Народна лирика

[Fortune]

Обредни песни

Обредните песни на словенските народи се развиле под еднакви услови и нивните корења датираат уште од темните пагански времиња. Тогаш нивните верувања и претставите за светот и природата имале заедничка основа, но нивното натамошно развивање или одумирање не се движело по исти патишта.
По доаѓањето на Балканскиот Полуостров и прифаќањето на христијанството како своја водечка религија кај доселените словенски народи започнал процесот на нивелирањето на нивните дотогашни пагански обреди, изразени најчесто во примитивното верување дека саканото дејство може да се предизвика со изведувањето обреди со разновидни магиски елементи. Всушност, обредите се сврзувале и се адаптирале со одредени верувања и празнувања на новата религија, иако со нив најчесто неале никаква реална врска. Црквата прифаќала разни пагански обреди што им биле особени блиски на народните маси и поради нивниот стопански или семеен карактер, па ги прикрепувала кон одделни значајни настани или личности на својата религиозна система. Се разбира, не секој обред имал ритуално религиозно значење. Може да се допушти, смислата на обредите во одредени случаи да се ослободувала од стегите на врувањата и да означувала, ако така може да се каже, стремеж ”да се закрепнат нормите и правилата на поведението на луѓето, да се даде раководство на трудовата дејност” – како што тоа го смета рускиот фолклорист В. И. Чичеров.
Календарко-обредните и семејно-обредните обичаи на јужнословенските народи, како два посебни циклуса – вклучително и песните што ги придружуваат, па најчесто и осмислуваат – имаат слична основа и значење со бројни заеднички начелно еднакви или слични елементи.
Македонските зимски и пролетни календарско-обредни песни се вклопуваат во спомнатите битни белези на општословенската календарно-обредна поезија, што треба да се оценува не само според нејзините поетски пораки и вредности, туку и како плод на сите оние верувања со кои се дополнуваат и осмислуваат обичаите и обредите и обратно – песните!
Зимските календарско-обредни обичаи (од Коледе, Василица до Водици) се манифестираат во разни облици со песни и игри. Општа карактеристика за овие празници се ритуалните поворки и односи и неограничено слободните веселби, поврзани со аграрно-магиски елементи. Двоверието во нив е видливо, но основната смисла им е стремежот со обредните настапи, во нивната севкупност, да се отстранат злите духови и така да се повлијае за подоброто ”утре”. Со палењето на коледните огнови и нивното прескокнување токму тоа се посакува.
Кон овие календарно-обредни песни и обичаи можат да се приклучат и настапите на драмските играорни групи русалии и џамалари. Русалиите се раширени во Јужна Македонија и се играат цели 12 дена од Божиќ до Водици. Организирани се врз ритуални обреди, норми и игри, чие потекло непосредно води кон индоевропските претстави за вечната поврзаност на земниот и неземниот свет и почитувањето на предците. Сличен род имаат и т.н. џамалари (бабари, василичари и др.), чие потекло, како машка игра со песни и драмско дејство, своето потекло веројатно го имаат во древните карневалски свечености.
Во Македонија пролетта започнува да се слави со празникот Летник (1 март) или со празникот Четириесет маченици (22 март). Потоа се редат следниве најважни пролетни празници: Благовец, Лазаровден, Велигден, Ѓурѓовден, Спасовден, Духовден – поврзани со поранешните пагански празнувања, односно со одредени трудово-земјоделски или семејни и други дејности од општествениот живот на луѓето. Песните што се пеат на празнициве при соодветни обреди, по правило имаат свечено-величална смисла. Најскриените надежи и желби на домаќинот на семејството и на неговите блиски – за богатство, среќа и љубов во животот, за постигање успеси во работата, посебно за добар род на посевите и за приплод на добитокот – еднакво како и неговите грижи и сомневања, особено во почетокот на пролетта, кога всушност започнуваат главните работни процеси наполето во груби црти ја претставуваат тематската основа на пролетните календарно обредни песни. Оттука, и поради верувањето во магиската сила и на зборот – пофалбата и добрата вест, желбите со магиско заклевање, та дури и молитвите и разни други видови величења, секогаш се јавуваат како своевидни апотеози на благосостојбата и успехот, на среќата на човекот. Разбирливо е затоа што за потенцирањето на својата свечено-величална смисла обредната песна користи силни поетски средства и изрази, вклучително и хиперболи, што инаку не одговара на нивната кратка лирска фраза.
Токму ваквите песни, што се дел од соодветни обреди и празници и се пеат наодреден ден и место од поединци или од група пеачи (на пример, лазарки или билјарки) се сметаат за прави, вистински обредни песни. Па ако се остави настрана нивната идејна страна (присуството на магиски и религиозни претстави, христијански разбирања, натуралистички погледи), најчестиот мотив во нив е љубовта во сите нејзини компоненти. Тоа се воедно и најубавите пролетни песни.
Меѓутоа, во прво време во обредната пролетна поезија доминирале митолошко-религиозните теми. Верувањата во разни натприродни сили и суштества што наводно дејствуваат како добри или зли сили, кои се јавуваат како чувари или пакосници на работните усилби на луѓето во полето, во семејството и во неговите добри дејности се одразени во бројни митолошки поетски мотиви. И ништо чудно што змејови и ламји, самовили и чуми и други натприродни суштества од народната митологија се чести херои во овие песни, било да чинат добри дела или пакости. Подоцна, натамошното тематстко проширување на пролетните обредни песни се вршело за сметка на религиозните христијански мотиви. Разликата е само во тоа што улогите на натприродните сили во ваквите песни ги преземале врз себе разни светии. Дека паралелно се случувало и соодветно мешање на митолошките елементи со христијанските мотиви не треба посебно да се истакнува, тој процес го обусловуваат природата и законитостите во развитокот на поезијата. Во кругот на обредните пролетни песни подоцна започнале да навлегуваат и разновидни баладни мотиви, пак најчесто со љубовна тематика.
Со време и обредите постепено се проширувале и добивале поинаква смисла и значење, бидејќи со култивизацијата на привитивизмот тие постепено го губеле своето првобитно значење и во нив се повеќе продирале елементи на разонодата. Поради оваа причина, кон величално-свечените пролетни обредни песни, со наведената тематика, започнале да се приклучуваат и разни други песни, најчесто од битово-семеен карактер, што немале никаква органска врска со самите обреди.. Така, на веселбите на пролетните празници широко се пееле разновидни орски песни. Тие немаат точно фиксирани жанрови или тематски рамки. Можат да бидат подеднакво и лирски, и епско-лирски, и епски песни и нивната содржина да зафаќа различни мотиви: митолошки, религиозни, јуначки, битови, љубовни, та дури и хумористични. Употребата на толку широк круг песни во ората придонесла во Македонија и до нашава современост да се зачуваат баладите и епиката.
Од друга страна, додека младите играле и се забавувале, постарите ја користеле трпезата како место за разговор, здравици и за веселба од поинаков вид. Се разбира, трпезата, полна со јадења и пијачка, за да се прикаже и на овој начин благосостојбата, не можела да помине без песна и свирка. На трпезата се пееле обично т.н. трпезарски песни. Под овој поим народот ги подведува песните со епска форма што ги пеат мажи (машки песни). Голем дел од овие песни тематски им се блиски на орските песни, зашто и одделни трпезарски песни можат да бидат воедни и орски песни. Кругот овде како да се затвора. Всушност, и овде се судруваме со општата карактеристика на народната песна, дека поводот за нејзиното исполнување не ја фиксира цврсто кон една категорија, односно дека една песна може да има повеќе функции.
Заклучокот сам се наметнува. Народното именување на ваквите песни и нивното сврзување со разни календарски обредни празници е сосема условно и без органска врска со нив. Тие се именувани како такви секако затоа што се пееле и на празниците. А причината за оваа употреба треба да се бара во нивната содржинска соодветност кон одделните празници, односно со сите оние придружни активности на учесниците во празнувањето надвор од самиот чин на обредот.
Тематиката на календарско-обредните песни (и на обредната поезија воопшто) не може, значи, да се ограничи на одредени мотиви. Одделни сакани теми, дури и тогаш кога генски се сврзани со еден празник или со одредено обредно дејство, со време се ослободуваат од нив и потем лесно се прикрепуваат и кон други празници или добиваат други функции. Постои, значи, широка тематска слобода и поставувањето на некои фиксирани рамки, се чини, е невозможно. Овој процес на слободното движење на песните го олеснуваат и сличностите и во поводите, и во начинот на празнувањето на одделни празници, а особено сличноста и еднаквоста на празничните расположенија и чувства на луѓето.

