луѓето, да се даде раководство на трудовата дејност” – како што тоа го смета рускиот фолклорист В. И. Чичеров.
Календарко-обредните и семејно-обредните обичаи на јужнословенските народи, како два посебни циклуса – вклучително и песните што ги придружуваат, па најчесто и осмислуваат – имаат слична основа и значење со бројни заеднички начелно еднакви или слични елементи.
Македонските зимски и пролетни календарско-обредни песни се вклопуваат во спомнатите битни белези на општословенската календарно-обредна поезија, што треба да се оценува не само според нејзините поетски пораки и вредности, туку и како плод на сите оние верувања со кои се дополнуваат и осмислуваат обичаите и обредите и обратно – песните!
Зимските календарско-обредни обичаи (од Коледе, Василица до Водици) се манифестираат во разни облици со песни и игри. Општа карактеристика за овие празници се ритуалните поворки и односи и неограничено слободните веселби, поврзани со аграрно-магиски елементи. Двоверието во нив е видливо, но основната смисла им е стремежот со обредните настапи, во нивната севкупност, да се отстранат злите духови и така да се повлијае за подоброто ”утре”. Со палењето на коледните огнови и нивното прескокнување токму тоа се посакува.
Кон овие календарно-обредни песни и обичаи можат да се приклучат и настапите на драмските играорни групи русалии и џамалари. Русалиите се раширени во Јужна Македонија и се играат цели 12 дена од Божиќ до Водици. Организирани се врз ритуални обреди, норми и игри, чие потекло непосредно води кон индоевропските претстави за вечната поврзаност на земниот и неземниот свет и почитувањето на предците. Сличен род имаат и т.н. џамалари (бабари, василичари и др.), чие потекло, како машка игра со песни и драмско дејство, своето потекло веројатно го имаат во древните карневалски свечености.
Во Македонија пролетта започнува да се слави со празникот Летник (1 март) или со празникот Четириесет маченици (22 март). Потоа се редат следниве најважни пролетни празници: Благовец, Лазаровден, Велигден, Ѓурѓовден, Спасовден, Духовден – поврзани со поранешните пагански празнувања, односно со одредени трудово-земјоделски или семејни и други дејности од општествениот живот на луѓето. Песните што се пеат на празнициве при соодветни обреди, по правило имаат свечено-величална смисла. Најскриените надежи и желби на домаќинот на семејството и на неговите блиски – за богатство, среќа и љубов во животот, за постигање успеси во работата, посебно за добар род на посевите и за приплод на добитокот – еднакво како и неговите грижи и сомневања, особено во почетокот на пролетта, кога всушност започнуваат главните работни процеси наполето во груби црти ја претставуваат тематската основа на пролетните календарно обредни песни. Оттука, и поради верувањето во магиската сила и на зборот – пофалбата и добрата вест, желбите со магиско заклевање, та дури и молитвите и разни други видови величења, секогаш се јавуваат како своевидни апотеози на благосостојбата и успехот, на среќата на човекот. Разбирливо е затоа што за потенцирањето на својата свечено-величална смисла обредната песна користи силни поетски средства и изрази, вклучително и хиперболи, што инаку не одговара на нивната кратка лирска фраза.
Токму ваквите песни, што се дел од соодветни обреди и празници и се пеат наодреден ден и место од поединци или од група пеачи (на пример, лазарки или билјарки) се сметаат за прави, вистински обредни песни. Па ако се остави настрана нивната идејна страна (присуството на магиски и религиозни претстави, христијански разбирања, натуралистички погледи), најчестиот мотив во нив е љубовта во сите нејзини компоненти. Тоа се воедно и најубавите пролетни песни.
Меѓутоа, во прво време во обредната пролетна поезија доминирале митолошко-религиозните теми. Верувањата во разни натприродни сили и суштества што наводно дејствуваат како добри или зли сили, кои се јавуваат како чувари или пакосници на работните усилби на луѓето во полето, во семејството и во неговите добри дејности се одразени во бројни митолошки поетски мотиви. И ништо чудно што змејови и ламји, самовили и чуми и други натприродни суштества од народната митологија се чести херои во овие песни, било да чинат добри дела или пакости. Подоцна, натамошното тематстко проширување на пролетните обредни песни се вршело за сметка на религиозните христијански мотиви. Разликата е само во тоа што улогите на натприродните сили во ваквите песни ги преземале врз себе разни светии. Дека паралелно се случувало и соодветно мешање на митолошките елементи со христијанските мотиви не треба посебно да се истакнува, тој процес го обусловуваат природата и законитостите во развитокот на поезијата. Во кругот на обредните пролетни песни подоцна започнале да навлегуваат и разновидни баладни мотиви, пак најчесто со љубовна тематика.
Со време и обредите постепено се проширувале и добивале поинаква смисла и значење, бидејќи со култивизацијата на привитивизмот тие постепено го губеле своето првобитно значење и во нив се повеќе продирале елементи на разонодата. Поради оваа причина, кон величално-свечените пролетни обредни песни, со наведената тематика, започнале да се приклучуваат и разни други песни, најчесто од битово-семеен карактер, што немале никаква органска врска со самите обреди.. Така, на веселбите на пролетните празници широко се пееле разновидни орски песни. Тие немаат точно фиксирани жанрови или тематски рамки. Можат да бидат подеднакво и лирски, и епско-лирски, и епски песни и нивната содржина да зафаќа различни мотиви: митолошки, религиозни, јуначки, битови, љубовни, та дури и хумористични. Употребата на толку широк круг песни во ората придонесла во Македонија и до нашава современост да се зачуваат баладите и епиката.
Од друга страна, додека младите играле и се забавувале, постарите ја користеле трпезата како место за разговор, здравици и за веселба од поинаков вид. Се разбира, трпезата, полна со јадења и пијачка, за да се прикаже и на овој начин благосостојбата, не можела да помине без песна и свирка. На трпезата се пееле обично т.н. трпезарски песни. Под овој поим народот ги подведува песните со епска форма што ги пеат мажи (машки песни). Голем дел од овие песни тематски им се блиски на орските песни, зашто и одделни трпезарски песни можат да бидат воедни и орски песни. Кругот овде како да се затвора. Всушност, и овде се судруваме со општата карактеристика на народната песна, дека поводот за нејзиното исполнување не ја фиксира цврсто кон една категорија, односно дека една песна може да има повеќе функции.
Заклучокот сам се наметнува. Народното именување на ваквите песни и нивното сврзување со разни календарски обредни празници е сосема условно и без органска врска со нив. Тие се именувани како такви секако затоа што се пееле и на празниците. А причината за оваа употреба треба да се бара во нивната содржинска соодветност кон одделните празници, односно со сите оние придружни активности на учесниците во празнувањето надвор од самиот чин на обредот.
Тематиката на календарско-обредните песни (и на обредната поезија воопшто) не може, значи, да се ограничи на одредени мотиви. Одделни сакани теми, дури и тогаш кога генски се сврзани со еден празник или со одредено обредно дејство, со време се ослободуваат од нив и потем лесно се прикрепуваат и кон други празници или добиваат други функции. Постои, значи, широка тематска слобода и поставувањето на некои фиксирани рамки, се чини, е невозможно. Овој процес на слободното движење на песните го олеснуваат и сличностите и во поводите, и во начинот на празнувањето на одделни празници, а особено сличноста и еднаквоста на празничните расположенија и чувства на луѓето.

