Јас имам 44-45 години, што значи, детските и средношколските денови ги минав во СФРЈ. И ЈНА дури бев. И се растури Југославија.
Едно е да се каже дали било подобро или не и да се застане со одговорот, а друго е да се продискутира повеќе.
Подобро било во смисол на безбедноста Полицијата (тогаш се викаше милиција), т.е. државата имаше неограничено право да ти прави што сака, па проблематичните луѓе немаа можност да се повикуваат на демократија и права. Или не дај боже некој да излези на протест против полициска бруталност. „Има да те снема“. За погрешно изговорен збор се завршуваше в затвор, често на сериозна робија, особено во раната фаза на СФРЈ. Сепак, ако си со наведната глава, ако не си против системот и државата.. тогаш е се ОК и немаш проблем. И безбеден си, заштитен.
Имаше работа, но во 1970-те години, а особено во 80-те се појави невработеност и немање на работа. СФРЈ од 1980 г. па до распадот 1990-91, имаше раст НУЛА (0%). Значи, немаше никаков раст. Односно, се живеело на кредити. Тоа после смртта на Тито.
Некој ќе рече, „Тито бил нешто, а кога умрел, другите не ги бивало“. Тито само беше мошне умешен манипулатор, позитивно мислејќи. После WW2, САД, Г. Британија, СССР.. ја поделија Европа. Еден дел од државите станаа комунистички под капата на СССР, Грција остана кај западните држави (и тоа страшно го искористи како единствена некомунистичка балканска држава, сојузник на САД). Е... СФРЈ потпадна 50-50. Комунизам, ама либерален. Не толку ригорозен како другите такви држави. И плус СССР немаше власт, особено по 1948 г. кога Тито се скара со Стаљин. СССР имаше моќ да ја сгази СФРЈ, но тука беше западот кој имаше 50% право над СФРЈ. Е тука Тито ја градеше својата огромна моќ. Неколку пати земаше силни кредити од западот... а по 10, 20 години.. долговите му ги простуваа. Односно, на СФРЈ. На западот СФРЈ му беше многу важна. СФРЈ добиваше оружје, имаше малку и приватен сектор, луѓето можеа да патуваат... Од друга страна... и СССР не сакаше да ја изгуби СФРЈ, па и од таму нешто се „цицаше“.
Е... дојде 1980. Тито почина (бев дете). Е тогаш, на СФРЈ не и ги простија долговите од кредитите. И... СФРЈ стана прилично задолжена држава. И тоа не би било страшно доколку државата има производство и развој, па ги враќа кредитите. Но развојот беше 0%.
Паметам дека еден куп луѓе работеа во загубари (фирми кои работат со загуба), а со години земаа редовни плати. Паметам дека се организираа „акции за вработување“. На пример, во продавница работат тројца продавачи, а реално еден е доволен. Со акцијата вработуваат и четврт, петти продавач... За да земаат плата и да се намали невработеноста. А фирмата е загубар. Плата добива затоа што државата дотура пари. Од кредитите, пред се.
Тоа е добар живот, се согласувам. Земаш редовна плата. К-15, па разлики за нова година, па бесплатни свински полутки од синдикат, па летување во одморалишта каде што фирмата каде што работи некој од родителите, или кампови... За многу евтини пари. И сето тоа на кредит.
Имаше и ова: Тогаш девизи не смееше да се во оптек. Никаков. На црно се купуваа и се чуваа дома. Инфлацијата и девалвацијата беше значителна. Кредити се земаа во динари и се враќаа во динари. Но, колку си зел, толку враќаш. Пример, купуваш стан на кредит во противредност на 50,000 евра (денешни), 3,080,000 денешни денари. Го отплаќаш 15 години, на месечни рати. Со тек на месеците вредноста на динарот паѓа сериозно, ама тебе вкупниот кредит пак ти е 3,080,000. А платите се покачуваат заради губењето на вредноста на динарот. После 7-8 години, останало за враќање 50% од кредитот, околу 1,500,000. На почетокот тоа вредело 25,000 евра, но заради девалвациите, сега тие пари вредат околу 3-4,000 евра. По 2-3 години остатокот од кредитот претворен во реален курс на еврото би станал 100-200 евра, па луѓето последните 4-5 години топтан ги отплаќаа. И така, се стануваше газда на стан, кој вредел 50,000 евра, а си го платил на пример за 35,000. А можеби и помалку.
Да, од аспект на граѓаните, ова е супер живот.
И не само тоа... Супер е за граѓаните, ама се беше државно и некому не му беше гајле што ќе се случи. Никој не губеше ништо свое.
Да, убаво беше за луѓето, ама дали е тоа реален живот?