 

[sinook]

..интересна тема,само мислам дека нема да има многу-многу постови околу неа,обично коментарите се од типот "немам време да се замарам,глупости,досадно е..".Иако тоа не е мое мислење..само знак колку малку се познаваме себеси како народ,ние,"патриотите",нели?.Ако знаеш,напиши нешто и за баханалиите,есен е...

 

[Fortune]

Коледни песни (календарно - обредни песни)

Во далечните пагански времиња сонцето на луѓето им било најважно божество по сознанието дека природата, што им се чинела одухотворена, и нивниот живот во неа зависи од него и светлината со која тоа ја осветлува земјата. Со разновидни култни обредни свечености богот на сонцето се славел во одредени денови во годината, кога солстицијата го навестувала ”новото раѓање на сонцето”, со веселби и игри, палење огнови, жртви (и човечки) и други обреди.
Христијанската религија, некаде од IV век натаму, дотогашните пагански свечености за богот на сонцето, што имал разни имиња во митолошките преданија на човечкиот род, ги слеала со раѓањето на Христос и почнала да го празнува според традиционалните пагански обредни церемонии за сонцето. Така се родило Коледе, чие име е преземено од грчкоримските праздненства на новата година.
И во нашево совремие бројни елементи од некогашните верувања и обреди во чест на богот на сонцето се сочувани во христијанскиот празник Коледе (заедно со Божиќ) како празник на Христовото раѓање, но проширен со христијански легендарни верувања и обреди.
Од зимските народни празници (според народната делба на годината на зима и пролет односно лето) Коледе се смета за најважен празник во чест на Исус Христос. Од разновидните коледни обичаи се откриваат корените на паганските магиско-земјоделски верувања и обреди со кои сонцето било славено, но и неговото поврзување со раѓањето на ”млада бога”, кој на христијаните треба да им донесе општа благосостојба.
Со Коледе (24 декември ст.с.) се поврзани низа традиционални обичаи и обреди и придружни песни, што се изведуваат од Македонци – христијани и до нашево совремие. Тематски тие можат да се групираат во следниве неколку циклуси: а)христијанско-легендарни; б) земјоделско-стопански; в) битови, со подгрупа на детски коледни песнички; г) историски – трпезарски.
Основна карактеристика наобичаите, обредите и песните што се изведуваат на коледните (божиќните) празници е што изведвите се групни.
Во христијанско-легендарниот тематски циклус раѓањето и крстењето на ”младиот бог” вклучува бројни мотиви, кои меѓусебно имаат допирни точки но и разлики во пристапот на чинот на раѓањето или крстењето и добивањето на вестите за овој чудесен настан, со кој започнува историјата на христијанството.
Значајна улога во изведбата на коледните обичаи, обреди и песни имаат коледарските дружини; ги има два вида: детски дружини и дружини составени од момци и мажи. Детските коледарски дружини ги сочинуваат 6-8 деца. Нивното договарање за коледарење ја објаснува неговата смисла:

Збирајте се дечиња,
Средсело на грејачка,
Огон да си палиме,
Оти после ќе одиме,
Коледе да викаме,
Костен да збираме,
За Бадник да јадеме,
Божиќ да го чекаме,
И прасе да јадеме.

Рано изутрина дружината оди од куќа до куќа, децата тропаат на вратите и пеат песнички од типот:

Коледица, месарица,
И по неа Василица,
Еднаш ни е во година,
Како цвеќе во градина,
Коледе, бабо, Коледе!

Или:

Коленде, меленде,
Сурова година,
Цинци, мака,
Дај м`една колака!

Но, децата ќе отпеат и некоја песничка за Коледе: раѓањето на мала (млада) бога, а на домаќинката ќе и упатуваат желби за благосостојба на семејството. Сето ова се изведува со традиционални обредни дејства: поставање слама и сл. И со вклучување на домакинката во нив; таа на крајот ги дарува коледарчињата со колаци што за оваа цел однапред биле подготвени.

Позовите свет Јована зминего, зимнего,
Позовите свет Ѓорѓија пролетен, пролетен,
Позовите свет Илија сретлетни, сретлетни,
Да ми крстит млада бога божиќа, божиќа....

Некои од ваквите песни се адаптирани со препознатливи стихови од народната поетика. Во следнава коледна песна од Дебарца од нашево совремие посебен акцент имаат овчарите и козарите кон божјата мајка и нејзиниот син:

Што е бело на планина,
на планина на рудина,
ал е грутка снегоита,
ал е пиле лебедово?
Не е грутка снегоита,
ни е пиле лебедово,
тук ми била Ристовата,
Ристовата мила мајка,
го извела Риста бога,
Риста бога малечкаго,
го извела на планина,
на планина, на рудина.
Се собрале се овчари,
се овчари, се козари.
искршиле кавалите,
запалиле силен оган,
огреале Риста бога,
Риста бога малечкаго.