Odlicna tema!

Samo imam zabeleski na prvite nekolku reda.

1. Slovenite (posebno Makedoncite), po se izgleda, ne se dojdeni od nikade, tuku se avtohtoni ziteli na ovie prostori od pamtivek. Da, toa go vklucuva Aleksandar Makedonski i negovite pretci. Vidi go linkov: http://www.maknews.com/forum/viewtopic.php?t=662

2. "Temnite paganski vreminja" i ne se bas temni.... Naprotiv, hristijanstvoto nasledilo mnogu od tie "temni paganski vreminja", sto e logicno i normalno. Eden od mnogute primeri e zrtvuvanjeto (kolenje na jagne ili jare pri gradenje nova kukja).

Mnogu nesta od nasata "moderna" Istorija se, najblago receno, gresni i nelogicni. Na primer, kade se arheoloskite dokazi od taa golema preselba/invazija na Sloveni od zad Karpatite? Ako gi prasas Ukraincite od kade dosle - ke ti recat pozadi Karpatite!
Itn...dolga tema.

Pozdrav

Koreni

 

[Fortune]

Хумористични песни

Хумористичните песни се испеани според утврдените нормативи на народното поетско творештво, со стилски и композициски средства што се општи и за другите видови лирски народни песни. Во споредба со нив тие го немаат нивниот уметнички дострел. Во прашање се истите оние причини поради кои и во уметничката поезија хумористичните и сатиричните песни се ретка појава.
По потекло хумористичните песни спаѓаат меѓу помладите лирски песни; веројатно започнале да се создаваат во времето на родовото општество. Нивната тематика останала ограничена. Во почетокот острицата на смеата, на иронијата и сатирата, била насочена против неспособните луѓе, а подоцна се проширувала и на општествените нееднаквости и спротивности.
Основната задача на хумористичните песни е смеата. Затоа народот ги нарекува ”смешни” песни, иако во некои од нив честопати има малку смеа. Бројните човечки слабости, мани и недостатоци, кои во животот на луѓето се повеќе се множат, се основата врз која се гради смеата. Освен оваа група хумористични песни, во посебна група можат да се издвојат оние песни во кои ”јунаците” се животни или инсекти, слично на приказните за животни. Нивните дејства и постапки се прикажани слично или еднакво како човечките и алегориски ги исмејуваат пороците и недостатоците на луѓето, како и нивните субјективни чувства и стремежи при одредени згоди и незгоди во секојдневниот живот. Во овие песни има и поуки, но тие немаат примарно значење.
Во првата група песни најмногу се исмејуваат мрзливците, пијаниците, старците. Еве како една невеста ја пофалува ”работливоста” на своето момче:

- Имам момче работно,
на ден бразда ораше,
во неделата лехичка,
а в месецот погонче,
а в годината нивичка...