 

[Fortune]

Посебно во песнава се нејзините почетни стихови искажани со словенска антитеза и необичната жртва на кавалите од овчарите и козарите за да запалат силен оган од нив и да го огреат младиот бог.
Коледарските дружини на домаќините обично прво им ја пеат величалната песнасо земјоделско-стопанска тематика Станинине, господине, што има бројни варијанти. Еве ја нејзината мелодија според објавената варијанта во зборникот на Коста Црнушанов од с. Мраморец, Охридско:
Настапите на коледарите момчиња и млади мажи се организирале посериозно во длабоката коќ по Бадни-вечер, на денот на Божиќ, а во некои краишта тие настапувале и три дена. Во овие коледарски дружини секој коледарин умал утврдена задача. Со дружината раководел претходно избран водач (”старец”), што се маскирал и носел обесен ѕвонец на раката. Друг коледар од дружината бил маскиран како ”баба”. Двајцата постојано приредувале меѓусебни сценски закачки, што служеле за шега и смеа. Ова маскирање е можна преживеалица од сатурналиските празнувања и забави што во стариот Рим се одржувале во чест на Сатурн, богот на земјоделието. И следнава куса белешка на Миладиновци асоцира на ваква преживеалица: ”Во дебарските села исцрнуваат лицето и ходат на Коледе от село в село со пеење и ора, имеештем црвен бајрак со бел крст на стреде”.
Овие дружини оделе по избрани куќи, придружувани и од гајдаџија. Во куќите, по поздравите, коледарите прво ќе испееле некоја коледна песна за славење на раѓањето – крстењето на млада бога, каква што е, на пример, следнава поетска обработка на славениот настан:

- Сива, сива голубица,
- к`де си се осивила?
- Тамо горе на бел Дунав.
- Шчо имаше, шчо немаше?
- Злата чаша и каната,
да служиме мала бога,
мала бога божиќова!
Божиќ ми е на небеси,
слава му е по сва земја.

Дружините пееле и песни заситени со христијанско-легендарни елементи од Библијата и хагиографско-апокрифната литература. Некои од ваквите песни се прекрасни поетски легенди:

Надвела се честа гора над море, над море,
не ми била честа гора над море, над море,
ток ми била света дева Марија, Марија,
крај неа се седмокрили ангели, ангели.
Им говорит света дева Марија, Марија:
- Ај ви вами седмокрили ангели, ангели,
нел појдите в темни кледи камнени, камнени,
наточите две здравици винени, винени.

а следнава варијанта е убав пример за содржинската страна на оваа песна:

Станининине, господине,
добри сме ти гости дошле,
добри гости – коледари,
добар сме ти глас донесли,
от оздоле Овчо Поле:
овци ти се изјагнили,
козици се искозили,
се овчета ваклошати,
се козета прчорошки,
се овнета виторошки.

Коледарите пеат и куси песнички за самото раѓање на малиот бог. Таква е песната за Христовото раѓање:

Збила ми се божја мајка, Марија,
никој мисе крај неа не згоди,
згодила се Аламанка девојка,
сопасала свилен појас од себе,
го повила Риста бога малего.

Блиска кон песничкава е објавена песничка од Г. С. Раковски, за која тој децидно оставил податок дека е македонска. По првите два стиха: Бог се роди Коледа / и крачунчица, Коледа, песната завршува со стиховите: Испири ги Грците / Будник слуга Господов! со кои очигледно се искажува желбата на македонските Словени да се ослободат од грчката духовна доминација.
Коледе (Божиќ) се празнувал по долги подготовки. На Бади-вечер секое домаќинство, собрано околу поставената трпеза врз распослана слама, го дочекувало раѓањето на Христа длабоко во ноќта, се додека црковните ѕвона или клепала ќе го објавеле радосниот чин, со надеж дека младиот бог ќе му обезбеди на семејството во новата година благосостојба: здравје и среќа, род на земјата и приплод на стоката. Желбите на богатата трпеза во оваа насока имаат видлив земјоделско-магиски и религиозен карактер: на трпезата се изнесувало се што во куќата постоело зајадење и се она што се купило; домаќинот го внесувал дрвото Бадник (обично истиот ден исечено дрво од јасен или смрека), што е симбол на сонцето односно раѓањето и го поставува врз огнот – домашниот култ. Од трпезата се оставале делови и трошки од јадењата за стоката и земјата. По вечерата и исполнувањето на бројните обичаи околу трпезата, домаќинот налегнувал и се тркалал врз распосланата слама, што претставѕва значаен симбол на раѓањето.
На денот на Божиќ роднините и блиските пријатели меѓусебно се посетувале зачеститање на празникот; обично, помладите прво оделе кај постарите. На ручекот имале и гости, а на трпезата веселбите продолжувале се до времето кога, според обичајот, почнувал божиќниот собир на средсело или на одредено место со масовно учество на старо и младо. Се играле ора и пееле песни, гравно трпезарски (јуначки, легендарни, балади) како ороводни песни. Како ороводни коледни песни се објавени општо познати песни за Марко Крале, Момичил војвода, Болен Дојчин, Секула Детенце, Женидбата на свети Илија и др. Александар Букурештлив објавил пет малографни ороводни песни: четири се трпезарски, а само следнава песна го слави раѓањето на ”Христа бога и Божиќа”:

Јуване, јасен месецо,
што ми се јасно јогрејал,
пуд гора, војну, над гора?
Фуф гора та на килија,
Ф килија лепа Марија;
родила лепа Марија,
родила је Христа бога...

 

[Fortune]

Темава ја отворив, а и наредните кои ќе ги отворам ќе бидат за оние кои навистина сакаат да научат нешто повеќе, а и на оние на кои би им потребало за било што овие текстови Не очекувам постови на ниедна тема, повеќе се едукативни

 

[anfilohija]

КОЛЕДУВАЊЕ

Коледување е посебна обредна активност која ја изведуваат коледарите,одејќи по куќите за празникот коледе.Кога коледарчињата подготвени со сите реквизити одат по куќите и пеат коледарски песни,се изведуваат различни обредни активности.Од нивното изведување се очекува остварување на желбите на коледарите,семејството кај кое се врши коледувањето,на пример,во Мариово,скопско и гевгелиско,домаќинката вадела жар од огнот во дворот,а коледарчињата удирале со коледачките по жарта за да бидат весели,бидејќи според народните верувања,нема ништо повесело од жарот

 

[Fortune]

Василичарски песни (календарно - обредни песни)

Василица (14 јануари) е популарен народен празник на Новата година, што се слави со бројни обичаи, обреди, игри и песни, во чија основа лежат аграрно-магиски и религиозни дејства за обезбедување општа благосостојба во годината што доаѓа. Пред Грегоријанскиот календар празникот се славел на 25 декември – сегашниот ден на празнувањето на Христовото раѓање. Двата празника и во нашето совремие немаат строга меѓусебна граница, иако првобитно биле различни и по содржина и по форма. А. Василевски одамна констатирал дека коледарите не се разликуваат од василичатите. Оттука, кон нивните празнувања можат да се приклучат и оние за Водици (Богојавление) што се изведуваат приближно еднакво или слично. Заедничка карактеристика им се ритуалните поворки и односи, проследени со разновидни обредни игри и песни, главно со величален карактер.
На Василица се организираат василичарски дружини (тие можат да се именуваат и како драмски групи), составени од мажи, во кои маскираните поединци точно ги играат своите улоги во изведбите на традиционалните новогодишни обреди, игри и песни, чии корења припаѓаат на предхристијанското доба, во нив доминираат желбите за благосостојба, род и приплод, но со мали религиозни траги. Затоа пак, василичарските настапи просто се инкорпорирани со јасни еротски сцени и груби поетски и други вулгарности.
Еротизмот се сфаќа како предизвик кој магиски ќе повлијае врз родот на домот на посетеното семејство и неговата земја.
Василичарите уште во мугрите ќе запалеле оган и околу него играле и пееле (симболично со него се гонеле злите духови), а потоа во селото оделе од куќа до куќа, за да ги изведуваат своите новогодишни маскеради со обреди, игри и песни; при посетата на секоја куќа, василичарите барале да им се отвори вратата:

- Отвори домаќине,
твоите вити порти,
вити порти домаќински!...
Ако спиеш, разбуди се,
ако пиеш весели се!...

та дури потоа, кога домаќинот ќе им ја отворел вратата, почнувал чинот на нивната игра. Василичарите на домаќинот со песни му соопштувале добри абери за состојбите на неговиот имот:

Сурова, сурова година!
Домаќине, добри гости ти дојдоа,
голем абер, домаќине, донесоа...
сето стадо, домаќине с`објагнило,
половина, домаќине с`облазнило.

Во адетите особено значење имале поетските желби упатени на домаќинот и неговото семејство за благосостојба во Новата година:

Сурова, сурова година,
весела, весела година,
голем клас на нива,
голем грозд на лоза,
жолт мамур на леса,
полна куќа коприна,
здраво живо до година,
до година до Амина!

Во Западна Македонија и малите деца коледарчиња оделе по куќите на Василица пееле.
Во Источна Македонија вообичаено на Василица се формирале и василичарски групи од моми именувани ”барбаруши”. И тие оделе од куќа до куќа и на жените им пееле песни со желби за Новата година.

 

[Fortune]

Водичарски песни (календарно - обредни песни)

Водици се сметаат за голем празник поврзан со раѓањето на Исус Христос, според официјалниот христијански календар Богојавление (6 јануари по ст.с.). Празникот го организира црквата со утринска литургија и светење на вода, од која верниците пијат и мали количини носат дома за оние членови на семејството кои од било какви причини не биле на литургијата. Во Галичник потоа врвела црковната процесија Одење по крсти. Според описот на Панајот Ѓиноски во процесијата: ”Најнапред одит деца со икони (икончиња) в роци; после други деца носејќи црковни знамиња: крстови и херувими; по нив моми со бајраци црковни; по ними поповите, облечени во црковни одежди и по едно еванѓелије в роци; по ними пефците црковни; а по ними момите, а најпосле жени, девојки и невести. Така одејќи по крсти ќе извртат на село околу наоколу из сите маала, пак ќе дојдет в цркоф.”
На процесијата се пееле црковни ектенија, а селаните со највисок глас ја пееле песната Крсти носиме:

Крсти носиме, бога молиме:
Господи помилуј,
Господи помилуј!
Да је село, се весело,
Господи помилуј!
Да се живи си сељани,
Господи помилуј!
Да се родит дар-бериќет,
Господи помилуј!
Дар-бериќет, жито и вино,
Господи помилуј!
Жито и вино мед и млеко
Господи помилуј!
Кога поминуваат из некоја куќа, тога в куќи
ка приречат и:
Да са живи домаќини
Господи помилуј!

Во населбите кадешто имало реки или езера, по литургијата и процесијата, поповите фрлале двен крст во водата, со што симболично се означувало крштевањето на Исус Христос, а момчиња се натпреварувале кој ќе успее да го фати крстот, за да може потоа со него да оди од куќа до куќа, носејќи и светена водица, и да собира дарови.
Водици се сродни со коледарските (божиќните) и василичарските обичаи, обреди и песни и се сметаат за дел од т.н. ”некрстени денови”, но со една мала разлика: празникот има повеќе религиозни елементи и повеќе реалности од народниот живот, отколку што тоа го пружаат првите два празника со нивните видливи поврзувања со митологијата, верата во влијанието на магиските сили во животот на луѓето и во нивното славење да вклучуваат игри и песни со слободни еротски сфаќања и односи.
На Водици во семејствата нема посебни празнувања, но затоа на празникот што трае три дена по традиција, моми наречени водичарки (водаруши) одат од куќа до куќа, слично на коледарите и василичарите и пеат водичарски песни без придружени обреди. Меѓутоа, овие песни претставуваат посебна специфичност во македонската обредно-календарска поезија. Религиозниот елемент во нив за крштевањето на Исус Христос не е многу застапен, но песните се обично поетски и мелодиски издржани:

Она страна оган горит,
ветер веит не го силит,
роса росит не го гасит;
не ми било силен оган,
туку била божја мајка,
сина носит на крштење,
да го крстит свети Јован.

Мотивот за крстењето на младиот бог, во следнава песна е обработен со повеќе епизоди:

Јован ми се разлеваше
од ридови до брегови,
во Јордан е божја мајка,
а роци држит млада бога,
мила бога некрстена...

Водичарките со радост биле пречекувани во посетените домови. Нивното доаѓање се навестувало со познатите стихови од коледарските и василичарските песни:

Станинине домаќине!
Тука ли си, или не си?
Ако спиеш разбуди се,
ако пиеш весели се,
оти идат мали моми,
мали моми водичарки.

Во песната Џелеп и девојка внуката на деда си му пее:

Леле дедо, мил дедо,
оздол идат девојки,
што ќемо ги даруват?
- Отворете чекмеџе,
извадете дукати,
сека мома дуката!

Или:

Ја надѕрни, бабо џубетарко,
у дворове тија малки моми,
малки моми, бабо, водаруши...

Љубовта и женидбата, родот и бериќетот биле најсакани мотиви во водичарските песни, со тоа што водичарките пееле посебни песни за членовите на домаќинствата: на домаќинот, домаќинката, на син, ќерка, внук итн. Вестите и желбите за добар род и бериќет не се разликувале од коледарските и василичарските песни:

Домаќине, стомјанине...
весели ти гости дошле
одозгора од планина,
весел абер ти донесле
од твоето бело стадо:
сиви овци с`изјагниле,
со јагнина калешати,
сите кози с искозиле,
со јариња брнушати,
кобилите с изждребиле,
со ждребиња патошати.
Весели се, домаќине!

Македонските собирачи на народна поезија на на водичарските песни, обичаи и обреди не им посветиле доволно вниманите, така што не се сочувани многу записи од времето на интензивното собирање во втората половина на XIX век. Меѓутоа, Водици и во нашево совремие се празнуваат во народот.