Слична пофалба добива од својот маж и ”работната невеста”:

Момче невеста фалеше,
имам невеста работна,
на ден си нишка тегнеше,
в недеља к`деља вретенце,
и во месецот пасменце,
во годината платненце...

Пијаниците мажи и жени се подеднакво сакана тема на остра сатира. Како прекрасен пример може да послужи песната О, ти, вино голо:

- Море чашо, бу чашо,
шчо ми бучиш на мене?
Ев`ти јунак за тебе!
Јас те тебе утнав,
ти ме мене кутна!...
О, ти, вино вато вато,
шчо си чудновато!
Кој те тебе пиет,
без невеста спиет...

Многу хумор содржат и следните стихови во кои мажот си ја наоѓал својата невеста во визбата: ”со главата под бочвата, / со нозете крај вратата. / Што ќе капне на земјата, / нека капне во устата, / што ќе капне на земјата, / нека капне во устата!”
Хумористичните песни за женидбите на дедовци и баби и за нивните вљубувања во моми или момчиња се опеани во бројни варијанти. Обично во нив дедовци – стогодишни се одлучуваат на женидба.
Во долгата песна Сто години ерген седоф ергенот се оженил на сто и десет години, но жената му се погодила болничава. Таа му бара понади, за да не умре: прво лубеница од Струмица, потоа бело грозје од Цариград. Дедото и ги купува бараните понади. На крајот, таа побарала:

- Море мажу, ако умрам,
фрлете ме во визбата,
со главата кај бочвата,
со устата кај чепчето –
шчо ќе падни на земјата,
нека падни во устата!

Во хумористичните песни поради желбата да се постигне повисок степен на хумор или сатира се користат рефрени, што имаат значајно место и во нивната музичка страна. Рефрените претставуваат дополнување на смислата на песните со ликови на луѓе, а рефрените во песните за животни се обични извици без конкретно значење.
И социјалната страна во животот на луѓето е сакана тема во хумористичните песни, што честопати е поврзана и со други мотиви. Сатиричниот опис на сиромаштијата во следнава песна доволно е јасен:

- Земи ме, Пено мори, што ми е мене,
дали не сме, Пено мори, ние чорбаџии:
куќа на два ката, тркало на врата,
крив е влезеш, Пено, грбав ќе излезеш;
сурија овци, девет се сите,
осом комшиски, една е туѓа.
Дали не сме, Пено, мори, ние чорбаџии:
деветмина браќа с едно рало гаѓи,
еден ги смакне, друг ги натакне,
дали не сме, Пено мори, ние чорбаџии?

Меѓу современите записи на хумористично-сатирични песни видливо е дека среде народот продолжуваат да уживаат голема популарност варијанти на бројни мотиви што биле запишани и објавени уште во 19 век, и дека истовремено се создадени и песни со нови мотиви:

Одоздола идат малите моми,
малите моми, моми армасани,
на магаре вјават, д`лзи нози мајат,
д`лзи нози мајат, тутун си пијат;
првум тија носат два товара жаби,
два товара жаби, три товари жељки.

Мотивот на оваа гевгелиска песна е инспириран од вносното собирање жаби и желки за продажба во првите години на слободна Македонија. Чудно е зошто ова станало предмет на смеа. Песната ја испеала група мажи. Интересно е, на пример, како се случило следнава хумористична песна да се промовира во лазарска песна:

Ракоите, ракоите, Лазаре,
свадба чинет, свадба чинет;
а желките, желките, Лазаре,
панаѓур бе, панаѓур бе.
Се собрале, се собрале,
си сватои, си сватои...

Во хумористичните песни за животни или инсекти, женидбата на нивните ”јунаци” е најсаканиот мотив во бројни варијанти. Женидбите обично се реализираат од присилни причини. Во песната Рак и жаба ”раче осмокраче” побарало ”убава невеста” за синот од ”жаба кречанога”, но таа го одбила, па рачето се налутило:

Си истргна сабја шеварлија,
да посечет жаба кречанога;
си истргна пушка безоица,
да отепа жаба кречанога.

Од домашните птици најпопуларен е петелот:

Петел свадба правеше,
чудо бре големо!
Врапци се сватови,
чудо бре големо!
Волкот е старосват,
чудо бре големо!

Во песната натаму и другите сватови (мечка, мува, болва) имаат конкретни улоги, а во следнава песничка коковчица раскажува ”чудо за чудење”:

Коковчице мила,
каде си ми била?
- Да ја сум си била
у Леѓена града.
Шчо сум си видела,
чудо за чудење!
Елена со чалма,
волкот со зердија.

Постојат и песни со адаптирани мотиви и познати стихови од љубовната народна поезија. Во песната Мома желка замената е очигледна:

Прошета се мома желка,
низ ливади, низ угари.
У среќа и ерген ежо,
истроши и рамна става,
изоба и црни очи,
избаци и бело лице,
измрси и руса коса,
искина и ѓерданите...