 

[Fortune]

Лазарски песни (календарно - обредни песни)

Во циклусот на пролетната календарна-обредна поезија најзначајна е групата на лазарските песни, што се одликуваат со мошне богата тематска разновидност. Потеклото на христијанскиот празник Лазаровден (ден пред Врбница односно Цветници), што се вбројува во великденските празници не е утврдено; постојат претпоставки дека можеби старите словенски претстави за будењето и цутењето на природата се во корењата на овој празник, што христијанската црква го поврзала со воскресението на Лазара.
На Лазаровден мали групи од 5-6 девојчиња на возраст меѓу 12-13 години, наречени лазарки, договорени претходниот ден, одат утрината од куќа до куќа по домаќинствата, за да им играат и пеат песни. Во секоја група една лазарка носи кошничка во која ги прибира подарените јајца, а некаде е обичај таа улога да ја има едно момченце. Групата е поделена на играорки и пеачки, со тоа што во некои краишта во Западна Македонија само една лазарка игра облечена како невеста, а сите други лазарки, наредени во полукруг, со телата наведнати ту напред, ту наназад, ги пеат песните, што содржински непосредно, соодветно со приликите и условите на секое домаќинство, се наменети на одделни членови на семејството.
Лазарките во посетените куќи биле пречекувани со радост и задоволство поради ведриот дух и оптимистичкото расположение што го создавале со својот настап и наедно се сметале како предвеснички за добар род и бериќет:

Море мила невесто, е Лазаре,
ја отвори портите, е Лазаре,
мести, мети, дворои, е Лазаре,
и нареди столои, е Лазаре,
да седат лазарките, е Лазаре,
шчо сет морни уморни, е Лазаре,
везден дена шетале, е Лазаре,
везден оро играле, е Лазаре.
Играло се, Лазаре, пејало се,
дур до века, Лазаре, до амина!

Лазарките прво на домаќинството му упатувале најубави поздрави и желби:

На ваа куќа богата,
п`лна рамна доката...
Колку трева на поле,
толку здравје на куќа;
да дочека живо здраво,
да са живи домаќини,
домаќини, чорбаџии...

Својата програма лазарките натаму ја изведувале според желбите на членовите на семејството, кои најмногу сакале да им се пеат песни за нивните деца, за среќата и иднината на најмалите деца, окружени со безмерка грижа за нивното подигање. Мајчината љубов во овие песни нема граници:

Бре, ти малечко писано,
дал си от мајка родено,
ил си от земја никнато,
ил си од бога паднато?
- Нит сом од бога паднато,
нито од земја никнато,
тук сом от мајка родено,
со слатко млеко доено.

Или:

Угрејале две сонца, е Лазаре,
у мајкини пазуи,
у таткои скутои.
Не ми биле две сонца,
тук ми беа два сина...

Или:

Малечкоо убоо, е Лазаре!
На диван ми седеше,
со јаболко играше,
мајка ле му викаше:
Малечкоо убоо,
доста седе на диван,
доста играш с јаболко,
да н`те царот догледат,
да н`ти царство поклонит!
Уште речта не рече,
ми го царот догледа
и му царство поклони.

 

[Fortune]

Во лазарските песни љубовните мотиви се доминантни и превосходно оптимистички по тон и карактер, за разлика од македонската љубовна поезија што е испреплетена со множество трагичности во својата тематика. Љубовните песни што лазарките им ги пеат на домаќините свртени се само на светлите страни на љубовта и убавините на брачниот живот. Мотивите за женидбите се најсакани и се одликуваат со високи уметнички дострели, иако се обично кратки:

Две ми слнца сблснаје
од високе планина,
во мајкини мазуви,
не ми биле две слнца,
ток ми биле два брата.
Мајка имат два сина
два ѓердена ковала,
два ми венца завила,
две невести донесла.

И убавината на девојките и момчињата во многу песни се поврзува со нивната подготвеност да се оженат:

Девојко, убава девојко!
Летна перенуга, зимна темјанушка!
Што си расцфтила рано прет Великден,
рано прет Великден, велика недеља?

Затоа и чести споредби на момите со цвеќињата:

Зуничица, Лазаре, у мајчица, ој Лазаре!
Зунила је, Лазаре, китила је, ој Лазаре,
пратила је на водица, ој Лазаре,
пратила је на водица, еј Лазаре,
не си дошла од водица, Лазаре, ој Лазаре,
тук си дошла, Лазаре, свекрвица, ој Лазаре!

Теми на лазарските песни се и љубовта на младите брачни двојки и нивните желби за потомство:

Сирмо, Сирмо, ој Лазаре!
Ако имаш два ризика,
да ми родиш м`шко дете,
ќе т`облечам све во стребро,
ќе т`опашам све во злато,
ако родиш женско ч`до,
ќе т`облечам во црвено,
ќе т`опашам во зелено.
И в година, Лазаре, да дочекаш!

На Лазаровден се пеат и разновидни песни со митолошки и легендарни мотиви, што немаат непосредна врска со празничните обичаи. Овие песни во народот се именувани како трпезарски, со тоа што некои се користат и како ороводни песни. На лазарските – играорки нивните друшки пеачки при изведбата на игрите им пеат обично вакви песни, но и песни со семејно битова тематика (обично балади). Следнава песна со митолошки мотив е убав пример:

Обложил се, Лазаре, Дамјан јунак,
с јасно слнце, Лазаре, с месечина,
ак претече, Лазаре, Дамјан јунак,
да му земет, Лазаре, слнцу сестра
и месецу, месецу братучеда,
ак претечет, Лазаре, јасно слнце,
да му земит, Лазаре, брза коња.
Кога слнце, Лазаре, по ридови,
Дамјан јунак, Лазаре, настред земја,
кога сонце, Лазаре, настред земја
Дамјан јунак, Лазаре, во дворови.
Пак му зеде, Лазаре, слнцу сестра
и месецу, месецу братучеда.

По завршувањето на програмата со игри и песни, лазарките биле дарувани од домаќинката со пари или јајца, им бакнувале рака и се збогувале од нив со песни:

Бре сполај ви, сполај ви,
дочекале и в година,
по све ваа роднина...

Во Зборникот на Миладиновци, во насловот на песната под бр. 609 е одбележано дека ”кога чазарките влегвит во некоја куќа и излегвит пејет”:

Ој Лазаре, војниче,
дека си ми војнувал?
- Војнувал сум, војнувал
во цареви дворови...

Во песната Лазар е претставен како војник – јунак, што се среќава уште во неколку наши песни.
Лазарските обичаи во Македонија се на одумирање, но во некои краишта сеуште се изведуваат според вeковната традиција.

 

[Fortune]

Велигденски песни (календарно - обредни песни)

Во календарно-обредната поезија Велигден е најголем пролетен празник (со променливо датирање на одржувањето), што во не така далечното минато Македонците – христијани го славеле со повеќедневни и разновидни обичаи, игри и песни, во чии корења биле изразени некогашните пагански верувања за пролетното раѓање на природата и изразените желби на верниците за нивното добро здравје, за убав род на земјоделските посеви и приплод на стоката.
Велигден почнува да се празнува на Велика среда и завршува по трите Велигденски дена. Велигденските обичаи, игри и песни не се еднакви во сите краишта на Македонија. Некаде нивната врска со традиционалните прасловенски и римски празнични свечености на пролетта е повидлива, во други краишта религиозните христијански верувања се рефлектираат во поголема мера. Празниците немаат многу обреди, колку што е денес познато, но затоа на трите дена на Велигден се одржувале селски собири на средсело на ”младо и старо” и на кои младите играле ора и пееле песни, а постарите луѓе седеле здружени и на свој начин се веселеле.
Во македонската фолклористика постојат скромни собирачки резултати и описи на велигденски обичаи, обреди, игри и песни, па некои наполно сигурни заклучоци за нив не можат да се утврдат. Оттука, истражувачките резултати од теренот на Дебарца, што ги дава трудот на Наум Целакоски за Велигденските празници, маски, обреди и песни се мошне значајни и, речиси, уникални во македонската фолклористика. Трудот открива дека и во нашево совремие во Дебарца се сочувале бројни прастари обичаи, обреди, игри и песни поврзани со Велигден.
Посебно внимание привлекуваат обредните аграрно-магиски претстави и игри со драмска изведба.
Песните што се пеат на Велигден на ората припаѓаат на разни поетски жанрови. Во првата збирка на Верковиќ се објавени 28 песни како велигденски: 14 песни се балади, 6 имаат митолошка содржина (за змејови, самовили, јуди, самовили), 3 се љубовни, а само една песна е религиозна. Интересно е да се спомене дека во цела Западна Македонија на црковните латии по селата на првиот ден на Велигден се пеела религиозната песна Скрсти, што инаку се пее и на други празници, па и во сушно време како молба за дожд. Меѓутоа, без оглед на нивната жанровска определеност пејачите сите ороводни песни ги именувале како ”велигденски”, иако само некои од нив имале тематски вистински велигденски песни:

Стигнала ми се бела Марија,
на ден Велигден, на првиот ден.
На ден Ѓурѓовден ми зазборвела,
на ден Спасовден ми заодела,
на ден Петровден ми здогледало,
ја здогледало јасноно с`лнце,
ја здогледало, стројно пратило,
стројци пратило – ја завршило,
ја завршило и си ја зело.

За велигденските ора И. С. Јастребов оставил интересни информации: дека во дебарските села Велигден се празнувал со ороводни песни, мажите, впрочем, пејат и играат сами за себе, а жените посебно, а тие влегуваат и во машките ора, но за своето оро имале едни песни, а за машкото други песни:

Стегни го, Јано мори, орото,
Стегни го, коконо, орото, оп, троп!
Мор` земи ја Митра до тебе,
земи ја Митра до тебе, оп троп!....

Оваа информација е во согласност со карактеристиките на македонските ора: машките ора имаат сложена кореографска содржина и карактерот на играњето им е достапен само на мажите (поскоци, потклекнувања, вртења), а женските ора се одликуваат со нагласена елеганција и грациозност на играчките фрази и чекори.
На женските ора репертоарот на песните бил побогат и повеќе ориентиран на љубовните и семејно битовите песни:

Вила Неда вито оро,
извила го на планина,
на планина на рамнина,
со нејзини си другачки...

Велигденските селски собири со ора и песни биле многу сакани, посебно од младите, кои на нив создавале блиски односо со услови за женидби. Затоа тие од нив жално се збогувале:

А леле, леле, за дењ Великдењ,
шчо ми помина се пејејешчи,
се пејејешчи, се играјешчи!

Младите учесници тешко се одлучувале да ги напуштат ората:

Расипи оро, Радо невесто, појди си дома,
појди си дома, Радо невесто, дете ти плачет!
- Ако ми плачет, мили другачки, нека ми пукнит!

Затоа кога некои велигденско оро се расипувало, се пееле песни за разделба:

Појди, појди Велдене,
па од тодина да дојдиш,
сви дружина да најдиш:
момчиња женети,
а момите м`жени.

И малите деца играле свои ора и пееле.

 

[Fortune]

Ѓурѓовденски песни (календарно - обредни песни)

Како што Коледе е најголем зимски народен празник и Ѓурѓовден е несомнено најголем пролетен празник, што се слави на 23 април (6 мај) со низа обичаи, обреди, игри и песни.
Ѓурѓовден се смета за ден на пролетта, будењето на природата од зимски сон. Не случајно и македонските ајдути излегувале во горите да ајдутуваат на овој ден! Според една христијанска легенда од XII век Ѓорѓи бил голем јунак, борец-спасител на невини жртви од ненаситна ламја (аждер). Во народната традиција, пак, свети Ѓорѓи е заштитник на земјоделието и стоката, па во неговиот лик се изразени стремежите и условите на луѓето тие навистина да бидат заштитени. Ѓурѓовден се очекувал со нетрпение и радост:

Де, море, Ѓурѓе, млад Ѓурѓе,
да кој ти рече да дојдеш?
- Мене ми рече Велигден,
брго да дојдеш по мене,
со шума ј трева прет тебе.
Со шума ј треба прет тебе,
со солунците по тебе.

А во песната Дарба за Ѓурѓовден јасно се искажани резултатите што биле реализирани:

Трупни ми, трупи, трупјанке,
на помалата вратичка,
малко ли тие донела,
донела и докарала:
шарена крава с теленце...
шарена кобила с ждребенце...
шарена коза с јаренце...

Празнувањето на Ѓурѓовден има различни форми во Македонија, посебно во примената на заштитните средства да се осигура заштитничката улога на светецот во посочената насока. Луѓето настојувале со разновидни магиски обредни средства да се борат со непријателски расположените зли сили кон нивните стопански добра. Затоа тие непосредно контактирале со разбудената природа, организирале масовни посети на ливадите и горите, собирале цвеќиња и билки и верувале дека секоја билка има посебна обредна, магиска сила. Оттука, во Западна Македонија, на пример, пред Ѓурѓовден и утрината на Ѓурѓовден моми и невести одат да берат разновидно билје по ливадите и горите, според традиционалниот култ кон пролетта и растенијата. Всушност, врз христијанскиот светец св. Ѓорѓи е пренесена функцијата на култниот лик на паганското божество Адонис како творец и господар на растенијата.
Со собраното цвеќе (гороцвеќе, кукурек и млечка, и шума букова) билјарките ги китат куќните врати. Цвеќињата се редат и по ведрата и бутините. Ова редење се вика запотнување, а билките запотки; тие се ставаат во ведра и бутини (особено млечка, млечајка), за да биде стоката млечна.
Билјарските песни се пеат при одењето и брањето билки и при враќањето од брањето, кога се играат и ора, тие тематски одговараат на карактерот на обичајот. Подготовките и повиците да се оди на брањето, со пофалби за одѕивот и прекори или правдања на оние моми и невести што се откажуваат од него, се сакани мотиви:

Не оди в гора, Радо невесто, не бери биље,
не бери биље, Радо невесто, под зелен јаор,
под зелен јаор, Радо невесто, славејно пиле,
това ми пејат, Радо невесто, гости ти дошле...

И љубовта е тема на билјарските песни, но величењето на пролетното будење на природата и билките ги надминува другите поетски мотиви:

Слнце греет, цвеќе пулит, билјаро,
ветор веит, шума листит, билјаро,
роса росит, трева растет, билјаро!
(Икономов, п. 69)

*

Качунчице, сиротице, биљаро, биљаро!
шчо си излегло фстред зима,
в стред зима, коложега?
- Да ја има зло мошчеја,
шчо ме мене скоревало,
да излега в стреде зима,
в стреде зима, коложега,
и да плета и да веза.
(Ѓиноски, п. 73)

Поврзаноста на билјаречкиот обичај со вкоренетите прастари верувања дека природата е одухотворена е доволно јасна. Тоа што во претходната песна, на пример, невестите од собраното цвеќе виеле венци за своите машки деца е сведоштво за некогашното верување за нивната магиска моќ (венец=круг) и дека се заштита од демонските сили. Во култот на растенијата цвеќето има необично голема улога.

 

[Fortune]

Со Ѓурѓовден е поврзан и обичајот момчињата и момите на празникот по пладне да избираат погодни дрва во градините и на нивните гранки да врзуваат јажени лулки и потоа на нив да се нишаат, при што се пееле едноставни песнички со љубовен исказ. Младите на лулките се нишале по ред и нишањето на секој поединец го вршело лице што му било блиско. Во песничките обично се вметнувале имињата на оној што лулал и оној што бил лулан:

Од гранка в гранка, ај Ѓурѓе ле,
јунаку в рака!
Викум викаше фидан Јова, Ѓурѓе ле:
- Кротко фрлајте моето моме,
да не ми падни, ја Ѓурѓе ле,
да се јотепа...

Или:

Момче се љуљат, моми го гледат
брајно ле!
Саво ле, мила сестро ле!
Кротку нишај го лудото,
кротку нишај го младото!
Или је гнило дрвото,
иљ је јузливо јожето,
ќе паднет, ќе се отепат!

Од ова би можело да се заклучи дека нишалките на Ѓурѓовден служеле за забава на младите со јани љубовни искази. Но, и овој обичај своите корења ги има кај старите Грци и Римјани, што подоцна го прифатиле и народите на Балканскиот Полуостров. Според Георгиос Спиридакис ”нишањето по своето потекло било магичен обред што произлегувал од набљудувањето на движењето на гранките на дрвјата ви пролет под влијание на ветрот погоден за растење на растенијата. Со нишањето луѓето се обиделе да го имитираат движењето на дрвјата во пролет од ветрот и со хомеопатска и имитативна магија да создадат ветрер погоден за успевање на богата жетва”.
Ѓурѓовденскиот обичај курбан – жртвено колење на јагне како магиски обред што на приносувачот треба да му обезбеди одредени добра, традиционално се одржувала и во нашево совремие во некои краишта на Македонија, иако неговото значење, речиси, е наполно заборавено. Курбанот го одржуваат и некои цркви со името на свети Ѓорѓи.
Само некои од најстарите Македонци знаат да дадат некоја бледа информација за обичајот. На ѓурѓовденските масовни излети во природата излетниците сега се веселат со игри и песни, но песни со мотиви за курбанот нема. Единствената песна со оваа тема е објавена во збирката на Панчо Михајлов под наслов Песна за Ѓурѓовден:

Мори Стојно, моме Стојно!
Заблејала вакла овца,
туку блее и ден и ноќ
и денеска на планина
и ноќеска на полуноќ.
Никој ми се не наема,
да попита вакла овца,
зашто блее и ден и ноќ.
Наела се мома Стоја,
та попита вакла овца:
- Ој ти овцо, вакла овцо,
зошто блееш и ден и ноќ?
- Море Стојно, моме Стојно
еле питаш, ќе ти кажа:
еве стана три години,
като дојде ден Ѓурѓовден,
се моето јагне колат...

За билјарскиот обичај и придружните песни има убави записи во македонското народно творештво, особено во збирките на И. С. Јастребов, В. Икономов и П. Ѓиноски. Но, обичајот и во нашево совремие македонскиот народ го почитува и одржува.
Импресионистичката слика на песната Ни прела гора, ни ткала заслужува врвна естетска оценка:

Ни прела гора, ни ткала,
са зима болна лежала.
Кога ми дојде Ѓурѓовден,
сама се гора облекла,
се во зелена долома,
се во зелено кадифе.

 

[Fortune]

Песни за дождот (кaлендарно - обредни песни)

Песните за дождот и додолските песни претставуваат очигледни примери во народната поезија за примитивното човечко верување во симпатичката магија, т.е. дека сличното произведува слично. И двата вида песни, придружени со соодветни обреди, имаат еднаква цел: магиски да повлијаат на природата да даде дожд, кога суша се заканува да ги уништи посевите.
Обредите за предизвикување дожд спаѓаат меѓу најстарите пагански обреди на човештвото. Подоцна, нив ги прифатила и христијанската црква со религиозни адаптации; тоа убаво се чувствува во обичајот скрсти. Овој обичај во Струшко Миладиновци вака го опишале: ”Ако је времето сушливо, мало големо земаат икони от дома си и од црков и поповите напред, излегваат еден час далеку на Марков камен, и сите едногласно по п`тот пејет:

Скрсти одам, бога молам,
Господи помилуј!
да заросит ситна роса”

Во други песни со истите почетни стихови, идејната подлога на песната, во вид на желба за дожд и род, јасно е изразена:

... ситна роса бериќетна,
да навади бериќето,
бериќето – вино, жито,
пчениците до појаси,
а `ржите до стреите,
царевките до гредите,
од два класа – шиник жито,
од две зрна – две мешиња,
по полето – мед и млеко,
мед и млеко, вино, жито,
да се ранат сиромаси,
сиромаси, сирачиња.

Овој народен црковен обичај го инспирирал Константин Миладинов да ја напише песната Скрсти; таа е прекрасна слика за сушата, нејзините последици и надежите на народот дека со молитви Господ ќе им даде дожд. Во фуснота кон песната, К. Миладинов забележал дека кога бил мал и тој одел скрсти: ”Ко сега паметам: беше јасно, а кога се вративме дома, зароси, после заврне.”
Обредната страна на додолските песни (некаде се именуваат пеперугарски, некаде ојљуле) е сосема подруга. Слично на договорите на водичарките и лазарките, девојки се договараат да одат додолки и една од нив што треба да е сираче ја избираат за додолка, од главата до петиците ја покриваат со секакви треви (во Неврокопско и ставаат и неколку жаби), па во група одат од куќа до куќа за да ги пеат своите песни:

Ја наѕрни чорбаџико,
та погледни у дворове,
какви идат, какво водат,
какво водат сираченце –
сираченце голо-босо,
голо-босо, распашано,
распашано, гологлаво!
Дарувај не, чорбаџико,
дарувај не сос ситото,
да е сита годината;
дарувај не с честината,
да е чесна годината!

Стефан И. Верковиќ, во краток опис, објаснил дека откако додолките ќе ги отпеат последните стихови на слична песна од Јужна Македонија: ”Дарувај го мила чино, дудуљто, / дудуљто с` сит`то, / да е сита годин`та!”, тогаш домаќинката на сито ставала брашно, го сеела врз главата на додолката со сипање вода во брашното, па дури потоа ја дарувала групата со брашно. Во други наши краишта домаќинката изливала вода врз додолката во трева. Ова посипување со вода требало магиски да повлијае на природата, да падне дожд. Таа цел е изразена во песните:

Летнала е пеперуга,
на бога се помолила:
- Дај ми боже, темен облак,
да зароси ситна роса,
да запраше црна земја,
да се роди жито, просо,
да се ранат сирачета,
сирачета, сиромаси...

Обредите и песните за дожд, иако градени врз слична основа од памтивека, во изведбите се разликуваат во подробности. Во некои наши краишта додолките (лилјачињата) ги придружуваат и момчиња, а некаде и деца пеат кратки песнички за дожд.
Поврзаноста на обредите и песните за дожд со религијата, посебно со свети Илија е нивна општа карактеристика: таа, секако, е последица на типичниот приод на христијанската црква кон адаптирање на паганските обреди.
Во народното творештво и обредите и песните против град и градоносни облаци се изведуваат или превентивно, поврзани со конкретни народни празници, или, почесто, кога била очигледна нивната појава и дејствување. Интересно е дека се практикуваат и баења. Во Кумановско, на пример, баењата биле мошне разновидни и придружени со песни (басни).
Тематиката на обредите и песните за дожд и против градот и градоносните облаци е мошне широка во светскиот фолклор. За нас се интересни студиите за оваа тема во бугарскиот фолклор поради блискоста на обичаите и користењето на материјали од Македонија. Од македонските истражувачи трудовите на Блаже Ристовски и Марко Китевски: Додолски и други песни за дожд се значајни прилози на оваа тема.

 

[Fortune]

Рожбени песни (семејно - обредни песни)

Рожбените обичаи и обреди и песните што им се пеат на новороденчињата во македонската фолклористика останале недоволно истражени. Нашите собирачи на детските песни не им обрнувале внимание. Кузман А. Шапкарев е мал исклучок; тој во својот голем Зборник објавил записи на рожбените обичаи од Охрид, Струга и други македонски места, а во посебни описи и од Гевгелија, Велес и Скопско. Наедно, на друго место во Зборникот, тој објавил и неколку убави детски песнички. Во описите се претставени доста коректно поважните обичаи, обреди и суеверија што се поврзани со мајката и новороденчето за еден подолг период, но поопстојно се прикажани обичаите за првите 40 дена. Нивната главна задача и цел наменски се сведени кон заштитата на леунката и детето од сите можни болести и зла. Во нив посебно доаѓаат до израз верувањата дека на злите натприродни сили треба да им се создаваат пречки во нивните дејства за да не ги загрозат животите на мајката и детето.
Во рожбените обичаи и обреди сочувани се бројни преживеалици од паганското време, што се чувствуваат покрај повидливото влијание на христијанската религија и во присуството на реални моменти во одделни рожбени обичаи и обреди. Секако, посебен интерес во описите на К. А. Шапкарев предизвикуваат опишаните 37 суеверија.
Првите песни на новороденчето се пееле на традиционалните гозби за прослава на неговото раѓање. Првата гозба била поврзана со обичајот ”питулици” (тиганици, лангиди), што се одржувал во текот на првите 40 дена по раѓањето на детето, различно во разни краишта на Македонија, но најголема гозба се организирала на крштевката. Песните на овие гозби биле, всушност, желби за здравјето, напредокот и среќната иднина на новороденчето.
На третата вечер по раѓањето на детето, кога наречниците, според народното верување, му ја одредуваат судбината, бабата што го породила детето, ноќта ја преспивала кај родилката и детето и со свои благослови се обидувала да ги поништи одредбите на наречниците. Запишувачот вака ја објаснил постапката на бабата: ”На третата вечер, кога се претполага да дојдат наречниците и да ја наречуваат иднината на детето, бабата го наранува и напојува новороденчето и почнува да наречува (благословува):

Да си живо
Да си вековито
Умен да бидеш
Да ти се слуша зборот
В устата да ти се пулат и др.

Во случајов, зад овие наречувања (благослови) се крие верувањето во магиската сила на зборовите. Таа се чувствува и во песничките со желби за среќната иднина на детето:

Јоване, галено дете!
Јована мајка галила,
пресно го млеко ранила,
ројно го вино поила:
- Расти ми, расти, Јоване,
да ми те мајка ожени,
да си се с тебе радува.

Песничкава ја запишал и објавил Вук Ст. Караџиќ. По оваа песна следува пократка варијанта од четири стиха под наслов Јоване галено дете и ѓаку.
Од песните што им се пеат на новороденчињата најубави се оние што мајката ги пее на својата рожба, за да ја смири или успие. Приспивните песни претставуваат прва фаза на песни што се откинале од првобитната поезија сврзани исклучиво со трудовите процеси. Инаку, приспивните песни се пеат со тивок, благ и смирувачки тон на гласот. Но, со растот на детето се зголемувал и репертоарот на песните што мајката и блиската рода му ги пееле на детето, обично за да го забавуваат и учат:

Тахтир, тахтир Богдане,
откако ми те бог даде,
мајка фурка не фати,
татко рало не прегна,
сестра парта не фати.

К. А. Шапкарев забележал дека следнава песничка се пее кога детето се држи на скут и ножињата му се потчукнуваат едно со друго:

Каџи, каџи, каџици,
напрела је бабица
три четири вретенца,
та и клала в камарца.
Дошло глувче гризнало,
дошло маче лизнало...

Од другите наши собирачи, единствено во Зборникот на Миладиновци среќаваме неколку детски песнички, а за две е означено дека се пеат кога се игра со мало дете на раце:

Патор патор ноџиња,
пасла баба козици,
на два рида високи...

Посебен интерес претставува детската песничка Сонце бонче, всушност токму стихот Сонце бонче, богоо јајце од морфолошки и семантички аспект. За неговата веројатна некогашна митолошка претстава, Блаже Конески напишал посебен прилог.